الکترونیکی شدن کتب درسی، فکری فانتزی یا راهکاری عملی
سرپرست سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی درسی، طی مصاحبه‌ای از طرح جایگزینی کتاب‌های الکترونیکی به جای کتاب‌های درسی گفت که با مخالفت‌ها و موافقت‌هایی همراه بود. او در گفت‌وگو با خبرنگار انصاف‌نیوز به توضیحاتی در مورد این طرح پرداخت. در ادامه دو کارشناس آموزشی به تحلیل نقاط قوت و ضعف این طرح پرداختند.
«مهدی بهلولی»، کارشناس آموزشوپرورش با انتقاد از آزمون و خطاها در آموزشوپرورش گفت: «الان زمان مناسبی برای کتاب‌های الکترونیکی نیست و این فکر فانتزی است.
بهلولی در مورد نیاز دانش‌آموزان به کتاب‌های فیزیکی گفت: با توجه به رشد فضای مجازی می‌توان گفت در آینده ممکن است چنین اتفاقی رخ دهد، اما من فکر می‌کنم الان برای این کار زود است تا جایی که می‌دانم حتی در کشورهای پیشرفته هم کتاب‌های سنتی برداشته نشده است و ارزش خود را دارد.
او افزود: اگر قرار باشد دانش‌آموزی اهل کتاب بار بیاید، مدرسه باید بتواند به این فرآیند کمک کند. لمس کتاب و خواندن می‌تواند به این موضوع کمک کند. وقتی کتاب به شکل سنتی در جامعه هست و طرفدار دارد و در مورد حسن‌های آن صحبت‌های زیادی می‌شود، از بین رفتن کتاب‌های درسی فکر خوبی نیست و زود است.
این کارشناس ادامه داد: باید دید کتاب در حالت کلی به چه سرنوشتی دچار می‌شود بعد راجع به کتاب‌های درسی تصمیم بگیریم. البته شاید بتوان با بعضی از کتاب‌هایی که مهم نباشند چنین کاری کرد»
در ژاپن هنوز از تخته وایت‌برد استفاده می‌شود
او در مورد نبود زیرساخت‌های لازم گفت: «هرکاری که قرار است انجام شود باید پیش نیازهایش وجود داشته باشد. وقتی هنوز مدارسی وجود دارد که حتی سقف هم ندارند شما نمی‌توانید کتاب الکترونیکی داشته باشید. حتی در خود تهران مدارس بسیار محرومی داریم. بسیاری از دانش‌آموزان هنوز در خانه‌‌هایشان رایانه ندارند شاید این حرف‌ها کمی جنبه‌ی فانتزی دارند.
حتی اگر پیش‌نیازهایش وجود داشته باشد برای درسی مثل: ریاضی نمی‌توان از آن استفاده کرد. چون دانش‌آموز باید با تمرین آن را بیاموزد. در ژاپن هنوز از تخته وایت‌برد، تخته معمولی، گچ و ماژیک استفاده می‌شود؛ چرا که دانش‌آموز باید در دروسی مثل ریاضی فعالیت داشته باشد.
اینکه کاغذهای کتب درسی مصرف می‌شوند درست است، اما راه‌های بهتری وجود دارد. کتاب‌ها باید طوری نوشته شوند که برای چند سال مصرف شوند. دانش‌آموزان در کشورهای پیشرفته و یا دانش‌آموزانی که در ایران در مدارس بین‌المللی درس می‌خوانند از کتاب‌هایی استفاده می‌کنند که برای چند سال است و در اتمام این دوره باید کتاب‌ها را تحویل دهند. کیفیت کتاب‌ها کمی بالاتر است، اما هرسال خریداری نمی‌شود.»
بهلولی با انتقاد از تغییرات مداوم در آموزشوپرورش افزود: «در زمان آقای حاجی بابایی نظام ۶-۳-۳ را نوشتند. بعد از چند سال می‌گویند کتاب‌هایی که اول نوشته شدند با عجله نوشته شده‌اند، یکی از مسوولان آموزشوپرورش گفته بود که این کتاب‌ها خیلی کارشناسی شده نبودند. به قول آقای نورمحمدی، آقای حاجی بابایی 70 درصد سند تحول بنیادین را از بین برد. وقتی یک وزیر به راحتی می‌تواند 70 درصد یک کار پژوهشی را که 500 نفر طی پنج سال روی آن کار کرده‌اند از بین ببرد نشان می‌دهد که سیستم با سلیقه پیش می‌رود. این نظام باید طوری سامان بگیرد که با تغییر تحول‌های مدیریتی کمتر شاهد آزمون و خطا باشیم.»
نگرانی در مورد حذف کتاب از آغاز عصر دیجیتال وجود داشت
«ملیحه تعادلی»، کارشناس تکنولوژی آموزشی با تاکید بر فواید کتاب‌های فیزیکی گفت: «این نگرانی از ابتدای ورود وسایل دیجیتال وجود داشت که روزی جایگزین کتاب‌ها شوند.»
او در مورد جایگزینی کتاب‌های فیزیکی گفت: «در بازه‌ی درازمدتی که رایانه آمد، یعنی از دهه ۱۹۹۰ همیشه این نگرانی وجود داشته است که کتاب‌های فیزیکی حذف شوند. به خاطر ماهیت خاص کتاب‌های فیزیکی که ارتباط بخصوصی با مخاطب برقرار می‌کند انتظار نمی‌رود که به حذف کامل منجر شود.
لمس کردن، نوشتن و خواندن کتاب موجب می‌شود که خیلی شخصی باشد و دانش‌آموز ارتباط خاصی با آن برقرار می‌کند. به همین علت پیش‌بینی می‌شود کتاب‌ها به همین صورت می‌ماند. ممکن است گسترش کتاب‌های فیزیکی کم شود و کتاب‌های الکترونیکی در کنار آن مورد استفاده قرار بگیرد.»
او در مورد آینده‌ی وسایل ارتباطی دیجیتال گفت: «رسانه‌های الکترونیکی کم‌کم ارزان و همگانی می‌شوند؛ احتمالا تا چند سال آینده به جای موبایل و تبلت رسانه‌های ارزانتری جایگزین شود که بتوان از آن استفاده کرد. اگر به درستی برنامه‌ریزی شود ممکن است گرانتر شدن آموزش رخ ندهد، اما در شرایط کنونی آموزشوپرورش و مدارسی که در روستاهای محروم وجود دارند به نظر نمی‌آید که این طرح عملی شود.»
تعادلی در مورد تدریجی بودن طرح‌های آموزشوپرورش گفت: «معمولا طرح‌های آموزشوپرورش به صورت آزمایشی در یک یا چند منطقه اجرا می‌شود. اگر قرار بر اجرای این طرح باشد، این مرحله را پشت سر خواهد گذاشت. پس نمی‌توان گفت که آزمون و خطای زیادی صورت می‌گیرد.
امیدواریم از این مساله دوری شود. الان در قوانین تصویب شده است که در کمتر از پنج سال کتاب نمی‌تواند تغییر کند؛ این به تثبیت نظام آموزشوپرورش کمک کرده است. به هرحال برای پیشرفت آموزشوپرورش نیاز به کمی آزمون و خطاست، اما بهتر است به همان شکل مرحله‌ای و آزمایشی جلو برود.
برای جلوگیری از استفاده زیاد کاغذ می‌توان کتاب‌های مصرف شده را برای دانش‌آموزان جدید، از کاغذهای بازگشت‌پذیر و یا در سال‌های آینده بتوان از گیرنده‌های ارزانتر و عمومی‌تر هم استفاده کرد.»
تعادلی با تاکید به لزوم برخورد مناسب با تغییرات گفت: «نباید در مقابل تغییر مقاومت داشته باشیم از طرفی هم نباید بگذاریم تغییر ما را با خود ببرد. اگر قرار است تغییری در سطح جهانی رخ دهد ما از قبل در مورد آن برنامه‌ریزی کنیم. در سامانه رشد کتاب الکترونیکی کتاب‌ها و آزمایشگاه‌های مجازی نیز وجود دارد که اینها بسیار خوب است.»
کتاب‌های الکترونیکی یک طرح بلندمدت است
«حیدر تورانی»، سرپرست سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی کتاب‌های درسی وزارت آموزشوپرورش در گفت و گو با انصاف نیوز به توضیحاتی در مورد طرح الکترونیکی شدن کتاب‌های درسی پرداخت و تاکید کرد: «این طرح یک طرح بلندمدت است».
تورانی با اشاره به اینکه این طرح نیاز به تحقیقات بیشتری دارد گفت: «قرار نیست وقتی کاری شروع و طرحی داده می‌شود همه چیز به هم بریزد؛ تا ابد نمی‌توانیم کتاب‌های کاغذی چاپ کنیم؛ منابع زیست‌محیطی زیادی برای تأمین کاغذ نداریم.
باید از جایی شروع کرد. مثلا مجلات رشد که چاپ کاغذی دارند را به نسخه‌های الکترونیکی تغییر دهیم. در کنار کتاب‌های فیزیکی کتاب‌های الکترونیکی هم اضافه می‌شوند. این روند تدریجی خواهد بود. ابتدا در رشته‌هایی که دانش‌آموزان کمی دارند و سپس در چند درس بعضی رشته‌های دیگر و مقاطع استفاده می‌شود. همینطور در بعضی شهرها اجرای آزمایشی خواهد داشت؛ اگر نتیجه‌ی مطلوب را گرفتیم طرح را همگانی می‌کنیم.»
او در پاسخ به اینکه پرسش که «تاکنون کشوری در این مورد تجربه موفقی داشته است؟»، گفت: «این رویکرد در جهان وجود دارد که به تدریج کاغذ حذف و آموزش الکترونیکی جایگزین شود. در هند و چین از تبلت‌های آموزشی استفاده می‌شود.
باید مطالعه و امکان‌سنجی شود؛ قرار نیست کاری را کنیم که بسیاری از کشورهایی که می‌توانستند، انجام ندادند. قرار نیست همین فردا این طرح اجرا شود باید الزامات قانونی و ساختاری آن رعایت شود.»
تورانی اظهار کرد: «اگر امروز این موضوع مطرح می‌شود برای این است که فضاسازی انجام شود همین امروز دانش‌آموزان می‌توانند با مراجعه به سامانه کتاب‌ها را بخوانند، این خود یک قدم است. باید آینده‌نگری کرد و حرف نو زد. لازم است که خلق ایده صورت بگیرد و چشم‌انداز جدید ترسیم کرد بعد به چالش کشیده شود و نقاط ضعف و قوت آن مشخص شود در غیر این صورت باید تا ابد همینطور ادامه داد.»
سرپرست سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی کتاب‌های درسی وزارت آموزشوپرورش در مورد نگرانی‌های زیست محیطی در چاپ کتاب‌های فیزیکی و راه‌های جایگزین گفت: «سالی 45 هزار تن کاغذ برای کتاب‌های درسی مصرف می‌کنیم، کتاب‌های الکترونیکی در کنار سیاست پایدارسازی کتاب‌های درسی اجرا خواهد شد. در پایدارسازی کتاب‌ها از یک کتاب چندین سال استفاده می‌شود و چند تألیفی خواهد شد.»
تورانی در پاسخ به انتقادات پیرامون آزمون‌وخطاها در آموزشوپرورش توضیح داد: «در اینجا نباید آزمون و خطا صورت بگیرد؛ آزمون و خطا برای صنعت است نه برای آموزشوپرورش. در حوزه‌ی تعلیم و تربیت نباید قدم‌های غیرکارشناسی، غیرعلمی و غیردقیق برداریم.
آزمون و خطا در همه‌ی سازمان‌ها صورت می‌گیرد، اما در آموزشوپرورش باید احتیاط بیشتری کنیم و مطمین باشیم که قدمی که برمی‌داریم، قدم درستی است. در مورد کتاب‌های الکترونیکی هم باید بررسی‌های لازم صورت گیرد که تبدیل به آزمون و خطا نشود. وقتی طرحی مطرح می‌شود به این معنا نیست که حتما باید اجرایی شود.»
انتهای پیام
بنظر من بهتره که بعضی از کتاب هایی مثل تفکر و سبک زندگی که مال پایه های هفتم و هشتم هست باید الکترونیکی باشه چون چیز خاصی ندارن و بنظرم اینطوری فقط اصراف کاغذ میشه.
برای بحث مناطق محروم هم باید بگم مسئولان دولتی خودشون میلیاردی حقوق میگیرن بعد دولت نمیتونه به اینا حقوق کمتر بده حداقل یه تبلتی یه گوشی یه چیز ارزون برا اون بچه هایی که تومناطق محروم هستن بخره بده بهشون