چرا تهران خانه مشروطه ندارد؟
روزنامه‌ی سازندگی نوشت: «در بعضی از شهرهای ایران خانه مشروطه داریم به جز تهران و پیشنهاد من این است که خانه مشیرالدوله (پیرنیا) که ۱۸۰۰ متر بوده و در اختیار نهادهای خاص است، به خانه مشروطه تبدیل شود زیرا سند اول و اساسنامه مشروطه در این خانه نوشته شده است.» این را احمد مسجدجامعی، عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران روز یكشنبه، ١٣ مرداد در جلسه شورا به عنوان تذکر عنوان کرد. این در حالی است که سال‌ها درباره نبود خانه مشروطه در تهران تذکرهایی داده می شد كه هیچ كدام جدی گرفته نشده‌اند. از مسجدجامعی، می‌پرسم، چه شد که تصمیم گرفتید تا مکانی را به نام خانه مشروط معرفی کنید و پیشنهاد آن را در شورا مطرح کردید؟ می‌گوید: «روز شنبه ۱۲ مرداد که شما سوال‌هایتان را به مناسبت سالروز فرمان مشروطه برایم فرستادید، پرسشی که درباره نبودن خانه مشروطه در تهران عنوان شده بود، نظرم را جلب کرد و تصمیم گرفتم که به این موضوع در شورا بپردازم و به همین دلیل آن تذکر را عنوان کردم.» او سپس نامه‌ای را نشان می‌دهد که خطاب به پیروز حناچی، شهردار تهران نوشته شده و به امضا ۱۳ نفر از ۱۵ عضو شورای شهر تهران رسیده است. در پاراگراف آخر این نامه شهرداری تهران موظف به خرید خانه پیرنیا شده است. اما نکته حائز اهمیت در پاراگراف آخر نامه این است که خانه مرحوم پیرنیا مشیرالدوله ثبت ملی شده و با این حال در آستانه تخریب است، در این بخش از نامه شورای شهر تهران آمده: «طبق بررسی‌های صورت گرفته منزل مرحوم پیرنیا مشیرالدوله که در آن پیش‌نویس قانون مشروطه را نوشته‌اند ثبت ملی شده و در آستانه تخریب جدی قرار دارد. این ساختمان به مساحت ۱۸۰۰ متر مربع می‌تواند مکانی مناسب برای راه‌اندازی موزه مشروطه تهران باشد. لازم است مدیریت شهری به میراث مشروطه در تهران توجه جدی کند و در راستای تکمیل این کار شهرداری تهران موظف است نسبت به تملک و خرید خانه پیرنیا واقع در خیابان لاله‌زار و مرمت و بازسازی این بنا جهت احداث موزه مشروطه تهران اقدام نماید.» با احمد مسجدجامعی، عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر پایتخت که تهران‌گردی‌های متعددی دارد، در یکصد و سیزدهمین سالگرد مشروطه درباره میراث مشروطیت گفت‌وگو کرده‌ایم.
*چند سالی هست که در روز مشروطه، تهرانگردی خود را به این موضوع اختصاص می‌دهید. چه اهدافی دارید؟
در سال‌های اخیر و از سال ۱۳۹۳ تاکنون هر سال به مناسبت روز مشروطه در تهران‌گردی‌ها برنامه‌ای را تنظیم کردیم با عنوان مشروطه‌گردی تا میراث مشروطه در تهران را شناسایی و معرفی کنیم. منظور از این کار پیوند دادن مکان رویدادهای عصر مشروطیت از طریق روایت‌های تاریخی با زندگی مردم و شهروندانی است که در این محیط‌ها رفت و آمد می‌کنند. امسال در مسیر پیش‌بینی شده از مشروطه به مکان‌هایی سر زدیم که رویداد مشروطه در آنها رخ داده است و مشروطیت در آن جا تشخص یافته است. در طول این برنامه‌ها ضمن دیدار با چهره‌های مختلف که در این زمینه صاحب نظر بودند نیز گفت‌وگوهایی را داشتیم.
*شما از بناها و مکان‌های زیادی بازدید کردید آیا از قبل برنامه‌ریزی خاصی در این زمینه داشتید؟
بله از آن جایی که مکان رویدادهای مشروطیت متعدد است می‌توانیم بر اساس دسته‌بندی مکانی آنها را جدا نمائیم. به طور مثال خانه‌های مشاهیر مثل خانه بهبهانی یا خانه مدرس یا خانه پیرنیا که در این منزل نخستین بار پیش‌نویس قانون اساسی تدوین می‌شود و یا اماکن مذهبی که در آن سران مشروطه و علماء حضور داشته‌اند. مانند حرم عبدالعظیم حسنی یا مسجد جامع یا مسجد سلطان و یا رخدادهایی که در گذر و بازار اتفاق می‌افتد و مکان‌های دیگری چون دارالفنون و حتی موزه‌ها و سراها.
*مشروطیت از اتفاقات مهم و تأثیرگذار تاریخ ایران است، در تهران این اتفاقات بیشتر در کدام مناطق رخ داده است؟
جنبش مشروطیت در محدوده مکانی تهران ناصری رخ می‌دهد هرچند ری و شمیران هم در این میانه نقشی دارند. مثل تحصن در ری و یا دیدار با شاه در کاخ سلطنت و امضای فرمان مشروطیت در کاخ صاحبقرانیه. لذا بیشترین آثار و خاطرات این دوره را ما در منطقه ۱۲ شاهد هستیم.
*از جنبش مشروطیت، تصاویر و نقاشی‌هایی که بتواند آن را روایت کند به جای نمانده گویا فقط یک تصویر وجود دارد.
درست است آنچه امروز می‌توانیم به عنوان تنها سند تصویری از واقعه فتح تهران و دوران مشروطیت یاد کنیم تابلو فتح تهران است که ارزش ثبتی دارد و تا به حال کمتر به آن توجه شده است و ما در تهرانگردی به آن سری زدیم. هر چند نقاش آن معلوم نیست. در یک نگاه کلی رویداد مشروطیت و مشروطه بزرگ‌تر از آن است که در یک خانه، گذر، مدرسه و… جمع شود چراکه بسیاری از اندیشمندان و شخصیت‌های برجسته آن روزگار، روحانیون و منورالفکران و حتی شاهزادگان قاجاری در آن نقش داشته‌اند مشروطه با یک اجماع شروع شد همچون نهضت تنباکو که بعداً دچار تفرقه شد.
*میدان حسن‌آباد که چندی قبل آتش‌سوزی در آن در صدر اخبار بود، از مکان‌هایی است که شما از آن بازدید کردید. از آن و موضوعاتی مثل سوختن اسناد بگویید.
یکی از میدان‌هایی که می‌تواند منجر به حفظ یاد و میراث مشروطه در تهران باشد حسن‌آباد است. حسن‌آباد یا میدان ملک‌المتکلمین که در آن مجسمه‌ای از ملک نیز قرار داشت، تنها فضای شهری بود که مردم کم‌وبیش در روز مشروطه با آوردن گل و چیدن آن دور مجسمه به فضای میدان طراوتی می‌دادند. علی‌رغم اینکه مسئول دفتر ثبت شماره ۳۹ پیش از این گفته بود که اسناد مربوط به مصدق سوخته اما بر اساس گفته‌های تازه‌اش اسناد مربوط به مصدق نسوخته و منتقل شده است.
*شما در دوره‌های مختلف شورای شهر از حفظ میراث مشروطیت صحبت کردید و حتی روز یکشنبه به صحبت درباره حفظ خانه پیرنیا پرداختید و از شهرداری خواستید که آن را جدی بگیرد. به نظر شما این بناها تا چه حد اهمیت دارند؟
ببینید مکان‌ها در هر اتفاق مهم جایگاه ویژه‌ای دارند. مثلاً خانه بهبهانی از مکان-رویدادهای مهم مشروطیت است. در شورای سوم سندی را تصویب کردیم که بر اساس آن شهرداری موظف است این خانه را تملک کند، با این وجود هنوز خانه بهبهانی تملک نشده است. خانه‌ای که در آن جلسات روضه‌خوانی با چاشنی اعتراض به استبداد برگزار می‌شد و در همین جا انتخاب نمایندگان نخستین مجلس شورای ملی و بررسی پیش‌نویس قانون اساسی مشروطه صورت گرفت خود بهبهانی نیز در همین خانه به ضرب گلوله مشروطه‌خواهان تندرو به قتل می‌رسد.
علاوه بر این یکی از درهای این خانه با مسجد بهبهانی نیز مرتبط است و اگر از این جنبه نگاه کنیم که چند نسل از روحانیون در این خانه زندگی کردند به اهمیت درک حافظه تاریخی و استمرار حضور این رویدادها و انسان‌ها و روایت‌های تاریخی‌شان واقف می‌شویم، از این رو به نظرم این خانه به عنوان نمادی از جنبش مشروطه ظرفیت بالایی دارد. خانه‌های دیگری نیز هست که می‌تواند این ظرفیت را در آنها جست‌وجو کرد. از جمله خانه سردار اسعد بختیاری که امروز در مجموعه بانک ملی ایران واقع است. این سردار اسعد فرزند فاتح تهران علی‌قلی خان است که او نیز لقب سردار اسعد را داشته است. پسر او جعفرقلی خان است که رضاشاه او را به قتل می‌رساند. این خانواده اسناد زیادی در اختیار دارند که می‌تواند گوشه‌هایی از وقایع آن روزگار را شفاف کند. خانه دیگر، خانه ناصرالملک قره گوزلو از نوابغ شاهزادگان قاجار است. او نخستین فارغ‌التحصیل رشته حقوق از دانشگاه آکسفورد بود و نایب‌السلطنه ایران در آن دوران است، منزل او در مجموعه بانک تجارت با بازسازی و الحاقات زیاد که شکل اصلی بنا را تغییر داده است به یادگار مانده است.
*البته و طبیعتا صرفا خانه‌ها نیستند که اهمیت دارند؟
بله بدیهی است که این‌گونه باشد فضاهای دیگری که می‌تواند راوی ماجرای مشروطه باشد پیوند میان مراکز حکومتی آن روزگار یعنی کاخ‌هاست. رابطه‌ای که مخدوش شده است به طور مثال کاخ گلستان پایگاه اصلی حکمرانان قاجار و شاهزادگان و… است اما امروز کمتر سندی از دوران مشروطه در آن پیدا می‌شود، که دلیل آن را می‌توان در انتقال اسناد در سال‌های اخیر و به دلیل تأسیس موزه‌های موضوعی جست‌وجو کرد که به نظرم باید دقت بیشتری در انتقال این اسناد وجود داشته باشد و حتی اگر بشود نسخه‌ای کپی شده به مراکز تازه تأسیس ارائه شود تا هویت مکان و اطلاعات موجود در آن محفوظ باقی بماند و عدم پراکندگی خود دسترسی به این اسناد را برای عموم آسان می‌کند. از مراکز مهم دیگر در یادآوری رویداد مشروطیت بازار و مساجد است. مانند مسجدجامع، مسجد سلطانی، مسجد سید‌عزیزاله، مسجد سید‌ولی، مسجد بزازها. سخن گفتن درباره هر یک از اینها وقت زیادی می‌طلبد.
*درست است اما از ساختمان مجلس شورای ملی هم نمی‌توان گذشت.
همان طور که گفتم اگر بخواهم به همه این مراکز بپردازم بحث طولانی می‌شود، بله فضای مهم دیگری که امروز اگر چه دسترسی آن برای عموم مردم دشوار است اما از مکان‌های پرخاطره عصر مشروطیت است ساختمان مجلس شورای ملی در میدان بهارستان است که تالار آئینه آن مکان اولیه مجلس شورای ملی بوده است و حوضخانه معروف آن که از قبل دوران مشروطیت عکس‌هایش موجود است جائی است که محمدعلی شاه در حیاط آن و برای توهین به مجلس اسب‌اش را می‌بست و الان موزه و کتابخانه مجلس اسناد مهمی را در خود جای داده است. حالا که به این جا رسیدیم لازم می‌بینم از مکان مهم دیگری هم بگویم که امروزه خوشبختانه در وضعیت مناسبی قرار دارد. این مکان مدرسه دارالفنون است که نقش کلیدی در شکل‌گیری فکر نهضت مشروطه داشت و در بازه زمانی حدود نیم قرن پیش از ایجاد آن تأسیس شد. مدرسه‌ای که شاید بتوان زمینه نهضت مشروطه را در تأثیر آن پیگیری کرد و ظهور تفکر مشروطه‌خواهی را از آثار تأسیس چنین مدرسه‌ای دید. تا جایی که اندیشه پدید آوردن آزادی و دموکراسی در ایران از طریق حکومت مشروطه اول بار میان فارغ‌التحصیلان و مدرسان دارالفنون شکل می‌گیرد که این امر را در تذکر ناصری مبنی بر ممنوع کردن به تنویر افکار عمومی و تحولات عصر از طریق مدرسه دارالفنون می‌توان دید.
*نقش این مراکز و بناها را در موضوع گردشگری چگونه ارزیابی می‌کنید؟
بگذارید قبل از پاسخ به این پرسش به نکته‌ای بپردازم که اهمیت تاریخی دارد. گرچه ماجرای مشروطه با امضاء سند مشروطیت توسط مظفرالدین شاه به سال ۱۲۸۵ ش آغاز می‌شود اما اگر ریشه‌ای‌تر بخواهیم آن را بررسی کنیم و زمینه تاریخی آن را بیان نماییم باید پیروزی جنبش تحریم تنباکو را به عنوان نقطه در نظر بگیریم که ظهور قدرت به هم پیوسته مردم و مراجع دینی در صحنه‌ی سیاسی آن روز را رقم زد و اجماع مردمی را به عنوان عامل از هم پاشیدن قدرت به نمایش گذاشت.حال با توجه به اینکه امروز رویدادها برای احیای فرهنگ‌ها مهم و حیاتی‌اند و بخش مهمی از صنعت گردشگری را با عنوان گردشگری رویداد یا میراث به خود اختصاص داده‌اند، می‌توانیم بگوییم که اگر ظرفیت‌های موجود شهر به درستی دیده شود می‌توانیم با همه آسیب‌ها و معضلات گسترده‌ای که در اثر ساخت و ساز و تغییر شکل بافت رخ داده است باز هم روایت‌های گوناگون تاریخی را از لایه‌های مختلف شهر بیرون کشیده و برای عرضه معرفی نماییم.
انتهای پیام
