فرش خوی، بایدها و نبایدها!

حامد کاظم‌زاده خوئی، روزنامه‌نگار همکار انصاف نیوز در گزارشی نوشت:

فرش چکیده‌ای از هنر ایرانی و سرآمد صنایع دستی جهان، یکی از نشانه‌های ذوق، سلیقه و پویایی اندیشه‌ی ایرانیان است. با نگاهی به تاریخ و هنر فرش ایران در می‌یابیم که فرشبافی از صنایع کهن ایران زمین است که قدمت آن دقیقا مشخص نیست. 

فرشبافی در ایران شیوه‌های گوناگون دارد و در اغلب نقاط ایران همه شیوه‌ها رایج است ولی هر نقش و رنگ‌آمیزی که بافندگان مناطق مختلف به‌کار می‌برند دارای ویژگی‌های خاص خود است که اغلب از روی نقش و رنگ آمیزی یک فرش می‌توان به محل تولید آن پی برد. 

فرش دستباف در خوی همچون سایر مناطق ایران از دیر باز توسط زنان صورت می‌گرفت و فرش همواره گویای پیرامون بافنده بوده که حکایت از اسرار زندگی آمیخته با صداقت عشق و رنج است. 

در خوی فرش دستباف از دیرباز رایج و از شهرت خاصی در ایران و جهان برخوردار است و در بازار ایران و خارج از ایران بویژه کشورهای اروپایی که با فرش سروکار دارند نام خوی با فرش همراه بود با وجود خاصیت‌های ویژه خوی در زمینه فرش دستباف و عجین شدن این هنر با آداب و رسوم این دیار قالیبافان همچنان از بی‌توجهی مسئولان امر نسبت به این هنر یا صنعت از درد و مشکلاتشان می‌گویند. 

فرشبافی در منطقه خوی از قدمت طولانی برخوردار است. داشتن پیشینه طولانی در فرشبافی و نزدیکی آن به بازار ترکیه و اروپا جایگاه ویژه‌یی برای صنعت فرش خوی به وجود آورده است. 

قالی اصیل و قدیمی خوی دارای ویژگیهای خاص خودش است. نوع مواد اولیه، فن بافندگی، شیوه نقش‌پردازی و اندازه ابعاد فرش با توجه به سبک زمین از مواردی‌اند که فرش خوی را از سایر فرش‌ها متمایز می‌کند. علاوه بر این ضخامت و محکم بودن فرش و استفاده از رنگرزی‌های طبیعی از دیگر خصوصیات فرش خوی است که می‌توان به موارد بالا افزود. 

در این میان خوی به عنوان یکی از قطب‌های فرش دستباف در ایران نیز با وجود داشتن جایگاه ویژه در زمینه تولید فرش با کیفیت در کشور در کمال ناباوری شاهد صادرات و فروش این فرش در بازارهای داخلی به دلیل نزدیکی بسیار زیاد نقشه، رنگ و رج شمار فرش ریز ماهی خوی به نام فرش ریزماهی تبریز هستیم. 

فرش ریز ماهی خوی که از استحکام، ظرافت و کیفیت بالایی برخوردار هست و با پشم، ابریشم، چله و گل ابریشم در ابعاد، نقوش و رنگ آمیزی‌های متنوع با گره ترکی تولید می‌شود در بین فرشهای دستباف تولیدی استان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده که متاسفانه ریز ماهی خوی با داشتن شهرت جهانی در بین سایر تولیدات فرش استان، نیاز به اتخاذ تدابیر لازم در جهت تسریع در شناسنامه‌دار کردن، بازاریابی مناسب و اعطای تسهیلات بانکی به دارندگان کارگاه‌های تولید فرش دارد. 

بررسی وضعیت فرش دستباف 

طی چند سال اخیر این کالای نفیس بازار خود در خارج و حتی در داخل کشور را در خطر از دست دادن می‌بیند که این امر به عوامل مختلفی برمی‌گردد. 

از جمله عواملی که از سوی کارشناسان برای کمرنگ شدن نقش فرش ایرانی در بازار می‌دانند، ورود فرش‌های خارجی به‌خصوص چینی، هندی و پاکستانی به بازار و رقابت این فرش‌ها با فرش‌های ایرانی است. 

در گذشته فرش دستباف به صورت کالای انحصاری متعلق به ایران بود و هیچ رقیبی در بازارهای جهانی نداشت اما اینک به دلیل اینکه کشورهای دیگر از امتیازاتی از قبیل تجارت و بازاریابی قوی در مقابل مزیت‌هایی از قبیل طرح، رنگ مواد اولیه و نیروی انسانی فرش ایران دارا هستند، در زمینه‌ فروش این کالا موفق‌تر عمل کرده‌اند. 

چه بسا اگر هنر ایرانی و زیبایی طرح و رنگ آمیزی و کیفیت بالای مواد اولیه با بازاریابی درست و تجارت قوی همراه شود بتوان خواسته‌ معاون اول رئیس‌جمهور مبنی بر افزایش صادرات فرش به یک میلیارد دلار در سال را تحقق بخشید. 

بنا به اعتقاد برخی از مسئولان و دستاندرکاران فرش ایران به این دلیل که از نظر طرح در حالت ایستا باقی مانده است و از حرکت و پویایی دور شده، نمی‌تواند با فرش‌های خارجی رقابت کند ولی به اعتقاد عده‌ای دیگر فرش ایرانی از آن جهت صاحب نام و شهره است که پایبند به اصالت‌های پیشینیان است و نهایتا عده‌ سومی هم معتقدند که احترام به اصالت به معنی باقی ماندن در طرح‌های گذشته نیست. 

بسیاری از فعالان عرصه این صنعت معتقدند برای حل مشکلات فرش ابتدا باید دیپلماسی قوی ایجاد شود. در ضمن ورود فرش‌های ماشینی و دولتی خارجی که باعث از بین رفتن مطلوبیت فرش ایرانی حتی در بازارهای داخل شده است را از دیگر عوامل رکود و ضعف فرش ایران نام می‌برند. 

عواملی از جمله نبود تبلیغات کافی، تشویق نشدن قشر جوان به آشنایی بیشتر با فرش ایرانی و همچنین عدم تعادل بین هزینه‌های تمام شده‌ تولید فرش و قیمت نهایی آن از دیگر عوامل رکود این صنعت از دیدگاه دستاندکاران فرش است. 

به اعتقاد جامعه‌ تولید‌کننده‌ فرش دستباف اصلی‌ترین عامل گرانی فرش بالا بودن هزینه‌های جانبی تولید آن از جمله هزینه‌های حمل و نقل و وجود واسطه‌گران است

یک بافنده قدیمی که دیگر به فرشبافی ادامه نمی‌دهد، می‌گوید: برخی مشکلات سبب شده است که بافندگان فرش دستباف در خوی انگیزه گذشته را برای کار نداشته و صرفا به عنوان یک هنر و دل‌مشغولی در منزل به آن نگاه کنند مشکلات آنها از کم ‌و کیف بیمه و بازنشستگی، مشکلات کارگاه‌ها و از عدم دریافت تسهیلات مناسب گله‌مند هستند. 

یک بانوی بافنده فرش دستبافت در شهر خوی می‌گوید: دستمزد فرشبافان بسیار کم است و با توجه به اینکه زحمت زیادی دارد، این کار درآمدزایی بالایی برای خانواده‌ها ندارد. 

مریم جعفریان سالیان متمادی است به فرشبافی مشغول است می‌گوید: به خاطر دستمزد پایین، این کار را تنها به خاطر علاقه و یک کار هنری انجام می‌دهم. 

 وی ادامه می‌دهد: فرشبافی هم‌اکنون به عنوان یک سرگرمی برای فعالان این صنعت در خوی تبدیل شده است. 

این بانوی فرشباف اظهار می‌دارد: پیشتر که صنعت فرش دستباف در خوی رونق داشت و محصول به شهرهای دیگر می‌رفت فرشبافان انگیزه بیشتری نسبت به کار خود داشتند و تلاش خوبی می‌کردند. 

وی که از 6 سالگی به این کار مشغول است ابراز می‌دارد که تولید فرش دستبافت و بازار آن در خوی رونق پیشین خود را نداشته و روز به ‌روز هم کمتر می‌شود. 

این بانوی قالیباف خاطرنشان می‌سازد: رکود در بازار و صادرات فرش سبب بی‌انگیزگی فعالان این صنعت شده است. 

وی اضافه می‌کند: در آمد پایین و کاهش صادرات فرش از خوی مشکلاتی را برای بافندگان به وجود آورده است که حاضر نمی‌شوند با دستمزد پایین ببافند. 

وی ادامه می‌دهد: دستمزدها بسیار پایین است و با رقم آن نمی‌توان معیشت یک خانواده را تامین کرد. البته بافنده‌ای که کارگران زیاد و چند‌دار قالی در خانه داشته باشد، می‌تواند درآمد خوبی به دست آورد. 

م. موسوی بافنده دیگری است که حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. او می‌گوید: یکی از مهم‌ترین مشکلات بافندگان نداشتن بیمه است. 

وی اظهار می‌دارد: انتظار می‌رود با توجه به مشکلاتی که با آن مواجه‌اند و بیماری‌های ناشی از بافندگی، برای وضعیت درمانی این قشر فکر اساسی شود. 

این بافنده متذکر می‌شود: از فرط نشستن پشت‌دار قالی اغلب بافندگان به درد مفاصل مبتلا شده‌اند که به خاطر هزینه‌های سنگین درمان نمی‌توانند به مراکز درمانی مراجعه کنند و درد را تحمل می‌کنند تا شاید مرحمی باشد برای زخم‌های مالی. 

اخذ برند ملی و جهانی فرش ریز ماهی خوی و حضور در نمایشگاه‌های داخلی و خارجی به نام فرش خوی بهترین راهکار افزایش صادرات فرش به بازارمصرف داخلی و خارجی است. 

 

 فرش یا قالی دستباف یکی از منابع مهم کسب ارز برای کشورهاست و در ایران به عنوان یک شغل، برای اقشار مختلفی از مردم از جمله دامپرور، ریسنده، رنگرز، بافنده، پرداختگر، صادر‌کننده، اتحادیه داران و شرکتهای تعاونی که به نوعی با مساله فرش دستباف سرو کار دارند اشتغالزایی داشته است. 

 

در طول سی سال گذشته در ایران موضوع فرش با افت و خیزهای زیادی همراه بوده که در هر برهه تاثیرات مثبت یا منفی خود را به سیستم تولید فرش گذاشته است

امروزه رقبای قدری ما را مورد حمله قرار داده و در حال تسخیر بازار فرش ایران هستند. باید برای مقابله با این مشکل دوره‌های آموزش به بافی، تهیه مواد اولیه و لوازم مناسب قالی بافی و کنترل بافته‌های قالیباف، بازاریابی و تبلیغات برای تولیدات و کمک‌های مادی به بافندگان شاید بتواند راه‌حل مناسبی برای احیای فرش دستباف و حمایت از قالیباف و در نهایت زنده نگه داشتن این هنر گران سنگ قدیمی در کشور باشد. 

 

باید نگاه علمی به مقوله فرش در کشورایجاد شود. امروزه در مراکز علمی و دانشگاهی جوانان در رشته‌های کارشناسی و طراحی فرش فارغ‌التحصیل می‌شوند که باید از آنها حمایت مادی و معنوی لازم انجام شود. 

 

مرکز ملی فرش ایران، اتحادیه‌ها و شرکتهای تعاونی فرش دستباف روستایی متولیان حفظ، گسترش و تولید فرش در کشور هستند. متاسفانه سیاست‌های توزیع اعتبارات و نحوه اعطای تسهیلات به نام بنگاه‌های زودبازده به بافندگان فرش درست نبوده و هم‌اکنون قشر قالیباف آذربایجان غربی که بیشتراز طبقه محروم و کم بضاعت جامعه هستند با مشکلات عدیده مالی روبرو هستند. 

 

تامین مواد اولیه قالیباف وظیفه شرکت‌های تعاونی است. اتحادیه‌ها نیز بدلیل عدم حمایت و نداشتن توان مالی در جهت تامین مواد اولیه مانند انواع پشم مرغوب با مشکلات زیادی مواجه هستند. 

 

اگر دولت بخواهد بیشتر از این از هنر و صنعت فرش کشور حمایت کند، باید از اتحادیه‌ها و شرکتهای تعاونی تولید فرش که با تامین مواد اولیه فرش می‌توانند در ساماندهی این هنر اصیل ایران پیش قدم باشند، حمایت شود. 

متاسفانه بالا بودن تعرفه‌های گمرکی صادرات فرش باعث روند تعطیلی کارگاه‌های فرش بافی استان نگران‌کننده است. 

 

تعطیلی کارگاه‌های فرش بافی در خوی در کنار انگیزه کم مردم به ایجاد و راه‌اندازی کارگاه‌های فرش بافی دغدغه‌ای است که نیاز به رسیدگی و توجه بیشتر مسئولین امر را پر رنگتر می‌کند. 

 

 با تولید هر فرش شش متری بطور متوسط برای چهار نفر اشتغالزایی ایجاد می‌شود متاسفانه از تولید فرش دستباف به عنوان یک هنر- صنعت ارزآور برای کشور در استان حمایت جدی انجام نمی‌شود. 

 

پایین آمدن کیفیت فرش دستباف ایرانی را از جمله عوامل موثر درافت بازار فروش فرش نبود برنامه‌ریزی اقتصادی صحیح از سوی دولت نیز یکی از دلایل دیگر کاهش صادرات فرش ایران است. 

 

 یکی از طراحان فرش نیز افزود: برای تحقق افزایش تولیدات صنایع دستی علاوه بر توجه به نوآوری در طراحیها باید ذوق و فرهنگ خریداران و سلیقه مشتریان در کشورهای مختلف را مورد توجه قرار داد و با همفکری و بهره‌گیری از نظرات یکدیگر دست به خلاقیت و ابتکار جدید در تولید زد. 

 

 امیر قربانی حفظ جایگاه فرش ایران را در گرو استفاده از رنگ و مواد اولیه طبیعی عنوان کرد و بیان داشت: طراحی و رنگ آمیزی فرش ایرانی در طول قرن‌ها در حال تغییر بوده که این تفاوت از نظر جلب مشتری و فعالیت در بازار حایز اهمیت است. 

انتهای پیام