نظام رفتارِ سیاسی قم و نجف چگونه است؟
«قدرت و مرجعیت» در میدان اگر و اما
«فرید مدرسی» روزنامه نگار حوزه‌ی دین در یادداشتی تلگرامی با عنوان «نظام رفتارِ سیاسی قم و نجف چگونه است؟» نوشت:
1⃣ تعامل قدرت و مرجعیتِ شیعه همچون رابطه قدرت با سایر گروه‌ها و جریان‌های اجتماعی-سیاسی نیست؛ اگرچه شاید شباهت‌های ظاهری مشهود باشد ولی در واقع، هیچگاه همسان نیستند. مرجعیت می‌تواند نسبت خود را با قدرت آنچنان معین کند که نه درهم تنیده با آن قلمداد شود و نه در جدال با آن. اینگونه نیست که هویت خود را با قدرت سیاسی تعریف کند که مخالف یا موافق بودنش، این هویت را نمایان یا فربه نماید. این نسبت در قدرت‌های سیاسی گونا‌گون دیده می‌شود. مرجعیت آنچنان تمایل ندارد که در مقامِ همراه یا مخالف قدرت بنشیند. اینچنین جایگاهی با نگاه ساده و ناآشنا با درون نظام آن، می‌تواند به منفعت‌طلبی یا هراس تعبیر شود ولی این رویکرد، روش و تاکتیک نیست که اینگونه آن را توصیف کرد و با اندکی تفکر انگشت اتهام بر آن زد، بلکه استراتژی است و جز لاینفک آن که ترسیم این مرز، میان خود [روحانیت] و ناخودی [قدرت] پایه‌های حیات اجتماعی آنان در قرون متمادی را رقم زده است.
2⃣ اینچنین می‌توان نظام سیاسی حاکم بر رفتارِ بیتی و جریانی آیات سید علی سیستانی و حسین وحیدخراسانی-لطف‌الله صافی‌گلپایگانی را تحلیل و تبیین کرد. نظامی که با قدرت سیاسی می‌نشیند، تعامل می‌کند و آنگاه بر اساس گفتمان سیاسی-اجتماعی-اعتقادی خود رخ می‌نمایاند. این تعامل به صورت پیشینی و پسینی طراحی می‌شود و حد و مرز دارد؛ چه سلبی و چه ایجابی. می‌داند کجا باید ایستاد، همراه شد یا مذاکره کرد یا دستور داد. بیتی کوچک و کم تعداد اما محاسبهٔ سیاسی در قامت دولتی قدرتمند، حساس و ظریف است. مدل تشکیلاتی بیت در ظاهر، ساده ولی از لحاظ رفتاری پیچیده است. البته تعداد اندک تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران موضعگیری و کنش‌ورزی را قابل مدیریت کرده است. نحوه بروز این کنش‌ها نیز محدود و معمولا در قالب سخنرانی یا اطلاعیه در سایت رسمی یا خطابه نماینده است. این عدم تنوع هم اجازه حاشیه‌سازی را نمی‌دهد و دست رسانه‌ها و سیاستمداران را بسته است. همچنین رفت و آمدها و دیالوگ‌های مرجع و مهمان و حاضران در نشست‌ها و دیدارها برآمده و محدود شده بر اساس نظامِ بیت است و هر سبکی در این نشست‌ها حاوی پیامی به مخاطب است. این نظام در بحران‌ها همچون دیگران ملتهب و برآشفته تصمیم نمی‌گیرد و برابر اظهاراتِ طرفین بحران ناگهان واکنش نشان نمی‌دهد و گاهی با سکوت یا چند جمله پیام خود را ابراز می‌کند. حتی گرمای آتشِ زبانِ نزدیکان و شاگردان هم این نظام را دگرگون نمی‌کند. رویدادهای چالشی سالیان گذشته در ایران و عراق می‌تواند موید این ادعا باشد.
3⃣ این نظام رفتاریِ راس نظام روحانیت در قم و نجف، معلول سالیان یا دهه‌های گذشته نیست، بلکه قدمتی چند نسل دارد؛ اگرچه امروز با تغییرات سیاسی منطقه‌ای-ملی، تحولاتی در آن رخ داده است. قدرت‌های ملی-منطقه‌ای هم تاحدودی این رفتار را می‌شناسند و با آن تعامل و همراهی دارند؛ البته شاید برخی دول در ابتدا ناآشنا باشند اما اندک اندک در مسیر این سبک و سیاق می‌افتند یا در رویارویی، از صحنه خارج می‌شوند. فاصله قدرت با نظام روحانیت، کم و زیاد یا دیر و زود می‌شود اما متوقف نمی‌شود، بلکه از شیوه‌ای به شیوه دیگر تبدیل می‌شود و همچون قدرت، روابط محدود نیست. شاید بتوان به صراحت گفت که بطنِ اصلیِ قدرت معمولا این نظام رفتاری را شناخته و بر آن صحه گذاشته است.
انتهای پیام
