خرید تور تابستان ایران بوم گردی

آیا خداوند دین نازل کرده است؟

مقاله‌ای به قلم «محمد مجتهد شبستری»،  روشنفکر دینی که پیش‌تر در ۶ مرداد ۱۳۹۳ منتشر شده بود و به تازگی مجدداً بازنشر شده را در ادامه می‌خوانید:

۱- در دو مقالۀ کوتاه پیشین (۱) نوشته‌ام که این «پیش فهم» یا «پیش فرض» که قرآن و حدیث حاوی نظام‌های ثابت سیاسی، اجتماعی و … می‌باشند و فقه سیاسی ناشی از آن، برای جهان اسلام بن بست‌های خطرناکی به وجود آورده است. گفته‌ام تنها راه خروج از آن‌ بن بست ها به رسمیت شناختن اعلامیۀ جهانی حقوق بشر ۱۹۴۸ از سوی فقیهان اسلام است.

۲- در جهان اسلام این قبیل پیشنهادها همیشه با این پرسش روبرو شده که اگر دین اسلام حاوی نظام‌های ثابت و ابدی نیست پس چرا این دین از سوی خدا نازل شده است؟ دین خداوند که قابل کم و زیاد کردن نیست. تا فقیهان مجاز باشند التزام به حقوق بشر عصری را از مقتَضیات مسلمان زیستن اعلام کنند؟ دین اسلام از سوی خدا آمده، اما حقوق بشر عصری «برساختۀ» انسان‌های قرن بیستم است، چگونه می توان یک برساختۀ انسانی را به پیام آسمانی دین اسلام اضافه کرد؟!

۳- این پرسش که بسیار مهم است، یک مبنای مشهور ولی ناصواب دارد. آن مبنا این است که دین اسلام از سوی خداوند نازل شده است و آنچه از سوی خدا آمده قابل اصلاح و تجدید نظر نیست. صاحب این قلم می‌خواهد بداند این مبنا که بسیار به آن استناد می‌شود و در گذشته و در عصر حاضر مایۀ مشکلات و گرفتاری‌های فراوان در کشورهای اسلامی گشته، از کجا پیدا شده است و چقدر اعتبار دارد؟

۴- این مبنا نه تنها در قرآن مجید نیامده بلکه آنچه از قرآن به دست می‌آید خلاف این مبنا است. برای روشن کردن این منظور معنای واژۀ دین در قرآن را بررسی می‌کنم. طبق آن شمارش که محمد فؤاد عبدالباقی در کتاب المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم آورده در ۹۰ آیه قرآن واژۀ «دین» وجود دارد. در این آیات تعبیرات زیر از دین بکار رفته است: «دین حق» (در مقابل دین باطل)، «روز دین» (روز قیامت)، «دینی که فقط برای خداوند است»، «دینی که خداوند به آن راضی شده»، «دینی که خداوند آن را برگزیده»، «دین اکراه بردار نیست»، «دینِ مقبول نزد خدا»، «دین خداوند»، «طعن در دین»، «دین باید فقط برای خدا باشد»، «برادری دینی»، «یاری کردن دیگران در کار دین»، «دین قیّم»، «تفقّه در دین»، «دین فطرت»، «دینِ تسلیم شدن در برابر خدا»، «دین مَلِک»، «خداوند در دین حَرج قرار نداده است»، «اقامه دین»، «قتال برای دین»، «تشریع دین»، «توصیه خداوند به دین»، «تکذیب دین»، «تکذیب روز دین»، «پسندیده‌ترین دین»، «برگرداندن از دین»، «تبعیت از دین»، «غلو در دین»، «اکمالِ دین»، «به سخره گرفتن دین»، «مبدّل کردن دین»، «دین مشرکان و دین محمد (ص)»، «از دین برگشتن» (ارتداد)، «فریب خوردن در دین»، «دین خود را بازیچه کردن».
در کنار این تعبیرات که پاره‌ای از آنها بیش از یکبار درقرآن آمده در ۸ آیه از آیات قرآن از انسان‌ها خواسته شده دین را برای خدا خالص گردانند (مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ).

۵- در قرآن حتی یک آیه وجود ندارد که بگوید دین اسلام یا هر دین دیگر از سوی خدا نازل شده است. واژۀ دین در قرآن به آن واقعیت پایدار در عالم انسان‌ها اشاره می‌کند که همیشه به نام دین قابل اشاره و منشأ اثر بوده است و نه به واقعیتی که از عالم غیب به سوی انسان‌ها می‌آید. این واقعیت، راه و روشی است که انسان‌ها در ارتباط با خداوند یکتا و بی‌همتا یا در ارتباط با خدایان آن را بر می‌ساخته اند و در اعتقاد و عمل به آن ملتزم می‌شده‌اند. البته این برساخته بودن هیچ ربطی به موهوم بودن یا باطل بودن ندارد. علم، فلسفه و هنر هم برساخته‌های انسانی اند اما نه موهوم اند و نه باطل، بلکه واقعی و ارزشمند اند. آنچه گویندۀ قرآن از مخاطبان خود می‌خواهد خالص کردن دینِ موجود نزد انسان‌ها برای خداوند است و نه قبول کردن دین نازل شده از سوی خدا.

۶- حال اگر دین از جایی نازل نشده و مانند فلسفه، علم و هنر یک برساخته انسانی است و در قرآن از ما خواسته شده که آن را برای خداوند خالص گردانیم (توحید) چرا نمی‌توانیم محتوای این برساخته انسانی را در عصر حاضر در عین حفظ اخلاص دین برای خداوند، با به رسمیت شناختن حقوق بشر و التزام عملی به آن غنی‌تر سازیم و بن بست‌های تئوریک سیاسی و غیر سیاسی برآمدۀ از این برساخته را بگشاییم. متکلمان و فقیهان ما در طول تاریخ، علم کلام، علم اصول، علم فقه را برساخته‌اند و هیچ‌کدام از آنها از سوی خدا نازل نشده است چرا آنان حاضر نیستند در این برساخته‌های بشری خود و مبانی آن تجدید نظر کنند چنان که اهل فلسفه و علم و هنر همواره در برساخته های خود تجدید نظر می کنند؟ تجدید نظر در دین مایۀ ادامۀ حیات و پویایی دین می گردد و نه سستی یا زوال آن.

۷- طرفه این که این تنها آراء و افکار فقیهان و متکلمان سنتی نیست که در گرداب آن مبنای ناصواب افتاده بلکه بسیاری از آراء و افکار نواندیشان در دین هم از پیچش های آن گرداب در امان نمانده است. به نظر می‌رسد تعبیرات و پرسش‌هایی چون تفکیک فهم دین از خود دین، دین در لوح محفوظ، دین برای چه آمده است؟، اگر دین قابل تغییر است، پس به چه درد می‌خورد؟، قلمرو دین تا کجا است؟، دین فقط تعبد است و مسلمان نمی تواند حقوق بشر را بپذیرد، دین برای انسان است یا انسان برای دین؟، دین تنها در آنجا مداخله می‌کند که عقل به آنجا راه ندارد، سنت ظرف است و دین مظروف، تفکیک گوهر دین از صدف دین، تفکیک ذاتیات و عرضیات دین، احکام دین باید اخلاقی باشد چون دین برساختۀ خداوند است که در آثار نواندیشان و روشنفکران دیندار چه در ایران و چه در سایر کشورهای اسلامی فراوان به چشم می‌خورد همه و همه بر این مبنا استوار است که دین «مجموعه‌ای» است که از سوی خدا نازل شده است. اگر این مبنا را به این دلیل که از قرآن خلاف آن به دست می‌آید، نپذیریم تقریباً همه آن تعبیرات و بحث‌های مرتبط با آن‌ها بلا موضوع می‌شود. صاحب این قلم در نوشته های پیشین خود نشان داده که این آراء غالباً از الهیات مسیحی و چاره جویی های متألهان مدرنیست مسیحی در اواخر قرن نوزدهم و اوائل قرن بیستم متأثر شده است اما آن چاره جویی ها در ارتباط با اعتقاد ویژۀ الهیون مسیحی در باب تفسیر «کلمۀ خدا» (عیسی مسیح) انجام شده که نمی توان آنها را به الهیات اسلامی گسترش دهیم چون کلمۀ خدا در معنای مسیحی آن، حقیقتی است که متجسد می شود و به صورت گوشت و پوست و خون در می آید، در اسلام وجود ندارد. اسلام تجسد کلمه را نفی کرده است (۲). این چاره جویی ها در حال حاضر در الهیات مسیحیت هم از کانون توجه متألهان برجسته بیرون رفته است.

پانوشت‌ها:

(۱) «اگر داعش از فقیهان بپرسد» و «مبناهای تئوریک داعش» در همین وبسایت
(۲) برای نمونه نگاه کنید به بخش آخر مقاله قرائت نبوی از جهان (۱)

انتهای پیام

بانک صادرات

نوشته های مشابه

پیام

  1. شاید به همین دلیل بوده که خداوند در قرآن مرتبا انسان ها را به انصاف و خرد ورزی توصیه کرده چون هیچ قانون و نوشته ای بالاتر از انصاف نخواهد بود. البته انصافی که با دو بال پرهیزگاری و دانش سوار باشد وگرنه ممکن است کج فهمی پیش بیاید.

    1
    1
  2. بعد از سلام به خوانندگان
    نویسنده گفته : آنچه قرآن از مخاطبان خود می‌خواهد خالص کردن دینِ موجود نزد انسان‌ها برای خداوند است و نه قبول کردن دین نازل شده از سوی خدا.
    قرآن می فرماید:
    1) ان الدین عند الله الاسلام …(آل عمران/19) دین نزد خداوند فقط اسلام است …..
    2) و من یبتغ غیر الاسلام دینا فلن یقبل منه ….. (آل عمران/85) هر کس غیر از اسلام دینی بجوید از او پذیرفته نیست
    3) …. هو سمّاکم المسلمین من قبل و فی هذا ….(حج/78) او بود که شما را پیش از این ( در آیین حضرت ابراهیم علیه السلام) و در این (آیین حضرت محمد صلی الله علیه و آله)مسلمان نامید..
    4) … الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا… (مائده/3) … امروز دین شما را کامل کردم و نعمتم را بر شما تمام کردم و اسلام را برای شما به عنوان دین پسندیدم ….
    5) … البته قرآن گزاره ها و خواسته های دیگری هم از ایمان آورندگان دارد که باید همه را با هم دید و فهمید…..

    آنگاه نویسنده با ساده سازی این همه را نادیده و فقط مقصود خود را دیده !!! پیدا کنید مغالطه ها را (؟!)

    3
    1
  3. 5_ در قرآن حتی یک آیه وجود ندارد که بگوید دین اسلام یا هر دین دیگر از سوی خدا نازل شده است. واژۀ دین در قرآن به آن واقعیت پایدار در عالم انسان‌ها اشاره می‌کند که همیشه به نام دین قابل اشاره و منشأ اثر بوده است و نه به واقعیتی که از عالم غیب به سوی انسان‌ها می‌آید……

    وقتی به قرآن استناد میکنیم باید توجه کنیم که خداوند در قرآن، خودش ویژگی بهترین دین‌دار را معرفی کرده است (تسلیم خداوند و رو به سوی خدا و تابع پیامبران توحیدی) آنوقت دنبال برساختن دین باشیم :
    وَمَنْ أَحْسَنُ دِينًا مِّمَّنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ وَاتَّبَعَ مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا وَاتَّخَذَ اللَّهُ إِبْرَاهِيمَ خَلِيلًا

    ﻭ ﺩﻳﻦ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮ ﺍﺯ ﺩﻳﻦ ﻛﺴﻲ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻭﺟﻮﺩ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺧﺪﺍ ﻛﺮﺩﻩ ﻭ ﻧﻴﻜﻮﻛﺮﺩﺍﺭ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﺯ ﺁﻳﻴﻦ ﺍﺑﺮﺍﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﺣﻖ ﮔﺮﺍ ﻭ ﺩﻭﺭ ﺍﺯ ﺍﻧﺤﺮﺍﻑ ﺑﻮﺩ، ﭘﻴﺮﻭﻱ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ؟ ﻭ ﺧﺪﺍ ﺍﺑﺮﺍﻫﻴﻢ ﺭﺍ ﭼﻮﻥ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻭﺟﻮﺩ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺧﺪﺍ ﻭ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎﺭ ﻭ ﺣﻖ ﮔﺮﺍ ﺑﻮﺩ ﺩﻭﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮﻓﺖ.

  4. لطفا به دقت تعابیر اساتید مبرز الهیات درباره نزول کتاب و نه دین توجه بفرمایید . لذا در برابر آنهمه تعابیر متعدد نزول کتاب در متن قرآن حتی یک بار تعبیر نزول دین در قرآن به کار نرفته است. هم دین و کتاب دو تعبیر متفاوتند و هم نزول دین با تعابیر مورد استناد شما مانند ابتغاء (پسندیدن)، تسمیه (نام گذاری) ، رضاء (خشنودی) و (قبول) نزد خدا ، در مورد دین متفاوت است.
    در صورت صلاحدید ، می توانید پاسخ مشروح اینجانب را (در بخش نظرات : نظر کاربر با نام «دانشور») به نقد مطرح شده دکتر عبدالهی به استاد مجتهد شبستری در ذیل همان نقد که با عنوان «نقدی بر دیدگاه مجتهد شبستری در باب عدم نزول دین» در همین سایت منتشر شده ، بخوانید . باشد که با پاسخ شما باب گفتگوی علمی در این باره گشاده تر و پربارتر شود.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا