خرید تور تابستان ایران بوم گردی

روایت علیرضا داوودنژاد از سه مانع شکوفایی فرهنگ‌وهنر در ایران

یادداشتی از علیرضا داوودنژاد، نویسنده و کارگردان سینمای ایران که در ایسنا منتشرشده را می‌خوانید:

در شرایطی که سینما در ایران با دامنگیرترین بحران تاریخ صدساله خود مواجه است و با ۲۰۰ فیلم اکران‌نشده پشت در گیشه‌های بسته و سالن‌های تعطیل زمین‌گیر شده و فضای دیداری شنیداری کشور بیش از هر زمان دیگری به تسخیر برنامه‌ها و فیلم‌ها و سریال‌های ترکی و اروپایی و امریکایی و کره‌ای و هندی درآمده و دهه‌هاست که مخاطبان صدها میلیونی فارسی‌زبان در ایران و منطقه و دنیا به تاراج بازارهای سیاه نمایش خانگی و اینترنت و ماهواره و شبکه‌های مجازی سپرده شده‌اند و منظومه هنری رسانه‌ای ایران ما در مقابل منظومه‌های رقیب و حریف منطقه‌ای و بین‌المللی تقریبا بازی را واگذار کرده است، سوال این‌جاست که با توسل به چه نقشه راهی می‌توان به سوی چشم‌اندازی از فرهنگ و هنر و سینما و رسانه حرکت کرد که اینک احیا و رونق و شکوفایی آن‌ها در دستور کار دولت قرار گرفته است؟
آن‌چه لااقل در صدسال گذشته مانع شکوفایی فرهنگ، هنر، سینما و رسانه در کشور ما شده وضعیتی‌ است که می‌توان آن را با سه عامل در هم‌تنیده سانسور، ناامنی بازار ‌و خلأ قانون توضیح داد.

۱- سانسور
باز شدن پای نفت به اقتصاد ایران و فاصله گرفتن تدریجی منابع درآمد دولت‌های ایران از تولید و تجارت و خدمات سنتی و وابستگی عمده آن‌ها به درآمدهای نفتی زمینه‌ساز دگرگونی در ساختارهای سیاسی و اقتصادی کشور شد و به استبداد در حاکمیت و وابستگی حکومت به قدرت‌های خارجی بیش از پیش دامن زد. از یک‌سو تجدد، نوسازی و موج واردات کالاهای صنعتی نوید تندرستی و امنیت و رفاه می‌داد و از سوی دیگر دلارهای نفتی، دیوان‌سالاری و حکومت پلیسی زمینه‌های رشوه‌خواری و اختلاس و رانت و انواع مفاسد مالی و سیاسی را فراهم می‌کرد. تولد سینما و رواج مطبوعات و تاسیس رادیو و تلویزیون امکانات جدیدی بود که به صورت تیغی دولبه هم می‌توانست در پیوند با زندگی جاری ملت قرار بگیرد و به کار گزارش وضع موجود و بازنمایی واقعیت‌های مبتلابه و پرداختن به نقاط کور و مبهم معضلات جامعه بیاید و هم می‌توانست به ابزار پرده‌پوشی و تبلیغات واهی و فریب ملت بدل شود. سانسور همه آن سازوکارهایی‌ است که در طی این صدسال بین زندگی واقعی ملت ایران و محصولات دنیای هنر و رسانه فاصله انداخته و با ترویج کلیشه‌های مستعمل تجاری و سیاسی به سهل‌پسندی و ابتذال و پژمردگی فرهنگی دامن زده است.
حفظ امنیت ملی و مراقبت از اخلاق اجتماعی عمده عناوینی بوده است که در همه این دهه‌ها برای اعمال سانسور و فاصله انداختن بین واقعیت‌های جاری زندگی ایرانیان وجلوگیری از انعکاس آن‌ها در آثار هنری و رسانه‌ای بهانه قرار گرفته و عملا با ترویج انفعال و تقلید و باز تولید کلیشه‌ها به ممانعت از فراگیری و اثرگذاری منظومه هنری رسانه‌ای کشور دامن زده است.

۲- ناامنی بازار
مسلما برای تولید فیلم ایرانی نمی‌توان کارگردان از خارج وارد کرد و مراقبت از امنیت شغلی دست‌اندرکاران تهیه و تولید فیلم داخلی مخصوصا جریان ریشه‌داری که تحت عنوان تهیه‌کننده/ کارگردان فعالیت می‌کند از لوازم‌ ضروری احیا، رونق و شکوفایی سینما در ایران است. عامل دیگری که مخصوصا در پیش از انقلاب به صورت تهدیدی جدی سینمای ایران را در خطر ناامنی قرار می‌داد واردات بی در و پیکر فیلم خارجی بود. فیلم‌هایی که به وفور وارد می‌شد و فیلم‌های ایرانی را که در سایه سانسور از زندگی ایرانی فاصله می‌گرفت تحت تاثیر قرار می‌داد و آن‌ها را در انتخاب موضوع و پرداخت سینمایی به سمت کپی‌برداری و تقلید می‌کشاند و علاوه بر این در رقابت نابرابر اقتصادی نیز – که ناشی از ارزان‌تر تمام شدن واردات نسبت به تولید داخلی بود – سالن‌های نمایش را از چنگ‌ فیلم‌های ایرانی بیرون می‌آورد. تداوم این وضعیت یعنی افزایش واردات و تقویت روزافزون سانسور به جریان بازتولید کلیشه‌های تجاری ارزان‌قیمت شتاب می‌داد و سینمای ایران را به سوی تکرار و رکود و ورشکستگی می‌کشاند. سقوط آمار تولید فیلم از صد فیلم در آغاز دهه ۵۰ به کمتر از ‌۱۵ فیلم در ۱۳۵۶ و افزایش سیطره فیلم‌های خارجی بر سالن‌های سینمای کشور حاکی از تاثیر ویرانگر و توأمان سانسور و واردات بر کم و کیف جریان تولید فیلم‌های سینمایی در ایران بود. و این سازو کاری بود که نه فقط در ایران بلکه در همه خاورمیانه و شمال آفریقا به کار گرفته می‌شد و با به‌کارگیری توأمان واردات و سانسور سینماهای بومی و ملی را به بن‌بست می‌کشاند و نمایش فیلم‌های خارجی را جایگزین تولیدات داخلی می‌کرد. با وقوع انقلاب در ایران و کنترل واردات فیلم خارجی و شکستن سلطه واردات بر بازار سالن‌های نمایش تولید داخلی فیلم‌های ایرانی دوباره پا گرفت و علی‌رغم بحران‌های سیاسی و تحریم و جنگ و لاجرم ظهور اشکالی متفاوت از سانسور، امنیت به بازار سینما برگشت و با حمایت بنیاد تازه‌تأسیس فارابی و همت تهیه‌کننده/کارگردان‌های جوان بار دیگر سینمای از پا افتاده ایران جانی تازه گرفت و در طی چند سال با تولید فیلم‌هایی به دور از کلیشه‌های رایج سکس و خشونت نوع نسبتا تازه‌تری از سینما را به بازارهای داخل و جشنواره‌های جهانی عرضه کرد و موفقیت‌های درخشانی نیز به دست آورد؛ اما با بازشدن پای ویدیو و بعدها ماهواره به فضای دیداری شنیداری کشور و در خلأ کپی‌رایت و قوانین به‌روزی که حقوق مالکانه صاحبان آثار سینمایی را به صورتی جدی ضمانت کند خواه ناخواه سرقت و قاچاق و تکثیر و توزیع و نمایش‌های غیرقانونی فیلم‌های به‌روز خارجی رایج شد و عملا به شکل‌گیری بازار سیاهی انجامید که روز به روز دامنه آن در همه کشور توسعه پیدا کرد و علاوه برآن‌که بار دیگر به شکلی غیررسمی جریان واردات بی‌در و پیکر فیلم خارجی را دامن زد بلکه به‌تدریج دامنه فعالیت خود را وسعت داد و به سرقت و تکثیر و توزیع غیرقانونی فیلم‌های داخلی نیز چنگ انداخت. در واقع با ‌پایان جنگ و آغاز دوران بازسازی و افزایش درآمدهای نفتی بار دیگر گرایش به ظواهر تجدد، غلبه دیوان‌سالاری و تقویت حکومت پلیسی احیا شد و سنگینی روزافزون فضای سانسور بر فعالیت‌های فرهنگی، هنری، سینمایی و رسانه‌ای نیز سایه انداخت. بارنگ باختن آرمان‌های عدالت‌خواهانه و بالاگرفتن تب رقابت‌های گلادیاتوری برای کسب قدرت و ثروت این‌بار انواع دار ‌و دسته‌بازی‌ها رونق پیدا کرد و انحصارهای گوناگون قد برافراشت و بازارهای سیاه قالب‌های رسمی پیدا کرد و گردش‌های نجومی مالی و تصمیم‌سازی‌های سیاسی را به خود اختصاص داد. پیداست که سهم منظومه هنری رسانه‌ای مملکت از این تحولات ارتجاعی تقویت سانسور و جدایی بیشتر هنر و رسانه ایرانی از زندگی واقعی ایرانی و سوق یافتن دوباره آن به انفعال و تقلید و کپی‌برداری از محصولاتی بود که این‌بار توسط اشکال تازه بازار سیاه وارد می‌شد و ده‌ها میلیون مخاطب را در سراسر ایران با فیلم‌های روز خارجی پوشش می‌داد. تاراج فیلم‌ها و مخاطبان سینمای ایران توسط بازار سیاه نمایش خانگی، سایت‌های اینترنتی، ماهواره‌ها، هتل‌ها و وسایل حمل و نقل جاده‌ای و ریلی و هوایی و دریایی از آثار و تبعات شرایط تازه‌ای بود که بر بازار کالاهای فرهنگی تحمیل می‌شد و سالن‌های سینما را به تنها بازار رسمی برای نمایش فیلم‌های ایرانی تبدیل می‌کرد؛ بازاری که اگرچه با برخورداری از موقعیت انحصاری الزامات خاص خود را نیز بر جریان تولید و توزیع فیلم اعمال می‌کرد اما با شیوع کرونا گرفتار کسادی گیشه‌ها شد و با تعطیلی سالن‌های نمایش کلیت سینمای ایران را با ۲۰۰ فیلم اکران‌نشده زمین‌گیر کرد و بن‌بستی تاریخی را پیش روی منظومه تهیه و تولید و توزیع و نمایش فیلم ایرانی قرار داد.

۳- خلأ قانون

  • اکنون که شکوفایی فرهنگ و هنر و سینما و رسانه‌های دیداری شنیداری در دستور کار دولت قرار گرفته و ضرورت برقراری آزادی و حاکمیت قانون در این عرصه به رسمیت شناخته شده، پیداست که مناسبات دولت و تولیدکنندگان آثار هنری و رسانه‌ای محتاج تحول و بازتعریف و تغییر نگرش متقابل آن‌ها به یکدیگر است‌. اگر دولت به راستی در پی استقرار عدالت و مبارزه با فعالیت‌های مافیایی و برچیدن بساط دلال‌بازی و شکستن انواع انحصارهای مسلط و خلاصه جمع کردن بازار سیاه است، علی‌الاصول نباید از نظارت‌های رسانه‌ای و بازنمایی‌های هنری واهمه داشته باشد و می‌تواند با اعلام شفاف مواضع و با ساده‌سازی قوانین صدور مجوزهای عرضه و نمایش به ممیزی‌های پیچیده پیش از تولید پایان دهد. بعضی بر این باور هستند که غالب مخاطبان ایرانی ترجیح می‌دهند فیلم‌ها پاسخگوی تمنیات سطحی آن‌ها باشند و لغو نظارت‌های پیش از تولید عمدتا به ساخته شدن چنین فیلم‌هایی منجر می‌شود؛ در حالی‌که ابتذال در تولید بیش از هرچیز محصول سانسور و ممانعت از پرداختن فیلم‌ها به موضوعات جدی و مبتلابه جامعه است. به خاطر بیاوریم که بسیاری از بهترین فیلم‌های ما پرفروش‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای ما هستند و به عنوان نمونه فیلم‌های اصغر فرهادی اغلب فیلم‌هایی بوده‌اند که در نمایش‌های عمومی رکوردهای پیشین خود را شکسته و مورد توجه انبوه مخاطبان و علاقه‌مندان به سینما قرار گرفته‌اند. مردم ایران مشتری ابتذال نیستند و عموما اولویت اول آن‌ها انتخاب آثاری است که در مضمون و محتوا با دغدغه‌های واقعی آن‌ها سروکار داشته باشد و در ارائه و بیان نیز سلیقه‌مند و اثرگذار باشد. بنابراین دولتی که منکر ضعف‌ها و کاستی‌ها نیست و به حسن نیت و عزم جزم خود برای خدمت و رفع مشکلات اطمینان دارد از شفافیت رسانه‌ای و بازنمایی‌های هنری استقبال می‌کند و از پرداختن آن‌ها به واقعیت‌های جاری و موضوعات مبتلابه جامعه خوشحال می‌شود و آثاری را که به نقاط کور و مبهم معضلات می‌پردازند تشویق می‌کند. وضع قوانین واضح و تدوین مقررات مشخص برای صدور مجوزهای انتشار و عرضه و نمایش موجب نجات آثار هنری و رسانه‌ای از ممیزی‌های پیچیده و سلیقه‌ای پیش از تولید می‌شود و زمینه‌ساز و مقدمه شکوفایی بازار کالاهای فرهنگی و هنری و سینمایی و رسانه‌ای خواهد شد. چاره‌اندیشی برای خلأ ناشی از فقدان کپی‌رایت و وضع قوانین و مقررات سفت و سخت و اجرایی برای سارقان اینترنتی و ماهواره‌ای و جلوگیری از بهره‌برداری و نمایش‌های غیرقانونی در سازمان‌ها و نهادهای رسمی و دولتی و خصوصی و معرفی و تبیین و تبلیغ حقوق مالکانه آثار فرهنگی و ترویج مراعات و احترام قانونی و شرعی برای این حقوق از جمله اقداماتی است که برای حفظ و رونق و شکوفایی فرهنگ، هنر، سینما و رسانه‌های دیداری شنیداری لازم و ضروری و واجب است. اگر قرار است در فضای دیداری شنیداری مملکت ما ابتکار عمل به دست نیروی انسانی خوش‌قریحه و متخصص و خلاق ایرانی بیفتد و ده‌ها میلیون مخاطب فارسی‌زبان به تاراج‌رفته به دامان تولیدات داخلی بازگردند، تامین آزادی، امنیت و قانون برای بازار کالاهای فرهنگی مواردی ضروری و اجتناب‌ناپذیر است؛ موهبت‌هایی که بدون سعه صدر، انعطاف‌پذیری و اعتماد دولت‌هایی که نه تشنه قدرت بلکه شیفته خدمت باشند نصیب اهل فرهنگ و هنر و رسانه نخواهد شد.

انتهای پیام

بانک صادرات

نوشته های مشابه

یک پیام

  1. سه مانع شکوفایی فرهنگ‌وهنر در ایران

    نبودن پول مفت

    اکران نکردن فیلم خارجی

    مدیران بی لیاقت دولتی

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا