کرونا به یکباره ناپدید خواهد شد؛ «سوبرانا-پاستوکووک» نیازمند حمایت است

رییس انستیتو پاستور ایران با اشاره به مراحل تشخیص کرونا در کشور، گفت: با آغاز کرونا شبکه آزمایشگاهی تشخیصی شکل گرفته که نه فقط در کرونا بلکه در تمام تهدیداتی که در آینده ممکن است متوجه کشور شود، می تواند کار بزرگی را برای کشور انجام دهد؛ یعنی امروز صاحب شبکه تشخیص مولکولی هستیم که سال‌ها آرزوی آن را داشتیم.

به گزارش ایسنا، دکتر علیرضا بیگلری در نشست خبری وزارت بهداشت، گفت: باتوجه به اینکه امروز ۳۰ بهمن ماه است؛ دقیقا دو سال قبل در ۳۰ بهمن ۱۳۹۸ اولین موارد کووید۱۹ در کشور مورد تایید قرار گرفت و اقدامات وزارت بهداشت و دولت برای مبارزه با کووید۱۹ آغاز شد. در این نشست قصد داریم به بازخوانی اتفاقاتی که در روزهای اول در بحران کووید۱۹ در کشور و در انستیتو پاستور با آن مواجه بودیم، بپردازیم و نکاتی را ذکر کنیم که نیاز است در تاریخ شفاهی حوزه سلامت کشور باقی بماند.

وی افزود: وقتی که اولین اخبار از کشور چین مبنی بر وقوع یک بیماری جدید که آن روزها به عنوان کرونای جدید شناخته می‌شد، به ما رسید، در اولین قدم در دی ماه ۱۳۹۸ و تقریبا ۵ تا ۶ هفته قبل از تایید اولین موارد در کشور، جلسات مقدماتی در انستیتو پاستور آغاز شد و مشخص شد که اولین گلوگاه و محور، تشخیص خواهد بود. بنابراین بر روی راه های تشخیص کووید۱۹ تمرکز کردیم و در ۱۹ بهمن ۱۳۹۸ یعنی ۱۱ روز قبل از اینکه اولین موارد تشخیص داده شود، روش های تشخیصی در انستیتو پاستور ایران کاملا راه افتاد و می توانستیم تشخیص را با روش PCR انجام دهیم. زمانیکه اولین موارد که با علائم تنفسی و به اسم آنفلوآنزا در استان ها بستری شده بودند، قرار شد نمونه های این افراد را که به عنوان آنفلوآنزا بستری شدند، برای کووید۱۹ مورد آزمایش قرار دهیم با این فرضیه که ممکن است افرادی با علائم تنفسی بستری شدند اما ممکن است مبتلا به کووید باشند.

بیگلری ادامه داد: در ۳۰ بهمن ۱۳۹۸ بود که نمونه هایی که از قم دریافت شده بود و از سوی آزمایشگاه بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران، اولین تشخیص کووید۱۹ برایشان اعلام شده بود، از سوی وزارت بهداشت به انستیتو پاستور ایران ارسال شد و در ساعات پایانی ۳۰ بهمن ۱۳۹۸ بود که تایید قطعی را برای اینکه دو نمونه مطرح شده، انجام دادیم و به اطلاع وزیر بهداشت وقت رساندیم. نکته مهم این بود که از نظر زمانی فقط دو روز با یک واقعه مهم در کشور مواجه بودیم؛ چهارشنبه ۳۰ بهمن تایید شد که اولین موارد کووید را داریم و جمعه دوم اسفند ماه انتخابات مجلس را در پیش داشتیم که وزارتخانه تصمیم گرفتند که در اولین ساعات وجود موارد مثبت را به اطلاع مردم برساند.

وی ادامه داد: در اولین قدم با توجه به اینکه در کشور فقط سه آزمایشگاه وجود داشت که می توانستند کووید۱۹ را شناسایی کنند که شامل انستیتو پاستور ایران، آزمایشگاه ویروس شناسی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران و آزمایشگاه بیمارستان مسیح دانشوری بودند، به همین دلیل در قدم اول وزارت بهداشت کمیته تشخیص آزمایشگاهی کووید۱۹ را با محوریت انستیتو پاستور ایران شکل داد و انستیتو پاستور به عنوان پرچم‌دار این کار وارد عرصه شد و در کنار آن سایر سازمان‌ها و ادارات قرار گرفتند.

بیگلری با بیان اینکه عمده وظایف این بود که مشخص کنیم از چه تستی استفاده کنیم، گفت: به عنوان مثال در روزهای اول اصرار بر این بود که از تست های آنتی بادی برای تشخیص استفاده شود که کاملا روش نادرستی بود. زیرا این تست ها زمانی مثبت می شوند که فرد دیگران را آلوده کرده و خودش در حال بهبودی است. بنابراین اصرار بر این بود که تست PCR در کشور راه اندازی شود. باتوجه به اینکه تست PCR نیاز به مواد اولیه و دستگاه داشت و از طرفی کارکنان آزمایشگاه ها هم با روش تشخیص آشنا نبودند، وزارت بهداشت تصمیم گرفت که از تمام دانشگاه های علوم پزشکی کشور بخواهد که تمام نمونه ها به انستیتو پاستور ایران ارسال شوند. بر این اساس اولین مشکل ما حجم بالای نمونه هایی بود که وارد می شد و مسلما باید مدیریت می شدند که مستلزم کار شبانه‌روزی همکارانم در انستیتو پاستور بود که هفت روز هفته و ۲۴ ساعته بدون تعطیلی این وظیفه را برعهده گرفتند و مدام نمونه بود که به انستیتو پاستور می رسید. بر این اساس مسلما در جواب‌دهی تاخیر داشتیم که گاهی به ۹۶ ساعت هم می رسید تا بتوانیم آن حجم نمونه را بررسی کنیم.

وی گفت: در این میان دو کار مهم در همان هفته های اول انجام شد؛ یکی اینکه آزمایشگاه های متعدد دانشگاه های علوم پزشکی کشور را آموزش دادیم و پروتکل تدوین شده را در اختیارشان قرار دهیم. در کنار آن تامین کیت ها هم مطرح بود که البته کیت های اولیه دست ساز بود و در انستیتو پاستور تولید شد. در مراحل بعد کیت هایی را که از نظر قیمت و کارایی به صرفه بودند، تامین می شد و تحویل انستیتو پاستور می شدند و سپس بین دانشگاه های علوم پزشکی توزیع می شد تا با کیت های یکسان تشخیص انجام شود. بر این اساس هر روز بر تعداد آزمایشگاه های تشخیصی کووید۱۹ افزوده می شد. به طوری که امروز شاهدیم که کشور در سخت ترین شرایط و در اوج تحریم ها، وقتیکه انواع مواد مصرفی ما در فرودگاه های کشورهای دیگر توقیف می شد و به دستمان نمی رسد و هیچ دستگاه جدیدی در هفته های اول امکان ورود به کشور را نداشت، مجبور بودیم که فقط به دانش فنی موجود در کشور اکتفا کنیم و پروتکل کشوری را طوری پیش بریم که در دستگاه های کوچک PCR قابل انجام باشد. بر این اساس امروز صاحب شبکه ای هستیم که بیش از ۵۰۰ آزمایشگاه عضو آن هستند که شامل آزمایشگاه های دولتی، خصوصی، عمومی غیر دولتی و خیریه ها هستند که ابزار و سرمایه بزرگ ملی برای حوزه سلامت است. زیرا شبکه ای شکل گرفته که نه فقط در کووید۱۹ بلکه در تمام تهدیداتی که در آینده ممکن است متوجه کشور شود، می تواند کار بزرگی را برای کشور انجام دهد. یعنی شبکه تشخیص مولکولی را که سالها آرزو داشتیم، امروز صاحبش هستیم.

بیگلری ادامه داد: این شبکه با هم کار می کند و طی بازه های زمانی مشخص ارزیابی و کنترل کیفی می شود تا مطمئن شویم که تک تک آزمایشگاه هایی که کار کووید۱۹ را انجام می دهند، کیفیت مناسبی دارند. قدم و کار مهم بعدی که انجام شد؛ چند روز بعد از بحران کووید۱۹ فراخوان تولید کیت به تولیدکنندگان داخلی از سوی انستیتو پاستور ایران داده شد و با همکاری معاونت علمی ریاست جمهوری و معاونت تحقیقات وزارت بهداشت شرکت ها فراخوان شده و آمدند، کیت های اولیه ساخته شد و به انستیتو پاستور آمد. یک وظیفه دیگر را هم در انستیتو پاستور برعهده گرفتیم و قرار شد که بررسی و تایید کیت‌ها را انجام دهد. در واقع کمک کرد تا توسعه و تحقیق درباره انواع کیت ها در کشور کلید بخورد. به طوری که اواخر اسفند ماه به چند شرکت تولیدکننده مجوز تولید کیت را دادیم و از اردیبهشت ۱۳۹۹ اولین کیت های تولید داخل را در بازار داشتیم. از خرداد تا تیر ۱۳۹۹ تقریبا نیازی به ورود کیت از خارج از کشور نداشتیم و ظرفیت برای تولید انواع کیت اعم از PCR و آنتی بادی و رپید در کشور ایجاد شد.

وی گفت: در کنار همه اینها وظیفه تعیین و پایش جهش ها هم برعهده انستیتو پاستور ایران بود که با همکاری سایر مراکز انجام داده و به صورت موردی و ادواری جهش ها بررسی می شدند. دستگاه های بسیار محدودی داشتیم، اما امروز با افتخار می گوییم که انستیتو پاستور ایران به آخرین روش‌ها و دستگاه‌ها برای ارزیابی جهش‌ها مجهز است و کشور در کار تشخیص با تکیه بر دانش بوم و تکیه بر جوانانی که در سطح تحصیلات تکمیلی تحصیل کرده و در دورترین شهرها حضور داشتند، موفق شد. این نیروی انسانی تحصیل کرده سرمایه بزرگی است که کووید۱۹ ارزش آن را مشخص کرد. اگر این را نداشتیم و دانش فنی تشخیص در کشور نبود، پیش بینی می شد که در ماه های اول صدها هزار کشته ناشی از کووید۱۹ داشته باشیم.

بیگلری گفت: یادم است که در روزهای اول طبق دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی می گفت که برای تایید مثبت بودن یک بیمار باید سه ژن بررسی شود، اما واقعا کیت به اندازه کافی در دسترس ما نبود. ما روزانه فقط می توانستیم ۶ هزار واکنش انجام دهیم، اگر از سه ژن استفاده می کردیم، فقط دو هزار بیمار را می توانستیم تعیین تکلیف کنیم. با این حال اطلاعات کافی به دست آمد که بررسی یک ژن برای تایید بیماری کافی است. روزهای اول به ما خرده می گرفتند اما بعد از چند روز نماینده سازمان جهانی بهداشت تایید کردند که روش انستیتو پاستور درست است و به سایر کشورها هم توصیه کردند که از پروتکل ایران استفاده کنند. در عین حال برنامه کشور این بود که سعی شود از تست های موجود استفاده بهینه کند و به همین دلیل اکثر ظرفیت تست را در اختیار بیمارستان ها قرار دادیم. تمام فرآیند تشخیص مصداق عینی این جمله است که فرصتی که در تهدیدات است، شاید در روزهای عادی وجود ندارد.

بیگلری در پاسخ به سوالی درباره احتمال دست ساز بودن ویروس عامل کووید۱۹، گفت: باید توجه کرد که یکی از شاخصه های مهم کووید۱۹ ناشناخته بودنش است. واقعا تمام علوم بشری را به ویژه در حیطه علوم پزشکی و زیستی به چالش کشید. اصلا شروع این بحران که چگونه شروع شد و پیش رفت و چرا اینگونه رفتار می کند و چرا ژنوم و ماده ژنتیکی آن ثبات ندارد، همه بحث هایی است که ساعت ها نیاز به بحث دارد، اما فکر می کنم همانطور که شروعش غیرمنتظره بود، ممکن است پایان غیرمنتظره‌ای هم داشته باشد، شاید حوادث امیکرون و بعد از امیکرون بهتر بتواند بگوید که چه اتفاقی می افتد. وقتیکه کل این پدیده ها را کنار هم بگذاریم، شاید یک روز بتوانیم قضاوت کنیم که آیا این مداخله انسان در ژنوم ویروس بود و دست ساز بود یا به طور طبیعی ایجاد شده است. طبق اطلاعات کلی که من دارم به عنوان یک متخصص ژنتیک، خیلی زود است برای بشریت که بتواند قاطعانه در این باره اعلام نظر کند و بگوید این ویروس طبیعی بوده یا دست ساز. باید توجه کرد که ویروس ها سالها طول کشیده که به تکامل رسیدند و کوچکترین تغییر در ژنوم ویروس آن ها را مساعد می کند که تغییرات و جهش های بیشتری در ژنوم داشته باشد. اما فعلا شواهد کافی برای پاسخ به این سوال که دست ساز بوده یا خیر، نیست.

بیگلری در پاسخ به سوالی درباره وضعیت تولید واکسن پاستوکووک نیز، گفت: واقعیت این است که باتوجه به اینکه واکسنی که تولید شد، نتیجه اش را دنیا دید؛ هم در کشور کوبا که توانست با واکسن‌هایش هم از نظر پوشش واکسیناسیون و هم از نظر مرگ و میر موفقیت به دست آورد که همیشه جزو کشورهای اول و دوم دنیاست که توانسته با واکسن هایش جلوی مرگ و میر را در کووید بگیرد که کاملا قابل استناد است. درباره مشارکت ایران و کوبا در تولید این واکسن هر روز که جلو می رویم هر دو طرف معتقدیم که انتخاب بسیار درستی داشتیم که اثرات آن را می بینید و نتایج کارآزمایی را هم دیدیدم که چند هفته آتی شاهد چاپ مقاله اش در بالاترین جای ممکن خواهید بود. زیرا کارآزمایی به قدری درست در کشورمان انجام شد که تمام زوایای تاثیر واکسن و عوارضش درآمد.

رییس انستیتو پاستور ایران همچنین در پاسخ به سوالی درباره وضعیت بیماری هاری در کشور گفت: هاری سالانه حداقل ۷۰ هزار مرگ را در دنیا ایجاد می کند. باتوجه به اینکه آزمایشگاه مرجع کشوری در انستیتو پاستور ایران قرار دارد و باتوجه به اینکه برنامه پایش کشوری از سوی معاونت بهداشت وزارت بهداشت انجام می شود، معمولا در چند سال اخیر تعداد مرگ و میر در ایران برای این بیماری کمتر از انگشتان دو دست بوده و کمتر از ۱۰ نفر مرگ و میر داشتیم که موفقیت بسیار بزرگ برای ایران است که تعداد مرگ و میر کشور ناشی از هاری تک رقمی است. باتوجه به اینکه ایران به عنوان مرجع در این زمینه شناخته می شود، تاکنون روند بسیار موفقی در کنترل هاری داشتیم و در سال های اخیر هم تعداد مرگ ناشی از هاری نسبت به سایر کشورها بسیار ناچیز بوده که نتیجه یک تلاش ریشه دار در کشور است که به بار نشسته است.

بیگلری ادامه داد: طی هفته های آتی دل مردم به شادی بزرگی از بابت افتخار انستیتو پاستور خواهد رسید و کیفیت و استقبال از واکسن ما مشخص است. با هزاران درخواست واکسن مواجه هستیم‌ زیرا دو واکسن در دو دزز می‌سازیم. دستور میزان تولید را از وزارت بهداشت می‌گیریم و چون این واکسن برای کودکان در کشور هم مجوز استفاده دارد درخواست وزارت بهداشت در شهریور ماه تمرکز برای تولید این واکسن بود و الان هم هرچه پاستوکووک پلاس توزیع شود به سرعت مصرف می‌شود چون به عنوان دز یادآور اکثر واکسن‌ها مصرف می‌شود.‌

او با تاکید بر اینکه فناوری ساخت واکسن کاملا در اختیار انستیتو پاستور ایران است، تصریح کرد: اما تولید نیاز به دستگاه دارد تا حجم تولید را افزایش دهیم‌ سفارش ما ماه ها آماده است و با انتقال آن به داخل، حجم تولید چندین برابر خواهد شد.

او تاکید کرد: همه فرایند تولید واکسن در ایران قابل انجام است و با توجه به مشارکت مستقیم هر دو کشور در تولید، برای افزایش حجم تولید نیاز داریم که تجهیزات جدید داشته باشیم که این موضوع نیازمند زمان و تامین ارز است‌. در برخی مواقع به دلیل بروکراسی های موجود تامین ارز با تاخیر صورت می‌گیرد و به همین دلیل مجبوریم برای اینکه به نیاز کشور برسیم برخی مواد اولیه را از کوبا بگیریم. بر اساس قرارداد موجود اولویت تامین نیاز دو کشور است. با ورود ماده اولیه، امکانات همه کارها در ایران وجود دارد و ما فقط منتظریم تجهیزات وارد شود تا حجم تولید افزایش یابد. آرزو می‌کنم کشور حمایت ارزی بیشتری از این واکسن انجام دهد ولی باید قبول کنیم حمایت ارزی در هیچ کشوری در حد وزارت بهداشت نمانده است یعنی اگر آمریکا یا هر کشوری واکسن تولید کرده است کل ساختار پشت تولید آمدند. تمام ابزار فنی و سلول اصلی واکسن پاستوکووک را داخل کشور داریم. با توجه به چاپ مقاله استقبال از این واکسن افزایش هم خواهد داشت. با توجه به میزان ارز تامین شده اینکه تا همینجا هم واکسنی با این کیفیت تقدیم مردم کردیم یک شاهکار بوده است.

رییس انستیتو پاستور ایران، درباره ظرفیت انجام تست‌های آزمایشگاهی، اظهار کرد: تست وقتی ارزش دارد که ما قدرت ایزوله کردن داشته باشیم‌. وقتی فرد مثبت هم شده باشد اما نتوانیم او را ایزوله کنیم تست بی ارزش است. در مورد امیکرون سرعت انتشار خیلی بالا است در حالی که در مورد واریانت‌های قبلی اگر یک نفر درگیر می‌شد ممکن بود ۴ یا ۵ نفر دیگر را مبتلا کند اما در این سویه درصد زیادی از کسانی که با بیمار در تماس بودند بیمار خواهند شد و امکان ایزوله کردن هم نیست. مسلما در پیک دلتا تست اثربخشی بیشتری داشت نسبت به اکنون. درحال حاضر عقلانی است که بگوییم افرادی که علامت دارند فرض را بر ابتلا به امیکرون بگذارند و خود را قرنطینه کنند.

وی افزود: در برهه‌ای کشور آلمان ماهی ۱۰۰ میلیون یورو برای تست هزینه می‌کرد. انجام تست‌ها وابسته به اقتصاد کشورها است. تصمیمات به عوامل متعدد اجتماعی، اقتصادی و پزشکی وابسته است و باید هزینه اثربخشی تست در نظر گرفته شود.

او در خاتمه تاکید کرد: انستیتو پاستور ثابت کرد که یار روزهای سخت مردم است و دژ مستحکم امنیت سلامت است و در بحران کرونا هم پرچمدار کار تشخیصی بود که آیندگان بیشتر از آن خواهند نوشت. مورخین بزرگ می‌گویند که انسان ها از تاریخ عبرت نمی‌گیرند ولی امیدوارم بحران کرونا فرصتی باشد که یاد بگیریم چگونه باید مدیریت کنیم و دستپاچه نشویم. کار تیمی بزرگی تجربه کردیم و زحمات همکاران ما در کل آزمایشگاه‌ها قابل تقدیر است و به نمایندگی از همکارانم از خانم دکتر مختاری آزاد و آقای دکتر ناجی نهایت تشکر را دارم.

انتهای پیام