خاطرات هاشمی | از دیدارهای نوروزی تا بالاگرفتن اختلاف های جناحی

انصاف نیوز: خاطرات روزنوشت آیت‌الله اکبر هاشمی در فروردین سال 1379 را در ادامه می‌خوانید:

دوشنبه 1 فروردين  1379    |   13 ذيحجه 1420                 20 مارس 2000

‌‌ساعت شش صبح، منظره شكوهمند طلوع خورشيد در شرق جزيره کیش و همزمان غروب ماهِ رو به تمام را در مغرب جزيره مي‌ديدم كه زيبايي منظره را مضاعف كرده بود؛ مجموع اين دو منظره، آن هم در افق دريا، با هواي صاف، از نوادر حوادث است. تمام روز در اقامتگاه بودم. با شروع باد، هوا كه كمي شرجي بود، خوب‌تر شده است.

موقع تحويل‌سال، به پيام‌ها گوش دادم. [آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای،] رهبري، در اظهارات‌شان، از اوضاع كشور اظهارنگراني‌كردند؛ علي‌رغم معمول پيام‌هاي هر تحويل‌سال قبلي‌كه اميدبخش بود و برخلاف معمول از دولت و [آقای سیدمحمد خاتمی،] ریيس‌جمهور، اسمي نبردند و اقدامات آنها را براي رفع تنگناهاي معيشتي مردم كه در سال گذشته تشديد شده، ناموفق خواندند و برضرورت تلاش در سال آينده براي تحكيم وحدت ملي و امنيت تأكيد‌كردند و به عوامل مخرب وحدت و امنيت داخلي و خارجي اشاره‌كردند و در حُسن‌نيت بعضي از عناصر شناخته‌شده داخلي‌كه قطعاً به اطرافيان دولت تعبير مي‌شود، اظهارترديد نمودند.[1]

در مجموع نامه ديشب[2] و پيام امروز، علامت بدي از روابط رهبري و ریيس‌جمهور تفسير مي‌شود، ولي رسانه‌هاي خارجي كه معمولاً اين‌گونه مضامين را تفسير مي‌كنند، به‌صلاح‌شان نيست كه دامن بزنند. رسانه‌هاي چپ و ليبرال نيز و رسانه‌هاي راست هم اين روزها منتشر نمي‌شوند و اين مسايل در ايام تعطيلات نوروزي، در حد شايعه و حدس و گمان مي‌ماند.

تفسير و تحليل در مورد آثار اظهارات [مادلین] آلبرايت، وزير امورخارجه آمريكا در مورد ايران هم ادامه دارد.[3] محافل غرب‌گرا، آن را مثبت معرفي مي‌كنند، ولي نيروهاي انقلابي آن را منفي و عقبگرد مي‌دانند؛ به خصوص كه در آن به رهبري اهانت شده و اين نهاد، غيردموكراتيك خوانده شده؛گرچه اعتراض به خطاي آمريكا در حمايت از عراق در جنگ هشت ساله تحميلي و نيز حمايت از شاه و كمك به سرنگوني دولت مصدق در [28 مرداد] سال 1332 مهم و مثبت است، ولي مربوط به گذشته است.

اشاره او به احتمال تصرف بعضي از اموال ايران، براي پرداخت احكام غرامت شاكيان آمريكايي، منفي و احتمال بررسي براي آزادكردن دارايي‌هاي مسدود شدة ايران، مثبت – ولي وعده سرخرمن- تفسير مي‌شود. حمايت صريح از نيروهاي غیرارزشي و به اصطلاح خودشان اصلاح‌طلب، در نظر بعضي مثبت و از نظر انقلابي‌ها منفي است! انتظار مي‌رفت كه رهبري و ریيس‌جمهور، در پيام‌هاي عيد سال در اين مورد چيزي بگويند؛ نگفتند.

محافظان و دفتري‌ها و خانواده‌ها، براي تبريك عيد آمدند. به هر يك از كاركنان و  پاسداران، پنج هزار تومان و به بچه‌هاي خودمان، هزارتومان عيدي دادم. آقاي [مصطفی] هاشمي‌طبا، ریيس سازمان تربيت بدني و خانواده‌اش، همراه با آقاي [بهرام] افشارزاده، مسئول ورزش كيش آمدند. گفتند، طرح ساخت 1377 سالن ورزشي كه در برنامه دوم [دولت سازندگی] شروع شد، گام بي‌سابقه‌اي در تاريخ ورزش كشور است كه اكثر شهرها را بي‌نياز كرده و هنوز ادامه دارد و ورزش كيش هم فعال شده است.

آقاي [محمدرضا] يزدان‌پناه، [مدیرعامل منطقه آزاد کیش] و معاونانش هم آمدند. گزارش وضع كيش را دادند و گفتند، در سال 1378 هفتاد درصد درآمدها تحقق يافته؛ مسافركمتر از سال 1377 آمده كه در این سال هم كمتر از سال 1376 بوده است. به شدت نگران اجراي دستور رهبري هستند؛ [رهبری،] پس از گزارشي از وضع فرهنگي جزيره به ايشان و اعزام بازرس و گزارش نهايي مبني بر اشكالات فرهنگي و اخلاقي، دستور داده‌اند كه ظرف يك هفته اصلاح شود. به آنها گفتم، چالش اساسي در سال جاري، مسایل فرهنگي است؛ مواظب باشند و مراقبت كنند.

سه‌شنبه 2 فروردين  1379    |   14 ذيحجه 1420                21 مارس 2000

ديشب اعلان شد كه ضاربان آقاي [سعید] حجاريان، [نایب‌رییس شورای اسلامی شهر تهران و مدیرمسئول روزنامه صبح امروز] شناخته و دستگير شده‌اند. شش نفرند و بعضي‌هايشان اعتراف كرده‌اند. خبرگزاري فرانسه از قول يك منبع آگاه، اعلام كرده است كه يكي از آنها سپاهي است، از شهرري.[4]

از پارك هتل آقاي [حسین] ثابت[5] در جنوب شرقي جزيره بازديدكرديم. كار توسعه فضاي سبز آن پيشرفت خوبي دارد و استخرهاي حيوانات دريايي هم در حال تكميل است؛ چند استخر فعال شده و تعدادي فيل‌آبی، شيرآبی، سگ دريايي  و دلفين هم از اوكراين وارد كرده است. جمعي از افراد اوكرايني كه آن حیوانات را اداره مي‌كرده‌اند، براي راه‌اندازي و آموزش ايراني‌ها، همراه آنها هستند. در بازديد از استخرها، سرپرست‌ هر يك از حيوانات، هنرهاي آموخته را نمايش مي‌دادند؛ جالب است. سرپرست‌کل آنها، توضيح‌هاي خوبي داد. خبر رسانه‌هاي غربي را كه اين حيوانات براي مين‌ريزي یا مين‌روبي در دريا، آموزش نظامي ديده‌اند و ايران براي اين منظور آنها را خريده است، تكذيب كرد و گفت، به دادگاه شكايت كرده‌ايم و به زودي دادگاه اقدام مي‌كند.

گفت، عمر اكثر آنها معمولاً حدود چهل سال است. چند زايمان در عمر خود دارند. خوراك‌شان ماهي و ميگو و گوشت‌هاي ديگر دريايي است. فيل‌ها، وزنشان تا دو تُن مي‌رسد و شيرها تا يك تُن و نهنگ تا سه تُن. براي انسان هم بي‌خطر هستند. مي‌توانند بين دو تا هفت دقيقه، زير آب  زندگي كنند، ولي سگ دريايي تا 45 دقيقه مي‌تواند زير آب  بماند. اكثر آنها را از آب‌هاي سرد شمال درياي قطبي آورده بودند و ناچار در تابستان بايد آب استخرها را سرد كنند. گربه دريايي، مرتب بدنش را با بالك خود خارش مي‌داد. همه آنها با هوش‌اند؛ فرمان‌هاي سرپرستان را خوب دريافت مي‌كنند و دستورات را اجرا مي‌كنند، ولي در مورد اجراي موسيقي، دلفين‌ها دستور را اجرا نكردند. احتمالاً از مراكز پُربيننده كيش خواهد شد. آقاي [بیژن نامدار] زنگنه، [وزیر نفت] و اعضاي خانواده‌مان هم با ما بودند.

از بيمارستان 200 تختخوابي هسته‌‌اي در حال ساخت، براي بار سوم بازديدكردم. بناست، ساختمان در سال جاري تكميل شود و مديريت و بهره‌برداري آن مورد بررسي است. به منظور جذب بيمار از كشورهاي جنوب خليج فارس ساخته شده، ولي با احداث بيمارستان‌هاي پيشرفته در آنجاها، بعيد است اين هدف تأمين شود.گفتند، 5/3 ميليارد تومان صرف ساختمان  و 10 ميليارد تومان، صرف تجهيزات مي‌شود.

از پایاب[6] در حال احداث در قنات قديمي كيش بازديدكرديم. تونل‌هاي طولاني و وسيع احداث كرده‌اند كه اطراف آن را غرفه‌هايي  براي عرضه صنايع دستي ايراني و جذب  توريست مي‌سازند. هواي نسبتاً خنك، آرام و مرطوب آن هم عامل ديگري براي جذب تماشاگران خواهد بود.  از يك بُعد، شبيه غار علي‌صدر همدان خواهد بود. آقاي روستايي، از اهالي ملاير، سرپرست آن است و اخيراً يك ملايري ساكن آلمان، سرمايه‌گذاري طرح را به عهده گرفته است.

	بازديد از طرح هاي توسعه جزيره كيش

از كارخانه اتومبيل‌سازي سينا بازديدكرديم. نمونه‌هاي اوليه آماده شده، حدود 60 درصد آن ساخت داخل است و ابتكارات هم دارد. موتور و متعلقات آن از كارخانه رنو فرانسه گرفته مي‌شود. مهندس [محمد] صفاري، [مديرعامل كيش‌خودرو] و بانك صنعت و معدن شريك‌اند. كار خوبي است. اين سومين ديدار من است و از حمايت‌هاي من ممنون‌اند.

شام را میهمان سازمان [عمران کیش]، در رستوران پایاب بوديم. دكتر [حسن] روحاني، [دبیر شورای عالی امنیت ملی] هم آمد و گفت، چپ‌ها از مصاحبه‌اش در جواب [خانم مادلین آلبرایت]، وزير امورخارجه آمريكا ناراضي‌اند و دفتر رهبري تشكركرده است. آقاي [محمد] خاتمي، [رییس‌جمهور]، از انتشار نامه رهبري در مورد پيگيري مسأله ترور و قتل‌هاي زنجيره‌اي ناراحت است و گفته قرار نبوده متنشر شود. خارجي‌ها تفسيركرده‌اند، چون عاملان ترور با سپاه ارتباط دارند، اين نامه جواز دستگيري است. و نيز براي تبرئه سپاه و بسيج اعلان شد كه يكي از ضاربان، دانشجوي [رشته] شيمي، دانشگاه آزاد اسلامي [واحد تهران جنوب] است. خارجي‌ها گفته‌اند كه عضو اطلاعات سپاه هم هست. آقاي مرتضي رضايي، مسئول حفاظت اطلاعات سپاه، ضاربان آقای حجاريان را شناسايي كرده و قبلاً اين گروه را به عنوان گروه تُند افراطي زيرنظر داشته و گويا نمي‌خواهند، به صراحت اين را بگويند.[7]

دكتر روحاني اضافه كرد كه در مورد روابط با آمريكا، رهبري به نحوي مصوبه شوراي عالي امنيت ملی را ردكرده‌اند؛ بدون صراحت و آقاي خاتمي از او خواسته كه در اين باره با رهبري صحبت كند. او هم صحبت كرده و رهبري گفته‌اند كه شوراي عالي [امنیت ملی]، به نحوي متن را تنظيم كرده كه قابل رد نباشد، ولي ايشان هم به جاي رد صريح، نوشته‌اند كه اين مصوبه در عمل قابل اجرا نيست و در عمل،گونه ديگري پياده خواهد شد! گفت، چپ‌ها و ليبرال‌ها ديگر خيلي از رهبري نمي‌ترسند و مي‌گويند، هر وقت بخواهيم ايشان را عقب مي‌زنيم و نگراني‌شان بيشتر از شماست و لذا عمده توان خودشان را صرف تضعيف شما مي‌كنند و اين را به صراحت مي‌گويند.

پاپ [ژان پل دوم، رهبر کاتولیک‌های جهان]، به فلسطين رفته و همزمان اسرایيل، شش درصد اراضي ساحل غربي را براساس توافق شرم‌الشيخ به دولت خودگردان فلسطين واگذار كرده؛گرچه در مورد اراضي اطراف بيت‌المقدس، توافق را اجرا نكرده است.

وزارت امورخارجه ايران، براي جبران ضعف برخورد با اظهارات [مادلین] آلبرايت، [وزیر امورخارجه آمریکا] كه از سوي رهبري مورد سرزنش قرار گرفته، امروز در مقابل اظهارات يك مقام امنيتي آمريكا، موضع نسبتاً تُندي گرفته است.

چهار‌شنبه 3 فروردين  1379    |   15 ذيحجه 1420             22 مارس  2000

تمام وقت در اقامتگاه بودم. كتاب اسناد منع حجاب و متحدالشكل شدن لباس در زمان رضاخان را خواندم.[8] از سري كتاب‌هاي اسناد تاريخ معاصر است كه وزارت اطلاعات منتشر مي‌كند[9] و كارخوبي است. مقداري وقت هم صرف مطالعه يادداشت‌هاي مذاكرات شوراي انقلاب شد. دكتر [عباس] شيباني، [عضو شورای انقلاب] يادداشت‌كرده؛ متأسفانه ناقص است.[10] مقداري وقت هم صرف اصلاح نهايي خاطرات سال 1361 [= کتاب پس از بحران] شد كه با فاطي كار كردم. او تنظيم كتاب را به عهده گرفته است.

آقايان [حسین] نصيري، [دبیر] و [محمدرضا] واقفي، [قائم‌مقام]، از دبيرخانه شوراي عالي مناطق آزاد آمدند. در مورد دستور اخير رهبري دربارة كيش، به دنبال گزارش منفي بازرسان ويژه خودشان صحبت بود؛ ناراحت‌اند،گرچه خطر را رفع شده مي‌يبيند، ولي از اصل سختگيري‌ها در مورد مناطق آزاد ناراحت‌اند. نيروهاي چپ، در گذشته خودشان هم مخالف بودند و اكنون طرفدار تساهل و تسامح‌اند.

عصر خانواده شهيد تيمسار [منصور] ستاري، [فرمانده سابق نیروی هوایی ارتش] آمدند. احوال‌پرسي كردم؛ وضع خوبي دارند. فرزندان شهيد، بااستعداد و درس‌خوان‌اند و پسرشان [سورنا] با مهدي كار مي‌كند. عصر در دريا شنا كردم. چون جمعي از محافظان هم با من بودند، مقدار بيشتري از روزهاي قبل، از ساحل به طرف عمق دريا پيش رفتم.

روزنامه «صبح امروز» را آوردند؛ از روزنامه‌هاي چپ است. براي پوشش‌كارهاي تبليغي جناحي، در تعطيلات [نوروز] هم منتشر مي‌شود. اكثر مقالات، به نحوي در مخالفت با رهبري و به خصوص در مورد اظهارات رهبري دربارة امنيت است. نوشته است که دولت، بدون دردست داشتن نيروهاي مسلح و صداوسيما، نمي‌تواند امنيت را برقراركند. مدتي است، جناح چپ فشاري را شروع كرده كه اختيارات رهبري در مورد نيروهاي مسلح به ریيس‌جمهور واگذار شود و نيز در مورد معرفي عاملان ترور آقاي حجاريان، ترديد ايجاد مي‌كنند و ‌ به حساب سپاه مي‌گذارند.

پنج‌شنبه 4  فروردين  1379    |   16 ذيحجه 1420            23 مارس  2000

تمام وقت در مقر بودم. مطابق معمول، بعد از نماز صبح در ساحل پياده‌روي كردم؛ در ناحيه شرق اسكله كه سنگ‌هاي بزرگي براي گرفتن ضربه امواج به كار رفته، منطقه‌اي‌كه خرچنگ‌ها جمع مي‌شوند و سال‌هاست كه به همين وضع است. نمي‌دانم علت انحصار به زيست خرچنگ‌ها چيست. گربه‌اي هم در شيار سنگ‌ها، آنها را كمين و صيد مي‌كند. با تابیدن آفتاب، تحرك خرچنگ‌ها زياد مي‌شود.

پيش از ظهر، دكتر [حسن] روحاني، [دبیر شورای عالی امنیت ملی] آمد. دو ساعتي دربارة مسایل مهم كشور و انقلاب مذاكره‌كرديم. هر دو قبول داريم، اگر وضع به همين منوال پيش برود، انقلاب اسلامي جاي خود را به حكومت سكولار خواهد داد و اگر سختگيري شود، مردم‌سالاري نظام ممكن است آسيب ببيند و [رعایت] اعتدال و دادن امتيازاتي از سوي رهبري، ضمن‌كنترل جريان‌هاي غيرديني، مي‌تواند وضع را مهار كند.

ايشان از قول آقاي عباد [= علی ربیعی]  گفت كه يكي از محافظان آقاي [سیدمحمد] خاتمي، [رییس‌جمهور]، قصد ترور ايشان را داشته كه دستگير شده است. می‌گویند، به‌خاطر مشاهده جريان‌هاي غیراسلامي و عدم قدرت تحليل وضع، به اين فكر افتاده و از يكي از مراجع هم سئوال كرده است؛ گرچه ايشان او را نصيحت كرده كه اين افكار را از سر بيرون كند، ولي او منع را نفهميده است. مقداري هم راجع به راهكارهاي جلوگيري از افراط و تفريط مذاكره‌كرديم؛ به نظر واحدي ‌رسيديم. دربارة بازشماري صندوق‌هاي [رأي] تهران و [انتخابات] مجلس ششم هم بحث و تبادل نظر شد. دربارة روحيه ارتش و سپاه و نظرات [آقای علی شمخانی]، وزير دفاع هم بحث شد.

اسامي شش نفر متهم به ترور آقاي [سعید] حجاريان، امروز اعلان شد. چپ‌ها به عدم تحويل آنها از سپاه به [وزارت] اطلاعات، معترض‌اند و توجهي به تذكرات رهبري ندارند.[11] درگزارش‌ها بودكه دولت عربستان [سعودی]، آقاي [محمد محمدی] ري‌شهري، [نماینده رهبری و سرپرست حجاج ایرانی] را از مراجعت به مدينه منع كرده و تلاش آقاي [محمدرضا] نوري‌شاهرودي، [سفیر ایران در ریاض]، هنوز نتيجه نداده است. نمي‌دانم چرا؟ شايد به خاطر [برگزاری] مراسم برائت [از مشرکین] و سالگرد شهداي ايران در مكه و تظاهرات در خانه خدا [باشد].

[آقای بیل‌کلینتون]، ریيس‌جمهور آمريكا، سفر دوره‌اي به هند، بنگلادش، پاكستان، عمان و سویيس را شروع كرده است؛ هم براي فشار جهت اضافه توليد اوپك و هم براي مسایل ديگر.

آقاي پارسایي، از مديران [سازمان عمران] كيش آمد. توضيحاتي براي طرح‌هاي توسعه كيش و سوابق كاري خودش داد. ظهر جمعي از بستگان، میهمان ما بودند.

جمعه 5  فروردين  1379    |   17 ذيحجه 1420                24 مارس  2000

تا عصر در اقامتگاه به استراحت و مطالعه گذشت. پيش از ظهر آقاي [سیدحسین] موسويان، [رییس‌کمیته سیاست خارجی دبیرخانه شورای‌عالی امنیت ملی] آمد. گفت، اگر وضع به همين منوال باشد، تا چند سال ديگر حكومت ديني نداريم و بايد اقداماتي براي تغيير روال بشود؛ منجمله برخورد با مطبوعات منحرف، تأسيس مطبوعات قوي و سالم، تقويت احزاب مستقل و صالح، كم‌شدن دخالت رهبري در اموركشور و رفع اشكال‌هاي ناشي از دادگاه ويژه روحانيت و فرماندهي ناجا [= نیروی انتظامی] و جلوگيري از تضعيف سپاه و بسيج و فكري براي قوه قضایيه.  

ساعت شش و نیم بعد از ظهر به تهران رسيديم. در بسياري از شهرهاي كشور، باران مي‌بارد. عراق، اعلام كرده كه اصابت خمپاره‌ها به شهر بغداد، توسط عُمال ايران انجام شده و شايد به عنوان مقابله به مثل، اصابت خمپاره به تهران ارزيابي شود. در پاكستان، از طرف بعضي از احزاب، عليه آمريكا اقداماتي شده است؛ به مناسبت سفر كوتاه فرداي [بیل] كلينتون، [رییس‌جمهور آمریکا] به اسلام‌آباد در داكا، [پایتخت بنگلادش] هم چنين بود. كلينتون، پنج روز در هند و نصف روز در پاكستان و بنگلادش اقامت داشته است.

بعضي از محافل راست مي‌گويند كه ترور آقای [سعید] حجاريان، نتيجه اختلافات درون‌گروهي خود چپ‌هاست و آنها به شدت رد مي‌كنند و ارتباط فردي كه قبل از ترور، در جريان انتخابات، نامه‌اي به او داده و همكاري با آنها به اين نظريه دامن مي‌زند.[12]

مرگ دسته‌جمعي اعضاي يك فرقه مذهبي در اوگاندا سئوال‌برانگيز است[13] كه خودكشي براساس آیين‌شان است، يا عامل ديگري در كار است.

شنبه 6  فروردين  1379    |   18 ذيحجه 1420                 25 مارس  2000

در خانه بودم. بخشي از يادداشت‌هاي مذاكرات شوراي انقلاب و نیز خطبه‌هاي خودم در سال 1361 دربارة دستاورد‌هاي انقلاب را مطالعه كردم. رهبري امروز در مشهد سخنراني مفصلي داشتند؛ نسبت به آمريكا بسيار تُند و جواب اظهارات منفي [مادلین] آلبرايت، [وزیرامور خارجه آمریکا] است. نسبت به دولت هم تلخ است و مخصوصاً تعبير «ديوار بي‌اعتمادي» بين ايران و آمريكا را غلط دانستند و مسأله را از نوع خصومت مي‌دانند و نه بي‌اعتمادي؛ اولين بار آقاي [سیدمحمد] خاتمي، [رییس‌جمهور] اين تعبير را داشت و آمريكايي‌ها هم تكراركرده‌اند. با توجه به پيام نوروزي و نامه‌شان به آقاي خاتمي، مجموعاً بوي عدم رضايت از كار دولت استشمام مي‌شود.[14]

ظهر و عصر و شب، بستگان و بچه‌ها براي ديدار عيد آمدند.كامپيوتر [= لپ‌تاب] اشكال پيدا كرده بود. از دفتر آمدند، اصلاح كردند. براي دريافت اخبار هنگام سفر به كيش، آن را خاموش كرده بودم كه اين اشكال ناشي از آن است.

چين تعدادي قايق ماهيگيري به بعضي جزاير مورد تصرف تايوان اعزام كرده كه شروع يك فشار است. پاپ [ژان پل دوم، رهبر کاتولیک‌های جهان] در بيت‌المقدس، باز هم از بدرفتاري‌هاي دو هزار ساله مسيحيان با يهوديان عذرخواهي‌كرد، ولي بعضي از خاخام‌هاي يهود آن را كافي نمي‌دانند. توقف كوتاه شش ساعته [بیل کلینتون]، ریيس‌جمهور آمريكا در پاكستان و مذاكرات با دولت ژنرال [پرویز] مشرف، [رییس‌جمهور پاکستان]، بي‌نتيجه اعلام شده است؛ هم در مورد سلاح هسته‌اي و هم در مورد كشمير و هم در مورد تجديد دموكراسي، انتخابات روسيه و ملاقات امروز كلينتون و …. در ژنو، مورد توجه است.

يكشنبه 7  فروردين  1379    |   19 ذيحجه 1420               26 مارس  2000

امروز اولين روز كاري سال است. از ساعت نُه صبح تا یک بعد از ظهر، يكسره ملاقات‌هاي عيد نوروز بود؛ وزراي سابق و فعلي، معاونان، نمايندگان مجلس، مديران و شخصيت‌هاي متفرقه آمدند. ملاقات‌ها تمام نشد، به فردا موكول كرديم.

آقاي علي لاريجاني، [رییس سازمان صدا و سیما] گفت، بعد از پخش گزارش واحد مركزی خبر صداوسيما در مورد ماهيت چپ و دوم خردادي دانستن بعضي از افراد گروه ضارب [سعید] حجاريان، فشار زيادي از سوي محافل در رسانه‌هاي آنها، عليه صداوسيما مي‌شود.گفت، اطلاعات دقيق است و از پرونده گرفته‌شده و چون سپاه ابتدا آنها را شناسايي‌كرده و گزارش را به رهبري و ریيس‌جمهور هم داده و با پخش اين اخبار، تبليغات فراوان آنها براي زير سئوال بردن سپاه و بسيج و حزب‌الله ناكام مانده؛ در بسياري از ملاقات‌ها هم اين مطلب، جزو مذاكرات است. عصر و شب، در دفترم كار كردم و شب را هم ماندم.

 يك گور دسته‌جمعي ديگر در اوگاندا، مربوط به فرقه مذهبي پيدا شده كه مسأله اين مرگ چند صد نفري را جدي‌تر كرده است. محاكمه ده‌ها نفر از جمعيت اسلامي التحرير[15] در اُزبكستان و زندان‌هاي طولاني آنها، مورد توجه محافل مذهبي و جهاني است.

«يورو»، پول [مشترک] كشورهاي اروپايي كه شروع چاپ خود را با حدود 5/1 درصد  گران‌تر از دلار آغازكرد، كم‌كم ارزان شد و مدتي است به زير قيمت دلار سقوط كرده و كارشناسان، اين را دليل قوي‌تر بودن اقتصاد آمريكا از اروپا مي‌دانند.

دوشنبه 8  فروردين  1379    |   20  ذيحجه 1420            27 مارس  2000

امروز هم مثل ديروز، پيش از ظهر صرف ملاقات‌هاي عيد شد و كاركنان مجمع [تشخیص مصلحت نظام] هم آمدند. در ملاقات‌هاي امروز، [موضوع] قيمت نفت[16] و مقدار توليد برجسته بود؛ به خاطر جلسه اوپك كه بناست مقداري توليد را اضافه كند و به خاطر اضافه توليد عراق و مكزيك، خطر سقوط قيمت نفت وجود دارد. بارندگي‌هاي خوب نوروزي هم باعث خوشحالي مديران و مخصوصاً كشاورزان شده است. اعضاي شوراي نگهبان هم در ملاقات، در مورد بازشماري صندوق‌هاي آرای تهران بحث كردند؛ بعضی طرفدار بازشماري كامل هستند.

از آقايان [عطاءالله] مهاجراني، [وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی] و [سیف‌الله] داد، [معاون امور سینمایی]، در ملاقات دربارة فيلم‌هاي امسال كه مورد سرزنش رهبري قرار گرفته، پرسيدم. گفتند،گزارشي كه به ايشان داده‌اند، مثل گزارش وضع [منطقه آزاد] كيش، يك‌جانبه و نادرست است.

اختلاف‌نظر دو جناح در مورد وابستگي ضاربين [سعید] حجاريان هم در اوج است و بخشي از مذاكرات ملاقات‌ها بود. افشاگري صداوسيما، دوم خردادي‌ها را خشمگين كرده و به آن مي‌تازند و وابستگي بعضي از افراد را به خودشان نفي مي‌كنند. گويا در انتخابات به نفع آنها در شهرري فعاليت مي‌كردند و پدر سعيد عسگر، [ضارب آقای حجاریان]، ریيس آموزش و پرورش شهرري و محور فعاليت‌هاي آنها بوده است. به شايعات فراواني از دو طرف دامن زده مي‌شود.[17]

انعكاس سخنراني رهبري در مشهد و حملات صريح و تُندشان به آمريكا هم دولتي‌ها و دوم خردادي‌ها را ناراحت‌كرده، ولي نمي‌شود تقصير [خانم مادلین] آلبرايت، [وزیر امورخارجه آمریکا] را هم منكر شد؛ زيرا او در اظهاراتش اهانت به رهبري و نظام اسلامي ايران كرده است.

مذاكرات امروز حافظ اسد، [رییس‌جمهور سوریه] و [بیل] كلينتون، [رییس‌جمهور آمریکا] در ژنو، ناموفق اعلام شد و نتيجتاً مذاكرات سوريه و اسرایيل در بن‌بست است. پيروزي آقاي [ولادیمیر] پوتين در انتخابات [ریاست‌جمهوری] روسيه، قابل توجه است.[18]

ديروز عفت و ياسر و امروز فاطي و مهدي به بم رفتند.

سه‌شنبه 9  فروردين  1379    |   21  ذيحجه 1420            28 مارس  2000

امروز هم عمده وقت، صرف ديدارهاي عيد شد. ضمن ديدارها، از بسياري امور كشور هم سئوال و جواب بود. آقاي [حسین] علایي، ریيس ستاد مشترك سپاه گفت، با فرد فرد متهمان ترور آقای [سعید] حجاريان، زماني كه در اختيار سپاه بودند، شخصاً مصاحبه كرده است؛ همگي به نقش خود اعتراف دارند و از عمل خود دفاع مي‌كنند و سه نفر آنها از لحاظ سياسي، متمايل به جريان چپ هستند و در انتخابات‌هاي اخير براي آنها تبليغ كرده‌اند و با توجه به نقشي كه يكي از آنها – [محمدعلی] مقدمی- دركمك به رساندن آقاي حجاريان به بيمارستان داشته، ترديد جدي در هدف اصلي آنها پيش‌آمده، ولي [آقای علی یونسی]، وزير اطلاعات، موافق با اين نتيجه‌گيري نيست و اين احتمال را مطرح مي‌كند كه ضارب فرد ديگري هم باشد و مي‌گويد، بررسي‌هاي مقدماتي وزارت، فرد ديگري را مورد توجه قرار داده بود كه فعلاً هم بازداشت است و مي‌گويد، سپاه اينها را كشف نكرده، بلكه دو نفر از اينها، خودشان را معرفي‌كرده‌اند.

آقاي [علی] آقامحمدي، [معاون سیاسی سازمان صدا و سیما] نيز پيشنهاد تشكيل ستادي  براي هماهنگ كردن تبليغات در مقابل سمپاشي‌هاي چپ‌ها و ليبرال‌ها داشت؛ با حالت تهاجمي، همان‌گونه كه آنها هماهنگ عمل مي‌كنند. شب در دفترم خوابيدم.

شب میهمان آيت‌الله خامنه‌اي بودم. هنگامي كه وارد شدند، قدري برآشفته بودند و گفتند، بعد از نماز با آقاي [علی] يونسي، وزير اطلاعات، اوقات تلخي كرده‌اند كه چرا وزارت با افراد شرور مطبوعاتي، مثل [اکبر] گنجي، برخورد نمي‌كند و عذر او را كه گفته قوه قضایيه همكاري نمي‌كند، نپذيرفته‌اند. ايشان از آقاي [غلامحسین] كرباسچي هم به خاطر مطالبي كه در روزنامه هم‌ميهن[19] مي‌نويسند، ناراضي است. در مورد وضع مطبوعات و راهكار اصلاح هم مذاكره شد. در مورد دادگاه ضاربان آقای [سعید] حجاريان صحبت شد. چپ‌ها، خواستار تأخير زمان دادگاه‌اند. آقاي دكتر [حسن] حبيبي، [معاون اول رییس‌جمهور] هم امروز از من خواست كه براي تأخير كمك‌كنم؛ گويا براي استفاده سياسي و ابهام‌ها، طرفدار تأخيرند و قوه قضایيه مي‌خواهد، سرعت به خرج دهد. در مورد اختلافات در اوپك و خطر سقوط قيمت نفت هم مذاكره‌كرديم. اكثريت اعضای اوپك، تحت تأثير فشار آمريكا، طرفدار اضافه شدن توليد هستند.

چهارشنبه 10  فروردين  1379    |   22  ذيحجه 1420        29 مارس  2000

امروز هم وقت زيادي براي ديدارهاي عيد صرف كردم؛ متقاضي زياد است و بيشتر از مديران كشور هستند و با اينكه وقت را محدود كرده‌ايم، خارج از برنامه هم مي‌آيند. آقاي [رسول] زرگر، معاون آب وزارت نيرو گفت، هشت سد تكميل شده در هفته‌هاي آينده افتتاح مي‌شود و طرح مهم شيروان هم در فاز مطالعات فعال است.

معاون وزير راه و ترابری، از وضع طرح‌هاي مهم‌شان گفت؛ به خصوص اتوبان‌ها و تونل كندوان كه طرح وسيع كردن آن در يك نقطه دچار مشكل شده؛ 1800 متر آن كامل شده و 60 متر آن مشكل آفريده است؛ نقطه گسل فعال است و خاك‌هاي مُرده كه از كوه سرازير است، مهلت نمي‌دهد. معاونان [وزارت] جهاد [سازندگی] هم دربارة طرح‌هاي [تولید] ميگو كه مورد علاقه من است، توضيح دادند. آقايان [محمدرضا] عباسي‌فرد و [محمدرضا] عليزاده، [دو عضو شورای نگهبان]، در مورد بازشماري آرای تهران مشورت كردند؛ گفتم اصلح اين است، شمارش شود كه ابهامي نماند.[20]

شكست مذاكرات اوپك، باعث تنزل قيمت نفت شده و پيروزي مهمي براي آمريكا است. نُه عضو تصميم به افزايش توليد در سطح قبل از محدودكردن گرفته‌اند. در عمل، عربستان سعودی، نقش اساسي اجراي سياست آمريكا را به عهده داشته است. طبعاً ما و ساير اعضا كه مخالف افزايش توليدند، ناچار توليدشان را اضافه خواهندكرد، چون ديگران بازار را اشباع خواهند كرد و رياضت ما به تنهايي‌كارساز نيست. شب در دفترم ماندم. كمي‌كسالت داشتم و با مُسكّن خوابيدم.

پنج‌شنبه 11  فروردين  1379    |   23  ذيحجه 1420         30 مارس  2000

آقايان [علی] لاريجاني، [رییس سازمان صدا و سیما]، [علی] آقامحمدي، [معاون سیاسی صدا و سیما] و [محمد] سرافراز، [معاون برون مرزی صدا وسیما] آمدند. اصرار داشتند كه مصاحبه‌اي در مورد نظر اسلام و انقلاب راجع به ترور بنمايم كه نپذيرفتم و از افراط در مطرح‌كردن اخبار ترور انتقادكردم. آیت‌الله خامنه‌اي هم انتقاد دارند؛ انفعالي عمل‌كرده‌اند و نتوانسته‌اند آنها را هم راضي كنند. در مورد نحوه هماهنگ‌كردن تبليغات و راهكارها هم مذاكره شد. نگران بودند از تسليم قوه قضایيه براي تأخير دادگاه و تجديد طرح پرونده قتل‌هاي زنجيره‌اي در اينجا و از نقش وزارت اطلاعات در اين خصوص هم نگران‌اند كه پرونده را به موقع تحويل قوه قضایيه ندهد.

آقاي [امیر] تهراني، [معاون پارلمانی] از وزارت اطلاعات آمد. گفت، متهمان صريحاً اعتراف‌كرده‌اند و [سعید] عسگر، ضارب آقاي حجاريان، انگيزه‌هاي خود را اشكالات عقيدتي و رفتاري او در تضعيف انقلاب و اسلام و روحانيت و امام و اهانت به اهل بيت و پيغمبر(ص) مي‌گويد. او هم نگران است كه عوامل چپ در جريان رسيدگي به پرونده، اعمال غرض كنند و اهداف سياسي را تعقيب كنند.

 گفت، با اينكه آقاي [علی] يونسي، [وزیر اطلاعات]، براي تأمين نظر دوم خردادي‌ها مصاحبه كرده و حرف‌هاي مورد نظر آنها را گفته، ولي به خاطر اينكه گفته است، متهمان وابستگي سياسي و جناحي ندارند و خودسر عمل كرده‌اند، مورد انتقاد شديد چپ‌‌ها است و ناراحت است و به آقاي عباد [= علی ربیعی] گفته، اگر مردانگي داشتي، اعلان مي‌كردي كه آن مصاحبه، مضمون پيشنهادهای خود تو است.

گفت، چپ‌ها به آقاي [محمد] شفيعي، قائم مقام وزارت [اطلاعات] هم نظر خوبي ندارند و آقاي خاتمي به آقاي يونسي‌گفته كه پرونده دست او نباشد و اكنون پرونده دست آقاي [علی] باقري، معاون ويژه است كه او هم چپ است، ولي مي‌خواهند به فرد ديگري كه بيشتر مورد اعتمادشان است، واگذار كنند؛ به همين دليل در اين باره، در وزارت دودستگي است.

عفت و بعضي از بچه‌ها كه به كرمان، بم و رفسنجان رفته بودند، شب مراجعت كردند.

جمعه 12  فروردين  1379    |   24  ذيحجه 1420              31 مارس  2000

پيش‌از ظهر، درمنزل براي خطبه‌ها مطالعه داشتم. در نمازجمعه، خطبه‌‌اي از دستاوردهاي انقلاب اسلامي و خطبه‌اي در ساير مسایل روز مثل ترور و اظهارات [خانم مادلین آلبرایت]، وزير امورخارجه آمريكا و فشار آمريكا بر اوپك خواندم.[21] از مطالب خطبه جمعه، آن قسمت كه راجع به آمريكاست، انعكاس جهاني وسيع داشته و مورد تجزيه و تحليل است. عصر به استراحت گذشت.

در اوگاندا، كشف گورهاي دسته‌جمعي فرقه رستاخيز ادامه دارد و تعداد مُرده‌ها به 900 نفر رسيده است. اين فرقه عقيده داشت، در سال 2000 [میلادی]، عمر دنيا تمام مي‌شود. وقتي كه نشد، دچار مشكل و بحران شدند و خودكشي‌هاي دسته‌جمعي با نابودكردن پيروان شروع شده؛ اسم آن فرقه «احيای ده فرمان خدا» است.

مطالب راديوهاي بيگانه و رسانه‌هاي داخلي، در مورد احضار چند نفر از نويسندگان به دادگاه، از قبيل آقايان اكبرگنجي، عمادالدين باقي و [محمد]رضا خاتمي، زياد است.

شنبه 13  فروردين  1379    |   25  ذيحجه 1420                1 آوريل  2000

[سیزده بدر] در خانه ماندم و بيشتر در حياط منزل، كنار باغچه مطالعه مي‌كردم. مذاكرات مجلس خبرگان بعد از فوت امام را خواندم كه منجر به انتخاب آيت‌الله خامنه‌اي به عنوان رهبري شد؛  مذاكرات جالبي است و عمدتاً جلسه را من اداره كرده‌ام. آقاي [ابراهیم] اميني، [نایب رییس دوم مجلس خبرگان] گفتند كه رهبري با انتشار آن مخالفت كرده‌اند. به اين منظور خواندم كه نظر بدهم. مجموعاً نشر آن مفيد است؛ گرچه ممكن است دو سه نقطه منفي هم داشته باشد.

مقداري وقت هم صرف آشتي‌دادن فاطي و سارا كردم. چند روز قبل، برسركاهلي سارا در درس خواندن، اوقات تلخي‌كرده و قهركرده بودندكه الحمدالله امروز به خوبي ختم شد. عفت با جمعي از بچه‌ها به مزرعه‌اي در جاده ساوه رفته‌اند كه متعلق به جمعي از بستگان است. چاه عميقي با 80  هكتار زمين خريده‌اند و پسته‌كاري مي‌كنند. محسن و ياسر هم مشاركت كرده‌اند.

در اخبار جهاني، انتخاب آقاي [ولادیمیر] پوتين به رياست‌جمهوري روسيه، مورد توجه است؛ به خاطر جوان‌تر و نيرومند بودن و طرفدار قدرت جهاني بودن روسيه و امكان تجديد قدرت آن به عنوان ابرقدرت و نيز تصميم روسيه به فعال‌كردن مجدد ايستگاه مير كه هشت ماه قبل، به خاطر هزينه‌هاي سنگين، آن را به حال خود در فضا رها كرده‌ بودند و امروز دو نفر را مجدداً به آنجا اعزام كرده‌اند كه آن را آماده كنند. شوراي امنيت سازمان ملل تصويب كرده كه به عراق اجازه بدهند، براي ترميم مشكلات صنايع نفت خود، سالانه 600 ميليون دلار نفت اضافه بفروشد. اين كار هم در جهت فشار بر قيمت نفت و با خواست آمريكا انجام شده است.[22]

محسن آمد. گزارش سفر به رفسنجان و وضع باغ پسته نوق، جلگه كشكویيه، قم و موزه رفسنجان و مترو را داد. عصر، دكتر حميد لاهوتي، [همسر فائزه] آمد و از وضع مطب خود و امور كارخانه‌شان گفت.

يكشنبه 14  فروردين  1379    |   26  ذيحجه 1420             2 آوريل  2000

پيش از ظهر با ملاقات چندگروه – از سپاه حفاظت و دبيرخانه [مجمع تشخیص مصلحت نظام] و شخصيت‌هاي مختلف- كه براي ديدار عيد آمدند،گذشت. اكثر بحث‌ها در مورد مشكلات امنيتي و شغلي و سياسي كشور است. آقاي حسين مرعشي، [نماینده کرمان] هم جداگانه آمد. دربارة مجلس آينده صحبت كرد و گفت، در ملاقاتش با آقاي [سیدمحمد] خاتمي، [رییس‌جمهور]، او را تحت تأثير مذاكرات 28 اسفند من ديده كه گفتم، بحث مهمي كه تحت تأثير قرارگيرد، نداشتم.[23] به آقاي [غلامحسین] كرباسچي، [مدیرمسئول روزنامه هم‌میهن]، پيغام دادم كه در روزنامه‌اش تُندروي نكند؛ رهبري چند بار ابراز ناراحتي كرده‌اند.

ظهر محسن، [سرپرست دفتر ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام] آمد. گفت، در ملاقات با بستگان آقاي خاتمي، آنها را از مقاله امروز در [روزنامه] عصرآزادگان، ناراحت ديده؛ گويا در جواب به آقاي محمد قوچاني، مقايسه‌اي بين من و آقاي خاتمي‎كرده و نتيجه منفی گرفته و نمونه‌هاي غيرقابل‌دفاعي را آورده است.گفت، موضوع ردكردن شيريني‌هاي ارسالي از سوي آقاي [محمدعلی] صدوقي، [امام‌جمعه یزد] توسط عفت، سروصدا در خانواده آنها به پا كرده است.[24]

عصر آقاي [محمدحسن] تولایي، [رییس هیأت نظارت بر انتخابات استان تهران]، براي مشورت در نحوه بازشماري آرای تهران آمد.گفتم، بهتر است‌كه به طوركامل بازشماري شود. به آقاي [احمد] جنتي، [دبیر شورای نگهبان] هم تذكر دادم؛ به نظر مي‌رسد مشكل دارند.

 گفته مي‌شود، [محمد] اسماعيل‌خان، [والی هرات افغانستان]، از زندان طالبان در قندهار فراركرده و به ايران آمده و در راه مشهد است. انگليس اعلان كرده كه با تصرف بيت‌المقدس از سوي اسرایيل، مخالف است و نيز مخالف ساخت شهرك در كرانه غربي رود اردن توسط اسرایيل است.

دوشنبه 15  فروردين  1379    |   27  ذيحجه 1420            3 آوريل  2000

آقاي [محمدرضا] مخبر [دزفولی]، ریيس كميسيون [مشورتی] شوراي عالي انقلاب فرهنگي آمد وگفت، شوراي عالي را بي‌خاصيت كرده‌اند و شايد مي‌خواهند منحل شود، يا كاملاً در اختيار خودشان باشد. پيشنهاد داشت كه به گونه‌اي اعضاي جديد اضافه شوندكه اكثريت ارزشي باشند؛ باتوجه به اينكه افرادي كه از مجلس آينده هم مي‌آيند، احتمالاً چپ باشند. آقاي دكتر [هادی] منافي آمد. از بي‌مهار شدن روزنامه‌ها، اظهارنگراني و حيرت نمود. آقاي [علی] لاريجاني، [رییس سازمان صدا و سیما] آمد و در مورد انتخابات [مجلس ششم] تهران، پيشنهادي داشت.

آقاي [محسن] نوربخش، [رییس‌کل بانک مرکزی] آمد و گفت، وضع تصميم‌گيري در دولت كُند و بي‌رونق است و وضع سياسي در كشور هم بد است و اختلاف بين وزارت اطلاعات و قوه قضایيه، در زمان محاكمه ضاربان آقای [سعید] حجاريان جدي شده است؛ وزارت به نفع چپ‌ها، خواستار مهلت بيشتر است و قوه قضایيه به نفع دستور تسريع رهبري، طرفدار سرعت است و نگراني اين است كه چپ‌ها مي‌خواهند با تأخير محاكمه، مثل قتل‌هاي زنجيره‌اي، آن را سوژه تبليغات سياسي كنند.

عصر آقاي [غلامحسین] رهبرپور، [رییس دادگاه انقلاب] آمد. گزارشي از دادگاه ويژه محاكمه ضاربان داد وگفت، آقاي [عباسعلی] عليزاده، [رییس‌کل دادگستری استان‌تهران]، با پيشنهاد دادگاه ويژه، دادگاه انقلاب را دور زده است و شنيده است كه بنا دارند، خود او را عوض‌كنند.گفت، در مكه يك استاد دانشگاه از موريتاني، وقتي‌كه دانست او ايراني است، از انحراف انقلاب در ايران، اظهار نگراني‌كرد.

آقاي [مرتضی] الويري، [شهردار تهران] آمد.گفت، ساخت و ساز در تهران، دارد رونق مي‌گيرد. از بخشي از اعضاي تُند شورا[ی اسلامی شهرتهران]، انتقاد داشت. آقاي طه ‌هاشمي، [مدیرمسئول روزنامه انتخاب و نماینده قم] آمد. از دفتر رهبري انتقاد داشت؛ به خاطر سختگيري در مورد مطالب روزنامه انتخاب و از جامعه مدرسين [حوزه علمیه قم] هم گله داشت. گفت، آقاي [عبدالرضا] ايزدپناه، [معاون اجتماعی قوه قضاییه]، از بي‌عملي قوه قضایيه ناراحت است و برگشت به قم را مطرح مي‌كند.گفتم، بروند آقاي [سیدمحمود] هاشمي‌شاهرودي، [رییس قوه قضاییه] را نيز براي مقابله با شانتاژهاي سياسي، تقويت روحي كنند.

آقاي [سیدعلی‌اصغر]حجازي، از دفتر رهبري آمد. اشكال‌هاي‌ روزنامه‌ها و راه علاج را گفت و نمونه‌‍‌هاي زيادي از اهانت به رهبري را بیان کرد. من نيز موارد مخالفت با اظهارات رهبري را ذكركردم.

سه‌شنبه 16 فروردين  1379    |   28  ذيحجه 1420              4 آوريل  2000

آقاي [محمد محمدی] ري‌شهري، [نماینده رهبری و سرپرست حجاج ایرانی] آمد و گزارشي از برگزاري حج داد و از ممانعت عربستان براي سفر مجدد ايشان به مدينه اظهار تعجب كرد و از اوضاع سياسي كشور، اظهار نگراني نمود. آقاي [عبدالله] نظري، از علماي مازندران آمد. ايشان هم از اوضاع فرهنگي كشور اظهار نگراني نمود و جوياي راه چاره بود.

آقايان [محمد] شفيعي و [امیر] تهراني از وزارت اطلاعات آمدند و از مسایلي كه منجر به تحويل متهمان ترور به قوه قضایيه شده، گزارشي دادند. آقاي شفيعي، ابراز كرد كه آقاي خاتمي نخواسته كه پرونده زير نظر او باشد و او هم به همين دليل به شيراز سفركرده است.

عصر [آقای حسین کمالی]، وزيركار [و امور اجتماعی] آمد و برنامه‌اش براي اصلاح قانون وضع كارگران كارگاه‌هاي كوچك را گفت. [آقای علی عبدالعلی‌زاده]، وزير مسكن [و شهرسازی] و معاونان آمدند و گزارش برنامه مسكن‌سازي و روابط با [جمهوری] آذربايجان را گفت.

آقايان [محمدجواد] ايرواني و [کاظم] نجفي‌علمي آمدند و از وضع سياسي و فرهنگي و اقتصادي كشور، شكوه‌كردند. آقاي ايرواني گفت كه فرزندش، در ايام عيد براي برنامه امدادي به زابل رفته بوده و مردم زابل از دست دولت، به خاطر كم‌توجهي به زابل ناراحت‌اند و از تلاش‌هاي دولت سازندگي كه با طرح‌هاي مهم عمراني آنان را ياري‌كرده‌ام، ممنون‌اند. خواستند كه براي انسجام نيروهاي وفادار به انقلاب، فكري كنم.

شب میهمان رهبري بودم. ضيافت ازدواج دخترشان بُشري، با فرزند آقاي [غلامحسین] محمدی گلپايگاني، [رییس دفتر رهبری] هم بود. آقاي [سیدمحمود] هاشمي‌شاهرودي، [رییس قوه قضاییه]، از دست وزارت اطلاعات و چپ‌ها و روزنامه‌هاي طرفدار دولت، كلافه شده و كم‌كم رو در روي آنها قرار مي‌گيرد. از دست آقاي [سیدمحمدعلی] ابطحي، ریيس دفتر آقاي خاتمي و آقاي [علی] باقري، معاون ويژه وزارت اطلاعات، ناراحت است و احتمال دخالت آقاي [احمد] حكيمي‌پور، [عضو شورای اسلامی شهر تهران]، در مسأله سوءقصد به آقای حجاريان را قابل بررسي مي‌داند. بحث عجله دستگاه قضایي براي تحويل متهمان، مورد انتقاد شديد روزنامه‌هاي چپ است؛ رسانه‌هاي خارجي نيز دامن مي‌زنند.

چهار‌شنبه 17  فروردين  1379    |   29  ذيحجه 1420         5 آوريل  2000

علامه سيدمرتضي عسكري[25] آمد. گزارشي از وضع دانشكده‌هايش داد و از من به خاطر دادن اجازه تأسيس آنها، با كمك پنج ميليون توماني در زمان رياست‌جمهوري، قدرداني نمود و نيز از برنامه سازندگي دولت من، به عنوان مهم‌ترين خدمات در تاريخ ايران، ياد كرد و گله‌كرد از انتقاداتي كه بعضي از خشكه‌مقدس‌ها در مورد او دارند كه حاضر نيست به اهل‌سنت اهانت كند و يا افكار آقاي سيد [محمدحسین] فضل‌الله در مورد عدم آتش‌سوزي بيت حضرت زهرا (س) را رد نمايد.[26] كتاب‌هايش را در مورد رد روايات تحريف قرآن آورد.

آقاي [جواد] مقصودي، [رییس ستاد برگزاری نمازجمعه تهران] آمد. گفت نوه‌اش‌كه در شاهرود دانشجو بوده، در اثر نشت‌گاز خفه شده و به همين جهت، سفر حج خود را ناتمام گذاشته و مراجعت كرده است. از وضع سياسي و فرهنگي و اقتصادي دولت آقاي خاتمي انتقاد نمود و راه علاجي ارایه داد؛ منجمله حضور بيشتر من در اقامه [نماز] جمعه [تهران].

آقاي [کریم] زارع، ریيس دانشگاه آزاد اسلامي [واحد] تهران مركز آمد و گفت، بيش از 60 هزار دانشجو دارند و كارهاي مهم دانشگاه را گزارش داد. آقايان جواد رفيق‌دوست و محمود كريمي، [از مسئولان کمیته امداد امام خمینی] آمدند؛ با اظهار نگراني از اوضاع كشور و مخالفت با افكار اقتصادي رهبري و راهكارهايي ارایه دادند.

از پريروز [آقای کیزو اوبوچی]، نخست‌وزير ژاپن، در اثر سكته مغزي در حال اغما است؛ [آقای یوشیرو موری]، نفر جديد امروز انتخاب شد. امروز در قاهره، كنفرانس سران كشورهاي آفريقايي و اروپايي، با صدور قطعنامه و اتخاذ تصميمي در مورد حمايت از آفريقايي‌ها پايان يافت. در اتيوپي، در اثر جنگ و خشكسالي، قحطي رخ داده و به طوركلي شاخ آفريقا وضع بحراني دارد. در زيمبابوه، تجاوز به اراضي سفيدپوست‌ها آغاز شده و  [رابرت] موگابه، ریيس‌جمهور هم كاري برايشان نمي‌كند؛ به خاطر عدم حمايت اكثريت مردم از او در انتخابات اخير.[27]

بگومگو بين وزارت اطلاعات و قوه قضایيه بر سر متهمان ترور [آقای سعید حجاریان] ادامه دارد. احضار آقاي محمدرضا خاتمي، [مدیرمسئول روزنامه مشارکت] به دادگاه هم انعكاس وسيعي داشته است؛ به طوركلي قوه قضایيه از سوي مطبوعات چپ، به خاطر  مسأله دادگاه ضاربان حجاريان و تعقيب مطبوعات، تحت فشار است.

پنج‌شنبه 18  فروردين  1379    |   1 محرم 1421             6  آوريل  2000

جامعه مدرسين [حوزه علمیه قم]، اطلاعيه تُندي در مورد اشكالات كار دولت صادر كرده و اعتراضات زيادي به عملكرد دولت و مطبوعات مطرح نموده است.[28] سپاه هم ديروز اطلاعيه تُندي در خصوص مسأله برخوردهاي جناحي چپ‌ها در مورد ترور حجاريان صادركرده؛ بعد از عيد، انتقاد و حملات نسبت به دولت زياد شده است.

مجادله وزارت اطلاعات و قوه قضایيه بر سر متهمان ترور ادامه دارد و همديگر را متهم كرده‌اند كه آقاي [محمدعلی] مقدمي، يكي از اعضای تيم ترور را تعزير كرده‌اند. نگراني چپ‌ها از اثبات دخالت آقای [احمد] حكيمي‌پور، [عضو شورای اسلامی شهرتهران]، در طراحي ترور است و قوه قضایيه اصرار دارد كه تحقيقات براي كشف حقيقت، جدي‌تر بشود. كشف دو نامه از آقای حكیمي پور و اظهارات متضاد او، شبهه را قوي كرده و پدر آقاي مقدمي هم مسأله را پيگيري مي‌كند.

از ساعت یازده تا پنج بعد از ظهر، در دفتر كوشك بودم. بيشتر وقت امروز به اصلاح نهايي خاطرات سال 1361 [= پس از بحران] گذشت. دادگاهي در پاكستان، آقاي [محمد] نوازشريف، نخست‌وزير سابق را به دو بار حبس ابد و مصادره اموال و دو ميليون روپيه جريمه محكوم كرد؛ احتمال اعدام مي‌رفت و آماده باش نيروهاي مسلح پاكستان هم احتمال اعدام را تقويت كرده بود.

خانم مری رابینسون، فرستاده ويژه [سازمان ملل] به چچن،گزارشي از وضع بد حقوق بشر در چچن داده و احتمال تعيين مجازاتي عليه روسيه در پارلمان آلمان مطرح است. آب رودخانه هيرمند، در اثر خشكسالي قطع شده و بي‌آبي، منطقه سيستان را در معرض خطر جدي قرار داده است. بلوچستان هم وضع مشابهي دارد. در زيمبابوه، مشكل ادامه دارد و طرفداران [رابرت] موگابه، [رییس‌جمهور]، مي‌خواهند زمين‌هاي سفيدپوست‌ها را پس بگيرند؛ با اينكه پس از انقلاب، افتخارشان اين بود كه سفيدها را تحمل‌كرده‌اند و همين باعث رشد اقتصاد و رفاه و همزيستي مسالمت‌آميز شده است.

جمعه 19  فروردين  1379    |   2 محرم 1421                7  آوريل  2000

در خانه بودم و عمده كارم، اصلاح نهايي خاطرات سال 1361 [= پس‌از بحران] بود. عصر احساس خستگي شديد نمودم و تب و لرز عارض شد.

در مقابل درخواست [آقای علی یونسی]، وزير اطلاعات از ریيس‌جمهور، براي تعيين‌گروهي براي رسيدگي‌به مرتكب تعزير يكي از متهمان ترور، آقاي [سیدمحمود] هاشمي‌شاهرودي، [رییس قوه قضاییه]، حكمي خطاب به آقاي [هادی] مروي، [معاون اول قوه قضایيه] صادركرده كه رسيدگي‌كنند؛ چون در بيانيه وزارت اطلاعات، صحبت از كشف حقيقت براي آقای مروي شده بود.

با اعلان جابه‌جا شدن نماينده مردم خلخال، با ابطال 21 صندوق رأی، ديشب جمعي از مردم در خيابان‌ها دست به آشوب زده‌اند و بعضي از ادارات دولتي و نهادهاي انقلابي را تخريب كرده‌اند و جناح راست را متهم به اعمال غرض كرده‌اند؛ شبيه‌كاري‌كه در گچساران‌كردند.[29] در دماوند هم كه انتخابات باطل شده، جمعي از مردم اعتراض كرده‌اند، اما مرتكب تخريب و آشوب نشده‌اند. در اكثر نمازهاي‌جمعه امروز، حملات تُندي به انحرافات اخلاقي و اسلامي شده است.

شوراي اروپا از نهادهاي زيرمجموعه پارلمان اروپا، عضويت روسيه در شوراي اروپا را به خاطر نقض حقوق بشر در چچن، به طور موقت تعليق كرده  و تجديد عضويت را مشروط به اصلاح وضع كرده است. عكس‌العمل‌ها در مورد محكوميت نوازشريف، [نخست‌وزیر سابق پاکستان] متفاوت است؛  اكثراً آن را ظالمانه مي‌دانند و بعضي‌ها هم از اينكه حكم اعدام داده نشده، راضي‌اند.

دولت تركيه كه مي‌خواست قانون اساسي را به گونه‌اي اصلاح نمايد كه آقاي [سلیمان] دميرل، بتواند بار ديگر ریيس‌جمهور شود، در پارلمان شكست خورد و احتمال دوره‌اي بي‌ثبات را مطرح مي‌كنند.

در برلين،كنفرانسي‌كه از سوي حزب سبز آلمان، براي بررسي وضع ايران پس از انتخابات، برگزار شده، بعضی از سخنرانان آن که چپ‌ها و ليبرال‌هاي ايران بودند، با مخالفت و هوكردن‌هاي مخالفان انقلاب در خارج مواجه شد و معلوم شدكه اختلافات در ضدانقلاب اسلامي زياد است.[30] ظهر و عصر، بچه‌ها و بستگان اينجا بودند.

شنبه 20  فروردين  1379    |   3  محرم 1421                    8  آوريل  2000

مجمع تشخيص مصلحت نظام جلسه داشت. اختلاف مجلس و شوراي نگهبان در چند ماده آیين‌نامه، در دستور بود؛ به نفع شوراي نگهبان تصويب شد. در حق تذكر و تحقيق و تفحص نمايندگان، محدوديت‌هایي به وجود آمد و اجبار جواب ریيس‌جمهور از زاويه تذكرات هم حذف شد.[31]

ظهر آقايان [عباس واعظ] طبسي، [قربانعلی] دُرّي [نجف‌آبادی، محمدعلی موحدی کرمانی]، [احمد] جنتي، [محمد] يزدي و [علی‌اکبر] ناطق [نوری]، میهمانم بودند. دربارة انتخابات تهران، مطبوعات و مسأله اختلاف وزارت اطلاعات و قوه قضایيه بحث شد. شب در برنامه زنده‌اي با عنوان «بشارت» [از شبکه دو سیما] كه به معرفي تفسير راهنما[32] پرداخت، شركت كردم.[33]

در آلمان، نيروهاي ضدانقلاب، مانع ادامه كار كنفرانس برلين شدند كه به منظور ترويج دوم خردادي‌ها برقرار شده بود و دو گروه عليه يكديگر اقدام كردند؛ براي اصلاح‌طلب‌ها، سرشكستگي به بار آورد. اعلان شد كه جسد يكي از سرداران جانباز سپاهي، به نام [حسین] بوربور پيدا شده است؛ چند روز قبل مفقود شده بود.[34]

يكشنبه 21  فروردين  1379    |   4  محرم 1421                9  آوريل  2000

به مركز بنياد مسكن براي افتتاح همايش رفتيم. آقاي مهندس [حسینعلی] روحاني، [رییس بنیاد مسکن انقلاب اسلامی] گزارش داد و خيرمقدم گفت. من هم دربارة ارزش اقدام امام در تأسيس بنياد و حساب 100 و اهميت ساخت مسكن در تأمين نياز مردم و جمع نقدينگي و ايجاد اشتغال و رونق به اقتصاد و صنايع مصالح‌سازي، حرف زدم و از 14 نوع خدمت بنياد و پوشش هفت ميليون نفر قدرداني‌كردم.[35]

به دفترم رفتم. آقاي [سیدمحمود] دعايي، [نماینده تهران و سرپرست مؤسسه اطلاعات] آمد. از سرزنشي كه عفت در بيت امام به اوكرده، اظهار ناراحتي‌كرد و تأكيد بر وفاداری و عدم استفاده از امكانات رياست‌جمهوري نمود. گفت، شخصي به اوگفته كه سرهنگ بوربور كه چند روز پيش شهيد شده، دنبال عتيقه‌جات بوده است.

دكتر [عبدالله] جاسبي، [رییس دانشگاه آزاد اسلامی] آمد و اظهار نگراني‌كرد، از احتمال برنامه‌ريزي چپ‌ها براي كنترل دانشگاه آزاد اسلامي و گفت، بنا دارد چكاد[36] را فعال‌تركند. عصر آقاي مجيد انصاري، [نماینده تهران] آمد و براي اصلاح مصوبه ديروز مجمع [تشخیص مصلحت نظام] كه با تأييد نظر شوراي نگهبان، حق تحقيق و تفحص مجلس نسبت به نهادهاي تحت امر رهبري را سلب كرده است، چاره‌جويي مي‌كرد و نيز گفت، در انتخابات اخير، مردم به روحانيون و روحانيت رأي ندادند و اين خطر بزرگي است و از اختلافات بين گروه‌هاي داخلي دوم خردادي و انحراف بعضي از آنها خبر داد و پيشنهاد چاره‌جويي نمود؛ جواب روشني ندادم و نگراني او را بجا خواندم. آقاي مجيد انصاري در گفته‌هايش، راه علاج خطر را خواست و من نظر او را خواستم؛ نتوانست يا نخواست راهي بگويد. گفت، اگر مجلس حق تفحص از نهادهاي تحت امر رهبري را نداشته باشد، عكس‌العمل نشان مي‌دهد و شايد بعضي بودجه‌ها را تصويب نكنند.

در سايت روزنامه فتح و جبهه مشاركت در اينترنت، سناريوگونه‌اي در خصوص ترور آقاي خاتمي و حكم تشكيل كابينه جديد توسط من و … ثبت شده كه رسانه‌هاي رقيب آن را فاش كرده‌اند و آنها را در موضع انفعالي قرار داده‌اند؛ البته مي‌گويند دشمن خارجي اين كار را كرده است.[37]

آقاي دكتر [حسن] روحاني، [دبیر شورای عالی امنیت ملی] آمد. دربارة مطبوعات و اختلاف قوه قضایيه و [وزارت] اطلاعات و وضع دولت و مجلس و طرح مطبوعات در مجلس و راهكارهاي اصلاح مسير وضع سياسي و فرهنگي و اقتصادي كشور، مذاكره  كرديم. مطالب‌ديگري هم داشت، منجمله اينكه آقاي [سیدمحمد] خاتمي، [رییس‌جمهور]، در مذاكره با او، از مذاكراتش با من اظهارخوشحالي‌كرده و گفته، حرف‌هاي مهمي از من شنيده و معتقد است، مثل من در روحانيت كس ديگري نداريم؛ شبيه اين حرف‌‌ها را به آقاي [حسین] مرعشي هم گفته‌اند؛ احتمالاً نظر خاصي دارند، چون در آن ملاقات، حرف‌هاي مهمي نزدم. و نيز گفت، در شوراي عالي امنيت ملی گفته است كه اين نحو اعلاميه‌پراني بين [وزارت] اطلاعات و [قوه] قضایيه و…، نشان از گسستگي نظام است و خيلي ضرر دارد؛ چرا با هم حرف نمي‌زنند.آقاي [مجید] انصاري هم همين را گفت و گفت، آقاي شاهچراغي گفته، آقايان [مهدی] كروبي و [سیدمهدی] امام جماراني، عيد در دُبي بوده‌اند و آقاي [سیدمهدی] جماراني گفته كه با نظرات حاكميت،كاري به پيش نمي‌رود.

فرماندار و شهردار نيشابور [با اعضای ستاد برگزاری کنگره جهانی حکیم عمرخیام نیشابوری] آمدند.گزارش برنامه همايش بين‌المللي خيام را دادند و از من راهنمايي خواستند.گفتم، روي جنبه اسلامي‌بودن افكار خيام و نيز افتخارات نيشابور، بيشتر تكيه كنند.[38] از خدمات مهم عمراني دولت سازندگی براي نيشابور، منجمله نيروگاه و فولاد و امكانات فرهنگي و ورزشي، قدرداني نمودند و از قطع اعتباراتي كه براي سد اختصاص شده،گله‌كردند. همايش «ايران بعد از انتخابات مجلس ششم» در برلين، باعث افتضاح باني و گوينده و مستمع شد و اختلافات دوم خردادي‌ها و ضدانقلاب بيروني را علني‌کرد. 

دوشنبه 22 فروردين  1379   |  5  محرم 1421                   10 آوريل  2000

آقاي [محمدباقر] نوبخت، نماينده رشت آمد و براي تشكيل گروه مستقلان در مجلس ششم مشورت كرد. آقاي [عزت‌الله] اكبري، نماينده قائم‌شهر آمد؛ در انتخابات مجلس ششم رأي نياورده است و درخواست شغلي بعد از دوره نمايندگي داشت.

[آقای محمدفرهاد کلینی]، سفيرمان در ارمنستان آمد. تحليلي از اهميت ژئوپليتيكي منطقه قفقاز و اولويت اول آن در سياست آمريكا و شوروي و امكانات حضور مؤثر ما در آنجا ارایه داد وگفت، در زمان رياست‌جمهوري شما، سياست معقولي در جذب همسايه‌ها بود و امروز وضع ما در مرزهاي غرب، شمال و جنوب شرقي خوب نيست. در جنوب هم نيروهاي آمريكا مستقرند؛ تقريباً محاصره‌ايم. آقاي مهندس [سیدمحمد] غرضي آمد. صحبت‌ها سياسي بود و دربارة وضع جاري كشور.

روزنامه‌هاي جناح چپ، به خاطر فشاري كه از ناحيه احضار و بازداشت بعضي مطبوعاتي‌ها در جريان است و مصوبه مجمع تشخيص مصلحت، مبني بر سلب حق تحقيق و تفحص مجلس از نهادهاي زير نظر رهبري و مشكل آقاي [احمد] حكيمي‌پور، [نماینده شورای اسلامی شهر تهران] و افتضاح در [کنفرانس] برلين و خبر طرح مطبوعات در مجلس و بيانيه‌هاي تُند وزارت‌كشور و شوراي نگهبان عليه همديگر، ملتهب‌اند. به نظر مي‌رسد اختلافات جناحي، روز به روز تشديد مي‌شود. بعضي روزنامه‌ها، حمله مستقيم به آقاي [سیدمحمد] خاتمي، [رییس‌جمهور] را هم آغازكرده‌اند. ليبرال‌ها هم صحبت از جدا‌كردن صف خود از آنها مي‌كنند. در همايش برلين، چند نفر اين را گفته‌اند و [بخش فارسی رادیو] بي‌بي‌سي، آن را پخش‌كرده است.

	مصاحبه با اساتيد معارف

عصر مصاحبه دو ساعته‌اي با گروهي از محققان و اساتيد دانشگاه [= اعضای گروه تدوین دروس معارف و اخلاق اسلامی دانشگاه‌های سراسرکشور و نمایندگی‌های نهاد رهبری در دانشگاه‌ها]، دربارة آسيب‌شناسي انقلاب داشتم؛ قبلاً دو مصاحبه ديگر با آنها در مورد عوامل محدثه و تداوم انقلاب كرده بودم. [39]

خبرنگاران اعلان كرده‌اند، فردا در روزنامه عصر آزادگان، براي اعلان حمايت از آقای [ماشاءالله] شمس‌الواعظين، [سردبیر روزنامه توقیف‌شده نشاط] كه بازداشت و محكوم  به دو سال و نیم زندان شده، اعتراض خواهند داشت. مطبوعات چپ، فشار زيادي عليه آقاي [محمدتقی] مصباح يزدي و بيانيه جامعه مدرسين [حوزه علمیه قم] وارد مي‌كنند.

 سه‌شنبه 23  فروردين  1379    |   6  محرم 1421              11 آوريل  2000

دكتر [محمدعلی] كي‌نژاد، دبير شوراي عالي انقلاب فرهنگي آمد. گزارش كارهاي انجام شده و در دستور را داد و خواست كه در جلسه هيأت امناي دانشگاه آزاد اسلامی، آقاي [عبدالله] جاسبي، [رییس دانشگاه آزاد اسلامی]، مكلف به اجراي كامل و دقيق اساسنامه شود.

[آقای هدایت لطفیان]، فرمانده ناجا و معاونان آمدند. هر يك گزارش‌كار حوزه مسئوليت خود را دادند و اظهار اميدواري كردند كه در مجمع [تشخیص مصلحت نظام]، با تعيين سياست‌هاي كلان مربوط به آنها، كارشان را تسهيل كنيم؛ در مواردي سردرگمي و تداخل دارند.

دكتر [علی] لاريجاني، [رییس سازمان صدا و سیما] آمد. در مورد مطبوعات و مصوبه اخير مجمع [تشخیص مصلحت نظام] مطالبي داشت و مسأله قتل سرهنگ [حسین] بوربور كه چپ‌ها مي‌گويند، قتل او مربوط به قاچاق عتيقه‌جات بوده و روزنامه ايران، امروز اين را بزرگ كرده است.

عصر آقايان [محمد] فلاح و [محمد] محمدي [= شریف‌زاده]، [مدیرکل امنیت داخلی] از وزارت اطلاعات آمدند. گفتند، در وزارت، سياست منزوي‌كردن نيروهاي ارزشي به نفع چپ‌‌ها جريان دارد و توضيحاتي در مورد ضاربان و پرونده ترور آقاي [سعید] حجاريان دادند.

آقاي مسيح مهاجري، [مدیرمسئول روزنامه جمهوری اسلامی] آمد. در مورد گستاخي مطبوعات دوم خردادي و راهكارهاي علاج، مطالبي داشت. آقايان [علی] لاريجاني، [محمدرضا] باهنر، علي اخوي‌زاده و مهدي [هاشمی] آمدند. گفتند، با بررسي نمايندگان مجلس ششم، به اين نتيجه رسيده‌اندكه نيمي از آنها طرفدار رياست من هستند وگفتند، اگر تصميم به پذيرش رياست بگيرم، افراد ديگري اضافه مي‌شوند؛ قول ندادم وگفتم، بايد شرايط را ببينم و حتي هنوز تصميم به رفتن به مجلس هم نگرفته‌ام.

شب میهمان رهبري بودم. در مورد مصوبه اخير مجمع [تشخیص مصلحت نظام در خصوص سلب حق تحقيق و تفحص مجلس از نهادهاي زير نظر رهبري] و پرونده ترور آقاي [سعید] حجاريان و محاكمات و دستگاه قضايي و مجلس و انتخابات تهران و وزارت اطلاعات و آقاي خاتمي و امامت‌جمعه مذاكره كرديم. آقاي [رضا] امراللهي، [رییس دانشگاه خواجه نصیر طوسی]، امروز به من گفته بود كه جلسه اخير رهبري و آقاي خاتمي، تلخ بوده و خواسته بود كه براي تفاهم بيشتر به ايشان كمك كنم. پرسيدم، گفتند جلسه تلخي نداشته‌اند، اما مطبوعات آن روز را به او نشان داده‌اند و با خواندن تيترهاي مضر بخشي از آنها، فساد مطبوعات منحرف را به او تذكر داده‌اند.

چهار‌شنبه 24  فروردين  1379    |   7  محرم 1421           12 آوريل  2000

آقايان دكتر [علی‌اکبر] ولايتي و دكتر [علی] لاريجاني آمدند. در مورد مطبوعات و مصوبه اخير مجمع [تشخیص مصلحت نظام] در مورد تحقيق و تفحص [مجلس از نهادهاي زير نظر رهبري] صحبت شد. اصراركردند كه مجمع در مقابل انتقادات ناحق چپ‌ها، نبايد عقب‌نشيني كند.

جمعي از سرداران سپاه قم و خانواده‌هاي سرداران شهيدشان و استاندار و نماينده مجلس آمدند. گزارشي در مورد برنامه يادواره شهداي قم -كه حدود 5200  نفرند- دادند. من هم دربارة اهميت زنده نگه‌داشتن ياد شهدا و اهميت آثار سازنده ايثارگران در تاريخ، صحبت كردم و از رسانه‌ها به خاطر عدم توجه شايسته به مقام سرهنگ [حسین] بوربور، با هفت سال سابقه جهاد، انتقاد نمودم.[40] سپس مراسم عزاداري با نوحه‌خواني و سينه‌زني و روضه داشتیم.

	ملاقات با سرداران سپاه

[آقای مجتبی رحماندوست]، مشاور ریيس‌جمهور در امور ايثارگران آمد و از اقداماتش گزارش داد؛ خودش جانباز قطع پا و دست و استاد دانشگاه است و يكي از همكارانش، مصدوم شيميايي بود. اخوي محمد، [معاون اجرایی رییس‌جمهور] آمد و گفت، در جلسه [هیأت] دولت در غياب آقاي [عطاءالله] مهاجراني، آقاي [سیدمحمد] خاتمي از كم‌كاري او در سخنگویي دولت انتقاد كرده و او رنجيده و استعفا داده، ولي آقاي خاتمي استعفا را نپذيرفته است؛ قرار شده براي تعيين سخنگو، وزرا نظر بدهند.

عصر عموزاده احمدآقا هاشميان، مديرعامل شرکت تعاوني [تولیدکنندگان و صادرکنندگان] پسته رفسنجان و اكبر صفريان آمدند. از مشكلات شركت گفتند كه در اثر بهانه جويي غربي‌ها در ژاپن، پسته‌ها به زحمت فروش مي‌رود؛ به‌علاوه به‌خاطرگران خريدن پسته از باغداران، شركت ضرر دارد؛ در فكرند که امتيازاتي از دولت بگيرند. اطلاع دادندكه كانال دو سيما، به خاطر تقاضاي زياد مردم، برنامه مصاحبه تفسير راهنما را شب هم پخش مي‌كند. آقايان فرمد و مرتضوي از سپاه آمدند و براي سهميه نيازهاي حساس دفاعي، پيشنهادهایی داشتند.

آقاي [محمدرضا] عباسي‌فرد، [عضو شورای نگهبان و مدیرکل اجرایی مجمع تشخیص مصلحت نظام] آمد. دربارة بازشماري آرای تهران مذاكره شد. گفت، ما اشكالات انتخابات تهران را مي‌دانيم و اگر ملاحظات سياسي در كار نباشد، نظر اكثر شوراي نگهبان بر بطلان است و گفت، دوم خردادي‌ها هم به شدت نگران ابطال انتخابات‌اند و آقاي [سیدمحمدعلی] ابطحي، [رییس دفتر رییس‌جمهور]، به او تلفن كرده و در اين خصوص ابراز نگراني كرد.

در رسانه‌هاي چپ، انتقادهاي شديدی به قوه قضایيه و نظام، به خاطر تعقيب بعضي از نويسندگان آمده است. آقاي [رجبعلی] مزروعي، [روزنامه‌نگار و مشاور اقتصادی رییس‌جمهور]، امروز در اثر تصادف ماشين،آسيب‌ ديد. اعلان شد كه فردا در شيراز، محاكمه 13 يهودي متهم به جاسوسي شروع مي‌شود و موج تبليغات صهيونيست‌ها اوج گرفته و وكلاي تسخيري متهمان، خواستار تعويق محاكمه شده‌اند؛ با اينكه درگذشته فشار بود كه زودتر انجام شود.[41]

	ائمه جمعه اصفهان

پنج‌شنبه 25  فروردين  1379    |   8  محرم 1421              13 آوريل  2000

بروز اختلاف بين اسرایيل و آمريكا بر سر فروش هواپيماي مجهز به رادار هوايي «آواكس»[42] از سوي اسرایيل به چين بروز كرده و آمريكا مي‌گويد، توازن قوا بين چين و تايوان به هم مي‌خورد. همزمان ديروز [آقای جیانگ زمین]، ریيس‌جمهور چين، براي بازديد از اسرایيل، وارد تل‌آويو شد.

در دو سه روز گذشته، ايران دو هزار اسير عراقي را به صورت يك طرفه آزاد كرده است. ديروز در مشهد، دو بمب مقابل هتل هما و دركوچه [سیدجواد] خامنه‌اي منفجر شده؛ تلفات جاني نداشته است. ديروز در پاكستان، سُنّي‌هاي متعصب به مركز ديني شيعه حمله كرده و ده‌ها نفر را شهيد و مجروح كرده‌اند؛ معمولاً در محرم‌ها، اين‌گونه حوادث شوم در پاكستان بروز مي‌كند.

ديروز در آمريكا، تظاهراتي عليه جهاني شدن اقتصاد و تجارت جهاني انجام شده. رسانه‌هاي غربي با استناد به روزنامه شرق‌الاوسط و از زبان [علیرضا] نوري‌زاده،  ضدانقلاب فراري ايراني، سروصدايي راه انداخته‌اند كه محافظه‌كاران و سپاه و …كودتايي عليه آقاي خاتمي تدارك ديده‌اند و ابطال انتخابات‌ بعضي از شهرها و احتمال ابطال انتخابات تهران و حمله به مطبوعات را از مقدمات آن معرفي مي‌كنند و حتي تصادف و مصدوم شدن آقاي [رجبعلی] مزروعي را كه با آمدن سگي در مسير اتومبيل ‌او پيش آمده، به آن مربوط مي‌كنند.

عفت و [خواهرش] اشرف، به جلسه زيارت عاشورا رفتند و من برخلاف پنج‌شنبه‌هاي ديگركه دفتر كوشك مي‌رفتم، براي انجام و تكميل‌كارها قبل از تعطيلي‌ها، به دفتر مجمع رفتم. تا عصر به مطالعه گزارش‌ها و جرايد و بولتن‌ها و انجام امور دفتر پرداختم.

تلفني با رهبري، در مورد جواب نامه آقاي مجيد انصاري و مصوبه مجمع [تشخیص مصلحت نظام]، درخصوص تحقيق و تفحص [از نهادهای زیر نظر رهبری] صحبت‌كردم؛ گفتند، نفياً و اثباتاً چيزي نمی‌گويند. عصرآقاي [سید علی‌اصغر]حجازي از دفتر رهبري آمد. در مورد برنامه سخنراني رهبري و مسایل مطبوعات و قوه قضایيه، تذكراتي دادم.

شام را آقاي [محمد] جمعه‌اي از محافظان، از نذري مسجدشان، قُرمه سبزي و پلو فرستاده بود. دكتر سعيد لاهوتي، [همسر فاطی] هم آمد. هنگام شام، مواردي از كرامت‌ مرحوم سيدمحمدتقي معصومي[43] را نقل كرد و گفت، قبرش در يكي از قبرستان‌هاي متروكه مشهد است؛ گويا سال گذشته كه مي‌خواسته‌اند، قبرستان را به پارك تبديل كنند، بولدوزرها در نزديك قبر او پيش نرفته‌اند و لذا به دستور آقاي [عباس واعظ] طبسي، [تولیت آستان قدس رضوی]، قبر او را حفظ كرده‌اند.

جمعه 26  فروردين  1379   |  9  محرم 1421                  14 آوريل  2000

بيشتر وقت فعالم، صرف اصلاح نهايي [کتاب] خاطرات سال 1361 [= پس از بحران] شد. فاطي اسناد مربوط به خاطرات را آورد و مشورت كرد. قسمتي از وقت صرف تكميل جواب به نامه‌ آقاي مجيد انصاري، [نماینده تهران] در مورد تحقيق و تفحص [از نهادهای زیر نظر رهبری] شد.[44] عماد، [فرزند محسن] و حسن، [فرزند فائزه] و علي، [فرزند فاطی]، براي راه انداختن دسته عزاداري،كمك خواستند.

آيت‌الله خامنه‌اي در نمازجمعه، به دوم خردادي‌ها تاختند؛ با توضيح در مورد مفهوم خشونت و اصلاح‌طلبي در اسلام، عملاً مخالفت با آنها را شروع كرده‌اند.[45] بسياري از ائمه‌جمعه به‌خصوص در رشت، زاهدان، سمنان و اروميه هم به دولت و به خصوص وزارت ارشاد و مطبوعات، حملات تُندي داشته‌اند. منافقين اعلان كرده‌اند كه طرح عملياتي براي ترور آيت‌الله خامنه‌اي، در مسير نمازجمعه كشف و خنثي شده است.

در رسانه‌هاي غربي، جو سنگيني عليه محاكمه 13 متهم يهودي در شيراز به وجود آمده است. اسرایيل از سازمان ملل خواسته كه واقعيت مرزهاي لبنان و اسرایيل در سال 1987 را به رسميت بشناسد و اين تقاضا رد شده؛ هفت روستاي لبنان، در آن زمان به اشغال اسرایيل درآمده است.

خبرگزاري‌ها و رسانه‌هاي بيگانه، سخنان امروز رهبري در نمازجمعه را مخالفت آشكار با دولت آقاي خاتمي و به اصطلاح اصلاح‌طلبان خواندند و روي اين نكته كه رهبري گفتند، حرف‌هاي مهمي را در آينده خواهند گفت، تكيه جدي كرده‌اند و بخش عمده صحبت‌ها را با تحريف‌هايي نقل نمودند.

شنبه 27  فروردين  1379   |  10  محرم 1421                   15 آوريل  2000

در منزل بودم. بيشتر وقت، صرف تنظيم [کتاب کارنامه و] خاطرات 1361 [= پس از بحران] شد. اسرایيل اعلان كرده، به زودي با تشكيل دولت فلسطين در 65 درصد اراضي اشغالي فلسطين موافقت مي‌كند و مذاكرات با سوريه به بن‌بست رسيده است.

ديروز پارلمان روسيه، پيمان سالت دو[46] را پس از هفت سال ترديد، تصويب كرد. براساس آن، دو سوم سلاح‌هاي هسته‌اي شرق و غرب بايد كاهش يابد، ولي شروطي گذاشته‌اند كه ممكن است آمريكا نپذيرد.

انعكاس اظهارات رهبري در مورد خشونت و اصلاح‌طلبي در نمازجمعه در رسانه‌هاي خارجي ادامه دارد، ولي در داخل، چپ‌ها و ليبرال‌ها سعي دارند زهر آن را بگيرند و به نقطه مثبتي كه محكوم‌كردن خشونت‌هاي غيرقانوني است، تكيه مي‌كنند. دكتر [حبیب‌الله] پيمان، [فعال ملی‌ مذهبی و دبیرکل جنبش مسلمانان مبارز] هم در مصاحبه با [بخش فارسی رادیو] بي‌بي‌سي، همين را گفت.

سلمان رشدي، [نویسنده کتاب آیات شیطانی]، پس از یازده سال، اجازه ورود به هندوستان يافته، ولي جمعي از مسلمانان، در دهلي عليه او تظاهرات كرده‌اند. آقاي [احمد] حكيمي‌پور، [عضو شورای اسلامی شهر تهران]، ديروز به اتهام دست داشتن در ترور آقای سعيد حجاريان بازداشت شده و اين مي‌تواند جناح چپ را مسئول ترور معرفي كند.[47]

در نيويورك، تظاهرات وسيعي عليه بانك جهاني و صندوق بين‌المللي پول كه كنفرانس مشترك دارند، در اعتراض به سياست‌هاي اقتصادي آنها راه افتاده و بيش از 600  نفر دستگير شده‌اند. سهام بورس‌هاي مهم آمريكا، به صورت بي‌سابقه‌اي سقوط كرده است. در افغانستان، طالبان زن‌ها را از كارهاي دولتي اخراج كرده‌اند. محسن و مهدي آمدند و راجع به امور سياسي، صحبت شد.

يكشنبه 28 فروردين  1379   |  11  محرم 1421                16 آوريل  2000

آقاي [غلامرضا] فروزش، [عضو شورای اسلامی شهر تهران] آمد. از تُندروي بعضي از اعضاي شوراي شهرتهران انتقاد كرد و نيز از وضع كشور اظهارنگراني‌كرد. آقاي [قاسم] سليماني، فرمانده نيروي قدس آمد. ضمن ارایه گزارشي از افغانستان، لبنان و آذربايجان، از وضع كشور و روحيه ارتش اظهارنگراني‌كرد و راهكارهايي براي علاج ارایه داد و گفت، در ملاقات فرماندهان سپاه با آقاي خاتمي، [رییس‌جمهور]، ايشان پذيرفته كه كشور به سوي لائيسم حركت مي‌كند، ولي علاجي را مشخص نكرده است.

عصر آقاي [رضا] طلايي [نیک]، نماينده جديد بهار و كبودرآهنگ آمد. سوابق سياسي و بسيجي خود را گفت و اظهارآمادگي براي همكاري كرد. جمعي از انجمن اسلامي دانشگاه خواجه نصيرالدين طوسي آمدند. صحبت‌ها و سئوالات‌شان، بيشتر همان محورهاي تبليغات منفي دفتر تحكيم وحدت بود و از موضع‌گيري رهبري در مورد كوي دانشگاه هم انتقاد داشتند.

آقاي حسين مرعشي، [نماینده کرمان] آمد. در مورد برنامه مجلس من سئوال كرد؛ گفتم هنوز مشخص نيست. گفت، در جلسه مشاوران ويژه آقاي خاتمي شركت كرده است. آنها نگران عكس‌العمل تُند رهبري هستند و بنا دارند كوتاه بيايند، تا اطمينان ايشان را جلب كنند.گفت، آقايان [سیدمحمد] موسوي‌خویيني‌ها و محمدرضا خاتمي، در آن جلسه موضع تُندي داشتند و با كوتاه آمدن مخالفت كردند، ولي آقاي خاتمي جمع‌بندي خوبي‌كرد؛ گرچه پيشنهاد دادند، اعلاميه گروه‌ها به مضمون اطاعت از رهبري، به تأخير افتد.

روزنامه‌ها، امروز مشكل مسأله آقاي [احمد] حكيمي‌پور، [عضو شورای اسلامی شهر تهران] و مصوبه مجمع [تشخیص مصلحت نظام در خصوص تحقیق و تفحص از نهادهای زیرنظر رهبری] و اظهارات رهبري در نمازجمعه را با سليقه خود درج و تفسيركردند. اختلاف شوراي نگهبان و وزارت كشور هم دوباره اوج گرفته است. بيانيه سپاه پاسداران پس از اظهارات رهبري در نمازجمعه، مورد توجه محافل سياسي خارجي و داخلي است؛ خيلي تُند عليه دوم خردادي‌هاست و راديو انگليس [= بی‌بی‌سی]، از آن تعبير به مقدمه كودتا كرده است.

دوشنبه 29 فروردين  1379   |  12  محرم 1421                 17 آوريل  2000

آقاي [سیدرضا] زواره‌اي، [عضو شورای نگهبان] آمد.گزارشي از نحوه تصميم شوراي نگهبان براي بازشماري آرای تهران داد و گفت، اگر محافظه‌كاري نكنند، ممكن است انتخابات تهران باطل شود و درخواست نمود كه از قوه قضایيه، مأموركار در مجمع [تشخیص مصلحت نظام] شود.

آقاي [محمد] رضايي، نماينده بندرعباس، همراه با آقاي مهندس فرصت آمدند. آقاي فرصت، طرحي براي ساختن يك هتل سه طبقه روي آب داد كه به صورت كشتي باشد. با جزيره كيش وارد مذاكره شده و خواست كه من تأييد كنم. گفتم، احتياج به قانع شدن به صحت كار دارم؛ قبل از انقلاب، ايران دو كشتي تفريحي به صورت هتل داشت كه اقتصادي نبودند.

دسته عزاداري كاركنان نهاد رياست‌جمهوري آمدند. مقداري سينه زني و عزاداري كردند و من هم برايشان صحبت كوتاهي نمودم.[48] عصر آقاي [سیدمطهر] كاظمي، نماينده خلخال كه با حكم شوراي نگهبان، از نفر دوم به اول برگشته، همراه ریيس مدرسه علميه و امام‌جمعه خلخال آمدند و گزارشي از شرارت‌هاي بعد از ابطال 21 صندوق رأی دادند كه سرنوشت را عوض كرده؛ خرابي‌هاي زيادي بارآورده و خانه امام‌جمعه و مدرسه، سوخته است. از فرمانداري شكايت دارند و خواستار پيگيري قوه قضایيه‌اند.

جمعي از مديران وزارت اطلاعات، [آقایان تهرانی، پاکدامن، رضایی، مشایی و امیرخانی] آمدند و گزارشي از تحركات مرموز قتل‌هاي قومي و مذهبي دادند. آن را خطرناك مي‌دانند و معلول سياست‌هاي ليبرالي دولت آقاي خاتمي و چاره‌جويي نمودند. خبر آزاد شدن جمعي از متهمان قتل‌هاي زنجيره‌اي را تكذيب كردند و گفتند،كسي آزاد نشده است. بحث خسارت‌هاي خشكسالي، در صداوسيما به صورت وسيع مطرح مي‌شود كه نگران كننده است.

سه‌شنبه 30 فروردين  1379   |  13  محرم 1421                 18 آوريل  2000

آقاي دكتر [احمد] احمدي، استاد دانشگاه و عضو شوراي عالي انقلاب فرهنگي و ریيس سمت [= سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها] آمد. از سياست‌هاي آقاي خاتمي، [رییس‌جمهور] و اقدامات چپ‌‌‌ها و ليبرال‌ها  انتقاد كرد. آنها را بر باد دهنده انقلاب مي‌داند؛ با اينكه خود ايشان تا همين اواخر، از عناصر جدي چپ بوده و فرزندش عضو دفتر تحكيم وحدت. معتقد است، بايد آنها را مهاركرد و نبايد آقاي خاتمي، بار ديگر ریيس‌جمهور شود. معتقد است، رهبري بايد كارهاي جنبي، مثل درس دادن و … را كنار بگذارند و با جديت بيشتر به اداره انقلاب  بپردازند. دكتر [عبدالکریم] سروش را خطرناك مي‌داند و از من خواست كه كانوني تشكيل دهم و از نيروهاي انقلاب، براي مقابله با اين وضع استفاده كنم و خود ايشان اظهار آمادگي براي همكاري كرد.

دكتر مجيد عباسپور، [مسئول امور صنایع ویژه در وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح]  آمد. گزارشي از صنايع ويژه تحت اداره‌اش داد و از تغييرات در مديريت‌هاي ساصد [= سازمان صنایع دفاع] و در مورد رفتن من به مجلس نظر داد كه با احتياط عمل شود و بي‌گدار به آب نزنم.

آقاي [حمید] طهایي، استاندار اردبيل آمد و گزارشي از انتخابات خلخال و اظهار نظر شوراي نگهبان و جابجايي نماينده و شورش طرفداران نماينده محذوف و خرابي‌ها داد. كار شوراي نگهبان را درست نمي‌داند، ولي نمي‌خواهد آنها را تضعيف كند و نگران است كه مسئولان را به اتهام عدم جلوگيري از خرابكاري آشوب‌طلبان، تحت تعقيب قرار دهند. از اعتباراتي كه آخر سال گذشته براي عمران استان گرفته، راضي است.

عصر آقايان [کریم] فتاح‌پور و رحماني، منتخبان مردم اروميه و اشنويه كه با نظر شوراي نگهبان به دور دوم افتاده‌اند، آمدند و شكايت‌كردند و ابراز وفاداري؛ كُرد و اهل سنت هستند و احساس مظلوميت مي‌كنند.

مهندس [رضا] سجادي، [ رییس دفتر همکاری‌های فناوری ریاست‌جمهوری] و مهندس وکیلی از دفتر جذب تكنولوژي‌های حساس [= های‌تک] آمدند. گزارشي از كارهايشان را دادند و از من به خاطر تأسيس اين دفتر در نهاد رياست‌جمهوري قدرداني کردند و خواستار ادامه حمايت شدند.

دانشجويان بسيجي تهران، امروز مراسم وسيعي عليه سياست‌‌هاي ضدارزشي دولت و به تعبير خودشان به اصلاحات آمريكایي داشته‌اند؛ پرخاش‌هاي زيادي كرده و نيز از كنفرانس برلين و شركت جمعي از دوم خردادي‌ها در آن و به خصوص اظهارات  اكبر گنجي كه گفته است، امام خميني را روزي به موزه تاريخ مي‌فرستيم، اين حرف مورد انتقاد شديد در رسانه‌ها و محافل داخل شده و گرچه تكذيب كرده است، ولي روزنامه‌ها مجدداً بر واقعي بودن آن اظهارات تأكيدكرده‌اند و پس از مراجعت از آلمان به دادگاه احضار شده است؛ گرچه دفترنشر انديشه‌هاي امام [= مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی]، از روزنامه كيهان كه اين مطلب را در داخل كشور منتشركرده، انتقادكرده است.[49]

در مقابل، دوم خردادي‌ها هم جلسه‌اي در تالار دانشگاه داشته‌اند و فشار بر روزنامه‌نگاران و بيانيه سپاه و مصوبه امروز مجلس در مورد مطبوعات را محكوم كرده‌اند.  بحث وسيعي هم دربارة احتمال كودتا عليه دولت به دنبال بيانيه تُند سپاه و اظهارات كذب روزنامه شرق الاوسط [در خصوص کودتای سپاه علیه دولت] درگرفته است؛ تا آنجا كه سازمان مجاهدين انقلاب اسلامي، رسماً بيانيه‌اي صادركرده‌اند.

امروز در سروستان شيراز هم به خاطر نظر شوراي نگهبان دربارة انتخابات شهرستان كه يك نامزد دوم خردادي را محروم كرده، خرابكاري در جاده بوده و بازار بزرگ اصفهان هم در اعتراض به ناامني‌ها و سرقت‌ها، تعطيل كرده؛ روي هم رفته وضع امنيت و آزادي كشور متزلزل شده است.

ظهر محسن آمد و مبلغ بيست ميليون تومان، بابت فروش يك قطعه زمين من از قم آورد. براي پرداخت قرض‌هايم فروخته‌ايم.

چهار‌شنبه 31 فروردين  1379  |  14  محرم 1421             19 آوريل  2000

آقاي [صدرالدین] شريعتي، ریيس بازرسي شوراي نگهبان در انتخابات آمد و گزارشي از اشكالات انتخابات داد و گفت، مدير اين انتخابات بعد از انقلاب است و از مظلوميت من شرحي داد و ابراز تأسف كرد. آقاي محسن رضايي، [دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام] آمد و گفت، بيانيه سپاه پس از آن صادر شده كه رهبري به آنها گفته‌اند كه چرا از خودتان دفاع نمي‌كنيد. اخوي محمد، [معاون اجرایی رییس‌جمهور] آمد و گفت، طرح ادغام بعضي از وزارتخانه‌ها در دولت رد شده، چون ابهام‌هاي زيادي داشته و اكثر وزرا را مسأله‌داركرده است.

عصر آقاي [مهدی] صفري، سفيرمان در مسكو آمد و گفت، بعد از انتخاب آقاي [ولادیمیر] پوتين، موقعيت روسيه بهتر شده و ثبات پيدا كرده‌اند. گفت، براي كنفرانس امنيت قفقاز آمده است و آنجا گفته كه آمريكا و تركيه و … نمي‌گذارند ايران در آنجا نقشي داشته باشد و روس‌ها هم سياست‌شان، عدم اجازه ورود ديگران در اين منطقه است؛ نه تركيه، نه ايران.

آقاي [محمد] امامي‌كاشاني، [عضو فقهای شورای نگهبان و امام‌جمعه موقت تهران] آمدند و براي خطبه‌هاي جمعه آينده، مشورت كردند. می‌خواهند دربارة [کنفرانس] برلين و صحبت‌هاي فرداي رهبري [در مصلای امام‌خمینی تهران در خصوص مطبوعات دوم‌خردادی]، اصلاحات و خشونت كه رهبري مطرح كرده‌اند، صحبت كنند.

شب به خانه آمدم. فيلم كنفرانس برلين را كه براي بار دوم [از تلویزیون] پخش مي‌شد، ديدم؛ خفت‌بار و افشاگر است. از ديشب كه پخش شده، باعث ناراحتي مردم از ليبرال‌ها و دوم خردادي‌ها شده و آنها را سخت عصباني كرده است. امروز روزنامه‌هاي چپ، اعتراض كرده‌اند و روزنامه‌هاي راست، برعكس تشويق كرده؛ حزب‌الله مجلس و مجمع حزب‌الله و تعدادي از چهره‌هاي چپ هم كنفرانس برلين را محكوم كرده‌اند و خبرگزاري جمهوري اسلامي [ایرنا]، براي محكوم كردن صداوسيما، تلاش مي‌كند، اما موفق نيست.

---

[1] – در بخشی از پیام نوروزی رهبر معظم انقلاب، چنین آمده بود: «اگر نگاهی به سال گذشته بیندازیم، خواهیم دید که سال گذشته شامل شیرینی‌ها و تلخی‌هایی بود… اگر بخواهیم شیرینی‌های این سال را بشمریم، برترینش عبارت بود از حضور مردم؛ گرمی و شور و شوقی که مردم در هر صحنه‌ای که به آنها ارتباط پیدا می‌کرد و از آنها مسئولیتی می‌طلبید، از خود نشان دادند… البته تلخی‌هایی هم داشتیم؛ تلخی‌ها ناشی از ضعف‌های ما و توطئه‌های دشمنان ماست. سال گذشته سالی بود که همه در آن، بُروز توطئه دشمنان را مشاهده کردند و تهدید امنیت ملی را که با سلسله‌جنبانی دشمنان انجام می‌گرفت، به چشم خود دیدند. مردم از لحاظ وضع معیشت و مسایل اقتصادی، دشواری‌های بزرگی داشتند و تلاش‌هایی که انجام گرفت، نتوانست این مشکل را برای مردم، آن‌گونه که شایسته و مورد انتظار بود، برطرف کند… من گمان می‌کنم بزرگترین شعار ما در سالی که در پیش داریم، می‌تواند «وحدت ملی و امنیت ملی» باشد. این برای ما دو شعار اساسی است. «وحدت ملی»، همان چیزی است که می‌تواند پشتوانه همه تلاش‌های دولتمردان و مسئولان و مبارزان و دلسوزان این کشور و این انقلاب باشد.» منبع: تارنمای دفترحفظ و نشرآثارآیت‌الله خامنه‌ای، بخش پیام‌های 1379.

[2] – رهبرمعظم انقلاب در تاریخ 28 اسفند 1378، در ‌نامه‌اي خطاب به آقاي سیدمحمد خاتمي، رییس‌جمهور، خواستند که تعقيب عاملان ترور آقاي سعید حجاريان، جدي و سريع‌تر انجام شود و مثل قتل‌هاي زنجيره‌اي دچار تأخير نشود و به نحوي از پيگيري او در اين مسأله انتقاد کردند و نيز خواستند كه با شايعات، باعث تضعيف اشخاص و سپاه و بسيج نشوند. متن کامل نامه در کتاب «هاشمی‌رفسنجانی، کارنامه و خاطرات 1378؛ حضور و انصراف» درج شده است.

[3] – خانم مادلین آلبرایت، وزير امورخارجه آمريكا،  در روز 27 اسفند 1378در سخنراني مفصلي، براي حل اختلافات آمريكا و ايران و ايجاد رابطه، اظهار تمايل كرد و به عنوان اظهار حُسن‌نيت و حمايت از دولت، اجازه ورود پسته، فرش و خاويار ايران به آمريكا را اعلان كرد و ضمناً بر مواضع سابق آمريكا در مورد اتهام ايران به حمايت از تروريسم و تلاش براي تهيه سلاح اتمي و مخالفت ايران با صلح خاورميانه تأكيد نمود و وجود قدرت‌ اصلي در دست رهبري را مورد اعتراض قرار داد و نيز وضع حقوق بشر در ايران را زير سؤال برد. آقای هاشمی در خاطرات شنبه 28 اسفندÃ Ä1378 چنین نوشته است: «آقاي خاتمي، ریيس‌جمهور آمد. دربارة اظهارات ديروز وزير امورخارجه آمريكا بحث شد. گفت، قبلاً از طريق سفارت سویيس، متن نطق را براي ايران فرستاده بودند كه عكس‌العمل ايران، با توجه به متن دقيق نطق باشد و نه نقل خبرگزاري‌ها و گفته‌اند كه به قصد تلطيف فضاي سياسي صحبت مي‌كنند، اما مطالبي كه در مورد رهبري و نهاد رهبري را غيردموكراتيك خوانده و نيز مطالبي كه عليه سپاه و اطلاعات و قوه قضایيه گفته است، وضع را بدتر خواهد كرد. رسانه‌هاي چپ استقبال كرده‌اند و محافل راست، برخورد منفي دارند و صداوسيما هم نكات منفي را برجسته كرده ‌است.» منبع: کتاب هاشمی‌رفسنجانی، کارنامه و خاطرات 1378؛ حضور و انصراف، به اهتمام عفت مرعشی، دفتر نشر معارف انقلاب، 1401.

[4] – آقای حجاریان، از اعضای اولین شورای اسلامی تهران و مشاور سیاسی آقای سیدمحمد خاتمی، رییس‌جمهور، در اسفند سال ۱۳۷۸ توسط سعید عسگر در مقابل شورای شهر تهران، مورد سوءقصد قرارگرفت. آقای احمد حکیمی‌پور، عضو دیگر شورای شهر، او را به بیمارستان سینا رساند و از خطر مرگ نجات داد. آقای سعید حجاریان، ملقب به سعید مظفری، از مؤسسان وزارت اطلاعات و نیروهای اطلاعات نخست‌وزیری بود و در فضای سیاسی، حجاریان را با دو عنوان مغز متفکر اصلاحات و نیروی امنیتی می‌شناسند. او در دهه ۶۰ توسط سازمان مجاهدین خلق (منافقین) ترور شد و جان سالم به در برد، اما تجربه تلخ ترور برای حجاریان، به سال‌های دهه ۶۰ ختم نشد و دوباره سراغ او آمد.

[5] – آقای حسین ثابت بکتاش (۱۳۱۳ –    )، کارآفرین و سازنده و مالک پیشین هتل بزرگ داریوش است. وی در سال‌های قبل در جزایر قناری نُه هتل داشته و در ایران نیز هتل بزرگ داریوش را به‌ سبک تخت جمشید در کیش ساخته‌است. او علاوه بر این هتل، چهار هتل دیگر نیز در کیش داشت. شرکت تجارت بین‌المللی ثابت و مجموعۀ پارک دلفین‌های کیش (دلفیناریوم و باغ پرندگان با مساحت بیش از ۶۵ هکتار) متعلق به آقای حسین ثابت بود. کلنگ سرمایه‌گذاری هتل کوروش که قرار بود با انرژی خورشیدی کار کند – به‌عنوان نخستین هتل سبز ایران- با ۵۰۰ اتاق نیز در جزیرۀ کیش بر زمین زده شد که ساخت آن در سال ۱۳۸۹ متوقف شد.

[6] – پایاب‌ها به راهروها و دهلیزهایی گفته می‌شود که شیب تُندی دارند و در کنار دهانه چاه قنات واقع شده‌اند. این پایاب‌ها چند پله دارند که با عبور از آنها می‌توان به سطح آب جاری قنات در زیر زمین رسید. تعداد پله‌های پایاب، بستگی به عمق چاه دارد. یعنی هرچقدر عمیق‌تر باشد، پله‌های آن بیشتر می‌شود. پایاب جزیره کیش، از جمله آثار ارزشمند جزیره و یکی از جاهای دیدنی کیش است. در پایاب کیش، زاویه حفر دهلیز به گونه‌ای است که آخرین پله به انتهای میله قنات می‌رسد و نور از دهانه بر روی سطح آب می‌تابد. این تابش نور باعث شده تا سطح درون پایاب روشن باشد. در اطراف آخرین پله، محوطه‌ بزرگی ایجاد شده تا در تمامی روزهای گرم تابستان، هوای ملایم و دلپذیر داشته باشد. از آنجایی که این مکان در تماس با آب قنات است، بسیار خنک است و برای استراحت در روزهای گرم استفاده می‌شود.

[7] – «سعید عسگر»، کسی ا‌ست که آقای سعید حجاریان، عضو شورای شهر تهران را در ۲۲ اسفند ۱۳۷۸ با اسلحه ماکاروف و از ناحیه صورت، ترور کرد و پس از آن به ۱۵ سال حبس محکوم شد، اما در کمتر از یک سال مورد عفو قرارگرفت و از زندان آزاد شد. سعید عسگر مدعی شد، علت حمله به حجاریان، توهین روزنامه صبح امروز به رهبر انقلاب بود. عسگر، به همراه سیدمحسن مجیدی، همدست او که موتور را می‌راند، آقای حجاریان را در روی پلکان ساختمان شورای شهر، مورد سوءقصد قرارداد. گلوله شلیک‌شده، به گونه آقای حجاریان اصابت‌کرد و وارد گردن او شد ولی به طرز معجزه‌آسایی زنده ماند، با این وجود وی تا به امروز از عوارض این حادثه رنج می‌برد. آقای حجاریان پس از ترور، ضارب خود را بخشید. عسگر در زمان ترور، بیست سال داشت و دانشجوی مهندسی شیمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب بود. همچنین وی اظهار داشت که خود مستقلاً دست به این اقدام زده و صاحب موتورسیکلت، خودش بوده‌است. سیدمحسن (مرتضی) مجیدی نیز در زمان ترور، دارای ۳۰ سال سن و تحصیلاتÃ Äدیپلم بود. وی مغازه فروش لوازم یدکی و تعمیرگاه موتورسیکلت‌های قدرتمند داشت. او به ۱۰ سال زندان محکوم شد. سعید حجاریان، ۱۵ سال بعد در مصاحبه‌ای، نقش سعید عسگر در ترور خود را، همچون نقش ماشه دانست و گفت: «معتقدم سعید عسگر در جریان ترور من،کاره‌ای نبود. عسگر تنها ماشه بود. آنهایی که ماشه را کشیدند، مهم هستند.»

[8] – کتاب «تغییر لباس و کشف حجاب به روایت اسناد» توسط مرکز بررسی اسناد تاریخی، آماده‌سازی و در سال 1378 در 756 صفحه منتشر شده است. در این کتاب، اسنادی منحصر به فرد از مخازن اسناد وزارت دربار سابق که پس از انقلاب اسلامی و تشکیل وزارت اطلاعات، در اختیار این وزارتخانه قرارگرفته، به همراه گویاسازی‌ها و پاورقی‌های مفصل با بیش از 160 مأخذ و منبع دست اول، فراهم آمده است. در این کتاب، تصاویر مؤثری را کهÃ Äدر اسناد، نامی از آنان برده شده، در متن آورده‌اند و افزون بر آن عکس‌ها، تعدادی عکس مربوط به تغییر لباس مردان و کشف حجاب زنان نیز در پایان کتاب به صورت آلبوم آمده است.

[9] – مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات که با هدف انتشار و قراردادن اسناد ساواک در اختیار تاریخ پژوهان و علاقه‌مندان تأسیس شده است، از نهادهای مهم در زمینه پژوهش نهضت مبارزاتی حضرت امام خمینی(س) است که از زمان تأسیس خود مجموعه‌های اسنادی مهمی را منتشر نموده و در اختیار علاقه‌مندان قرار داده است. مجموعه‌هایی نظیر یاران امام (س)، رجال انقلابی و مراجع عظام تقلید، روزشمار انقلاب اسلامی، پایگاه‌های انقلاب اسلامی، قیام پانزده خرداد، چپ در ایران، رجال، زنان و مطبوعات و احزاب عصر پهلوی که برای بررسی و نگاه دقیق‌تر بر گوشه‌هایی از تاریخ انقلاب اسلامی، حائز اهمیت هستند.

[10] – شورای انقلاب، نهادی است که یک ماه قبل از پیروزی انقلاب اسلامی توسط امام خمینی(ره) تأسیس و پس از گذشت 18 ماه و آغاز به فعالیت مجلس شورای اسلامی، در تیرماه سال 1359، فعالیت آن خاتمه یافت. مأموریت شورای انقلاب، در مقطعی تصمیم‌گیری و قانون‌گذاری برای کشور بود و در فاصله میان استعفای دولت موقت در آبان 1358 و تشکیل نخستین دولت جمهوری اسلامی در تیرماه 1359، وظیفه قوه مجریه نیز بر عهده شورای انقلاب گذاشته شد. آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی که با حکم امام خمینی، عضو هسته اولیه پنج‌نفره شورای انقلاب گردید، پس از انتخاب به‌عنوان رییس دوره اول مجلس شورای اسلامی، نسبت به تدوین جامع مصوبات شورای انقلاب و جمع‌آوری و حفظ اسناد شورای انقلاب اقدام کرد و مصوبات شورای انقلاب، در قالب مجموعه‌ای سه‌جلدی توسط مجلس شورای اسلامی منتشر شد. ازآنجا که به‌دلیل شرایط خاص ابتدای انقلاب، مذاکرات شورای انقلاب، ضبط نگردیده بود، تنها اسناد باقی‌مانده خلاصه مذاکرات شورای انقلاب بود که بخشی توسط شهید محمدجواد باهنر و بخش عمده آن توسط دکتر عباس شیبانی، به‌ عنوان دبیر شورای انقلاب تحریر شده بود. این خلاصه مذاکرات که به‌صورت دستنویس و در دفاتر متعددی ثبت شده بود، توسط دکتر شیبانی در اختیار آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی قرار گرفت که پس از رحلت ایشان، مجموعه مذکور توسط «دفترنشر معارف انقلاب»، متولی انتشار آثار آیت‌الله هاشمی‌ رفسنجانی، جهت تصویربرداری، نگه‌داری و انتشار، در اختیار کتابخانه ملی و مرکز اسناد جمهوری اسلامی قرار گرفت. از لوح فشرده این اسناد، طی مراسمی در هشتم بهمن‌ماه 1397، در خانه‌موزه آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی، با حضور رییس کتابخانه ملی، برخی اعضای شورای انقلاب و تعدادی از خانواده‌های اعضای مرحوم‌شده شورای انقلاب، رونمایی گردید. در مراسم رونمایی کتابخانه ملی و مرکز اسناد جمهوری، اعلام شد که این اسناد، توسط کارشناسان مرکز، بررسی تدوین و طبقه‌بندی شده و در دسترس علاقه‌مندان و پژوهشگران قرار می‌گیرد.

[11] – رهبر معظم انقلاب در 28 اسفند 1378 نامه‌ای خطاب به رییس‌جمهور نوشتند و تذکراتی در ارتباط با پیگیری عوامل ترور آقای حجاریان دادند، از جمله اعلام کردند: «در این قضیه مشاهده می‌شود که متأسفانه برخی زبان‌ها و قلم‌ها به شدت سرگرم التهاب‌آفرینی و شایعه‌پردازی‌اند. بی‌تعهدی را به آنجا رسانده‌اند که علاوه بر نام‌آوردن از افراد و اشخاص، با اتهام‌های بی‌دلیل، حتی سازمان‌های مسئول و مورد اعتماد و حتی سپاه و بسیج، یعنی مطمئن‌ترین حافظ امنیت ملی را زیر سؤال برده‌اند.»

[12] – بعد از ترور آقای حجاریان، روزنامه‌های جناح راست، آقای احمد حکیمی‌پور، عضو اصلاح‌طلب شورای شهر تهران را متهم می‌کردند که در ترور دست داشته و خود جناح چپ برای مظلوم‌نمایی و متهم‌کردن نظام به ترور و امتیازگیری سیاسی، این کار را کرده است. یکی از عوامل ترور به نام مقدمی، نامه‌ای از آقای حکیمی‌پور گرفته بود که به حجاریان بدهد و ضارب هنگام دادن نامه شلیک کرده بود. روزنامه‌های کیهان و رسالت، با مرتبط دانستن عوامل ترور با دوستان حجاریان، این سناریو را تا جایی پیش بردند که حکیمی‌پور بازداشت شد و مورد بازجویی قرارگرفت. حجاریان بعد از به ‌هوش‌آمدن از کُما گفت: «با دستگیری حکیمی‌پور، مسیر پرونده من دارد منحرف می‌شود». دادگاه حکم برائت او را صادر کرد. طبق اعترافات متهمان، آنها در يكي از هيأت‌هاي محله‌ شهرري به نام دخمه شهدا فعاليت داشته‌اند. روزنامه‌های جناح چپ، برخی روحانیان حوزه را به تئوریزه‌کردن خشونت و تشویق به حذف مخالفان، متهم می‌کردند که ضارب حجاریان هم تحت‌تأثیر آن سخنان، مبادرت به ترور کرده بود. 

[13] -کلیسای جنبش احیای ده فرمان خدا، در دهه 1980 میلادی در اوگاندا، توسط سه نفر بنیان نهاده شد که می‌گفتند، مریم مقدس بر آنها ظاهرشده و گفته است‌که آنها باید بروند و موعظه کنند. رهبران فرقه، پیش‌بینی‌هایی در مورد روز قیامت، پیشگویی کرده بودند که آخرالزمان در دسامبر 1999 به وقوع می‌پیوندد. اعضای فرقه، در انتظار آخرالزمان، دارایی‌های خود را فروختند، اما درآن روز خاص، جهان به پایان نرسید. رهبران فرقه پیشگویی خود را تغییر دادند و گفتندکه مریم مقدس در 17 مارس 2000 [= 27 اسفند 1378]، برای نجات مؤمنان و بُردن آنها به بهشت، ظهور خواهد کرد. اعضای فرقه که همچنان به پیشگویی‌ها اعتقاد داشتند، جشن بزرگی ترتیب دادند و تعداد زیادی از گاوهایشان را سربریدند. در روز معین شده، بیش از500 نفر درکلیسا جمع شدند. دعا کردند، آواز خواندند و کباب خوردند. پس از ساعتی، ساختمان کلیسا منفجرشد و همه کشته شدند. بعد از آن در خانه‌هایشان، اجساد تعدادی دیگر از پیروان فرقه پیدا شد. هنوز جای بحث است که آیا این اتفاق، خودکشی جمعی، یا قتل‌عام بوده است؟! در ابتدا تصور می‌شد، این یک خودکشی دسته‌جمعی باشد، اما به زودی شواهد دیگری کشف شد. رهبران فرقه، اعضای فرقه را به قتل رسانده بودند؛ چرا که در صورت شکست پیشگویی دوم، آنها از جواب‌دادن به پیروانی که اموال خود را فروخته بودند، عاجز می‌ماندند. تاکنون مشخص نشده است که رهبران فرقه هم خودکشی‌کردند، یا از اوگاندا گریخته‌اند.

[14] – آیت‌الله خامنه‌ای، در بخشی از این سخنرانی، تهدید امنیت‌ اجتماعی‌ را بالاترین‌ مورد ناامنی‌ داخلی‌ و زمینه‌ساز ناامنی‌ ملی‌ بیان‌ کردند و با اشاره‌ به‌ تلاش‌ دشمنان‌ برای‌ ایجاد ناامنی‌ اجتماعی‌ در کشور به ویژه‌ اظهارات‌ اخیر مقام‌های‌ آمریکایی‌ در مورد ناامنی‌ در ایران‌ تأکید کردند: «دشمن‌ بارها تلاش‌ کرده‌ است‌ در محیط‌های‌ مختلف،‌ از جمله‌ محیط‌های‌ کاری‌ و دانشگاهی،‌ ناامنی‌ ایجاد کند تا کشور را از فعالیت‌ سازنده‌ و پُرنشاط، بازدارد، اما تاکنون‌ ناموفق‌ بوده‌ و در مورد اخیر [= 18 تیر 1378] نیز دانشجویان‌ توطئه‌ دشمن‌ را برای‌ ایجاد ناامنی‌ در محیط دانشگاه‌ ناکام‌Ã Äگذاشتند.» ایشان‌ تأکید کردند: «حفظ امنیت‌ و جلوگیری‌ از ناامنی،‌ مهم‌ترین‌ مطالبه‌ مردم‌ از دستگاه‌ حکومت‌ و مهمترین‌ مطالبه‌ من‌ از دستگاه‌های‌ ذیربط است‌.» رهبر معظم‌ انقلاب‌ اسلامی‌ در بخش‌ دیگری‌ از سخنان‌ خود با اشاره‌ به‌ اظهارات‌ وزیر امورخارجه‌ آمریکا، این‌ سخنان‌ را فریبنده‌ و اعترافاتی‌ دیرهنگام‌ خواندند و افزودند: «آمریکایی‌ها، بعد از گذشت‌ حدود نیم‌ قرن،‌ به‌ توطئه‌ کودتای‌ 28 مرداد و همچنین‌ حمایت‌ از رژیم‌ دیکتاتور و سرکوبگر پهلوی‌ و حمایت‌ از عراق‌ در جنگ‌ برضد ایران‌ اعتراف‌ می‌کنند، در حالی‌ که‌ این‌ اعتراف‌ بسیار دیرهنگام،‌ اکنون‌ فایده‌ای‌ برای‌ ملت‌ ایران‌ ندارد.

آمریکایی‌ها، تصور می‌کنند که‌ ملت‌ ایران‌ با این‌ اعتراف‌هایی‌ که‌ حتی‌ عذرخواهی‌ هم‌ در آن‌ نبود، خیانت‌ها، دشمنی‌ها و حق‌کشی‌های‌ آمریکا را از یاد خواهد برد. بزرگترین‌ عیب‌ آمریکا، این‌ است‌ که‌ در تمام‌ موارد، از موضعی‌ قلدرمابانه‌ برخورد می‌کند که‌ در این‌ اعتراف‌ها و سخنان‌ نیز موضع‌ قلدری،‌ همچنان‌ به‌ چشم‌ می‌خورد. آمریکا و هر ابرقدرت‌ دیگری،‌ در مقابل‌ چنین‌ ملت‌ شجاعی،‌ هیچ‌ غلطی‌ نمی‌تواند بکند. ملت‌ ایران‌ و مسئولان‌ کشور، آمریکا را دشمن‌ خود می‌دانند، زیرا گذشته‌ این‌ کشور مملو از دشمنی‌ها و خیانت‌های‌ آمریکاست‌ که‌ به‌ برخی‌ از آنها اعتراف‌ کرده‌ و به‌ برخی‌ دیگر نیز در آینده‌ اعتراف‌ خواهند کرد.

قصد این دشمنان خارجی، ایجاد ناامنی و اختلاف و ایجاد تردید و تزلزل است. اگر امروز ملت ایران و مسئولان کشور به آمریکا به چشم دشمن نگاه می‌کنند، این یک عملِ بی‌دلیل نیست. گفتند، بیایید دیوار بی‌اعتمادی را برداریم. مسأله اعتماد و عدم اعتماد نیست؛ مسأله این است که ملت ایران به گذشته خود که نگاه می‌کند، تا اولِ انقلاب، از دولت آمریکا یکسره دشمنی نسبت به خودش مشاهده می‌کند. بعد، از اولِ انقلاب هم تا امروز، یکسره دشمنی‌های آمریکا را نسبت به خودش، نسبت به مصالح ملی و نسبت به حکومت مورد علاقه خودش ملاحظه می‌کند. البته بعضی از این دشمنی‌ها را هنوز هم انکار می‌کنند؛ اما به بعضی دیگر معترف‌اند.» آیت‌الله‌ خامنه‌ای،‌ طرح‌ مسأله‌ مذاکره‌ با ایران‌ را فریبکارانه‌ و ایجاد زمینه‌ برای‌ دشمنی‌های‌ بیشتر و به‌‌دست‌آوردن‌ منافع‌ گذشته‌ خود در ایران‌، ارزیابی‌ و تصریح‌ کردند: «ملت‌ ایران‌ با اتکا به‌ شجاعت‌ و نیروهای‌ ذاتی‌ خود و همچنین‌ با تدبیر مسئولان‌، تمام‌ دشمنان‌، به ویژه‌ آمریکا را از دشمنی‌ با این‌ ملت‌، پشیمان‌ خواهدکرد.» منبع: تارنمای دفترحفظ و نشرآثارآیت‌الله خامنه‌ای، بخش بيانات 1379.

[15] – ظهور حزب التحرير در آسياي ميانه، حاصل تضعيف كنترل اتحاد شوروي بر مذهب وسياست در اواخر دهه 80 میلادی بود. سركوب گروه‌های اسلامی از سوي دولت‌هاي منطقه، به ويژه در اُزبكستان، امكان تكثر مذهبي را به حداقل رساند و در عوض راه براي گروه‌هاي مخفي هموار شد. خبر فعاليت حزب التحرير در اُزبكستان، اولين‌بار در اواسط دهه 1990 منتشر شد. خاستگاه اين حزب در اُزبكستان بود و بعدها به تاجيكستان و قرقيزستان سرايت كرد. انديشه‌هاي اين جنبش برگرفته از آراي اخوان‌المسلمين است، هرچند مؤسس آن، نظريات جديد به آن اضافه كرده است. اين حزب، خواهان خلافت در آسياي مركزي است و شعبه‌هاي آن در اروپا، خاورميانه و دولت‌هاي عربي نيز وجود دارد. خط‌ مشي مسالمت‌آميز دارد و خواهان سرنگوني رژيم‌هاي آسياي مركزي است. محل فعاليت آن در دره فرغانه است كه بخش اعظم آن در اُزبكستان قرار دارد.

[16] – قیمت نفت، طی بیش از سه دهه گذشته، فراز و فرودهای بسیاری داشته است؛ به طوری که در سال 1998 به پایین‌ترین سطح یعنی 97/11 دلار رسید. در سال 2000 میلادی (زمان نگارش این خاطرات)، قیمت سبد نفتی اوپک، 60/27 دلار بود.

[17] – بنا بر اعلام مقامات، مباشرین ترور آقای سعید حجاریان، عبارت بودند از: سعید عسگر که به حجاریان شلیک کرده بود؛ پورچالویی، طلبه و از اعضای فعال بسیج شهرری که دارای باشگاه ورزشی رزمی نیز بود، به عنوان همدست عسگر؛ مهدی روغنی که طبق صورتجلسه مربوط به بازشماری آرای انتخابات مجلس ششم، نماینده هیأت نظارت شورای نگهبان بود. مقدمی که با دادن نامه‌ای به آقای حجاریان، وی را جلوی ساختمان شورا متوقف ساخته بود و مقصودی که به مباشرین سلاح فروخته بود.»

[18] – ولادیمیر پوتین (۱۹۵۲-    )، پیش از آنکه به عنوان رییس‌جمهور روسیه انتخاب شود، به مدت شانزده سال، افسر اطلاعاتی خارجی سرویس جاسوسی اتحاد جماهیر شوروی (کا گ ب) بود. او با حمایت ویژه بوریس یلتسین، توانست ابتدا در نقش هدایتگر سرویس امنیت فدرال روسیه و وزیر شورای امنیتی، مدت کوتاهی خدمت کند و سپس به مقام ریاست‌جمهوری فدراسیون روسیه نایل شود.

[19] – آقای غلامحسین کرباسچی که سابقه راه‌اندازی موفقیت‌آمیز روزنامه همشهری در دوران شهرداری تهران را داشت، پس از آزادی از زندان، مبادرت به تأسیس روزنامه هم‌میهن در بهمن 1378 کرد. این روزنامه بعد از چند ماه فعالیت، در بهار 1379 به همراه با دیگر نشریات اصلاح‌طلبان، توقیف و تعطیل شد. این روزنامه در سال 1385 از محاق توقیف درآمد و دوباره انتشار یافت و بعد از 40 روز دوباره توقیف شد. در بهار سال 1401 روزنامه هم‌میهن با تیم جدیدی، انتشار خود را برای سومین دوره از سرگرفته است.

[20] – انتخابات مجلس ششم در روز ۲۹ بهمن ۱۳۷۸ برگزار شد. شورای نگهبان با صدور اطلاعیه‌ای در ۱۱ اسفند1378 از بروز تخلف در برخی از حوزه‌های انتخاباتی از جمله در تهران خبر داد، اما ستاد انتخابات کشور، بیانیه دیگری صادر کرد که در آن تاکید شده بود، در همه صندوق‌های اخذ رأی، علاوه بر نمایندگان هیأت‌های اجرایی و بازرسان وزارت کشور و نمایندگان داوطلبان، ناظران شورای نگهبان نیز حضور داشته‌اند و صورتجلسات شمارش آرا را به همراه اعضای شعبه امضا کرده‌اند. در نهایت با موافقت هیأت مرکزی نظارت بر انتخابات، آرای یک‌سوم صندوق‌های حوزه انتخابیه تهران بازبینی و نتیجه آن اعلام ‌شد که حتی یک رأی جابه‌جا نشده است. آقای مصطفی تاج‌زاده، رییس ستاد انتخابات کشورگفت: «بازشماری آرای تهران، واجد عبرت‌ها و آموزه‌های زیادی بود که یکی از آنان لزوم احتراز از گزارش‌های خلاف واقع است.» توقف شمارش آرا به اعتراض آیت‌الله هاشمی رفسنجانی منجر شد. ایشان در نامه‌اش خطاب به دبیر شورای نگهبان، خواستار رسیدگی دقیق تا رفع ابهام شد و تأکید کرد که در شرایط موجود، بار دیگر زمینه برای رواج شایعات و حدس و گمان به وجود آمده است. شورای نگهبان نتایج انتخابات را تأیید نمی‌کرد و این موضوع اعتراض وزارت کشور و اصلاح‌طلبان را به دنبال داشت. اختلاف وزارت کشور و شورای نگهبان بر سر نتایج آرا تا ۸۰ روز پس از انتخابات ادامه یافت. پس از نامه رهبری و توصیه ایشان به شورای نگهبان مبنی بر اینکه «صندوق‌هایی که مخدوش بودن آن از نظر شورای نگهبان به اثبات رسیده است و با معیارهای شورای نگهبان قابل تأیید نیست، باید ابطال گردد»، بازشماری آرای برخی از صندوق‌ها پیگیری شد و از مجموع ۳۰۷۷ صندوق موجود بیش از ۱۳۶۲ صندوق بازشماری شد که در نهایت منجر به ابطال ۵۳۴ صندوق، از میان ۳۰۷۷ صندوق شد. پس ‌از این تغییرات، جایگاه آقای هاشمی از ۳۰ به ۲۰ تغییر یافت، اما ایشان از حضور در مجلس انصراف داد.

[21] – در بخشی از خطبه اول آمده است: «حرف‌هایی که خانم آلبرایت چند روز پیش گفت، واقعاً خیلی می‌تواند تکان‌دهنده باشد و چیز عجیبی است، پس از 21 سال بعد از پیروزی انقلاب این حرف‌ها را می‌زند؛ البته نکات مثبتی هم داشته است. من منکر نکات مثبت نیستم. اینکه اعتراف کنند آمریکا در کودتای 28 مرداد یا در جنگ عراق علیه ایران، کوته‌نظری کرد و به ایران ظلم کرد و آمریکا را زیرسئوال ببرند، مهم است. چیزهای مثبت دیگری هم بود، اما نکات منفی خطرناک درآن بود. یک نکته بسیار خطرناک این بود که اصل حکومت اسلامی را غیردمکراتیک معرفی و گفت، این نهادها که در اختیار مقام خاصی است، از مردم رأی نگرفته است. این از آن حرف‌های باطل و خطرناک است. ظلم بزرگی به جمهوری اسلامی است که کسی بگوید، آزادی و دمکراسی ندارد. کدام رهبری در همه دنیا -آنهایی که رهبر دارند- با آرای مستقیم مردم انتخاب می‌شوند. ما انتظار داشتیم آمریکا حُسن‌نیت نشان بدهد. دست از خصومت بردارد. این بدترین خصومت است؛ اساس مبارزات 40 ساله ما را زیر سئوال برده است. بنابراین باید عذرخواهی کنند. ما استقبال می‌کنیم، اگر آنها حُسن‌نیت نشان بدهند، ولی علایم آن را نمی‌بینیم. در همین نطق، در امور ما دخالت کردند. بخواهند عده‌ای را تقویت و عده‌ای را تضعیف کنند. البته این کار آنها به ضرر کسانی که می‌خواهند تقویت کنند، می‌شود…

مسأله دیگر اوپک است که متاسفانه بازآن حرکت‌های تاریخی گذشته تکرارشد و یک ابرقدرتی با استفاده از امکانات ابرقدرتی خود کشورهایی را مجبورکرد، بیایند تا کشورهایی به دست خودشان، راه غارت ثروت خودشان را فراهم کنند. اکنون یک بشکه نفت که وارد اروپا می شود، فرض کنید به کشوری مثل ما 25 دلار بدهند، به دست مردم اروپا بیش از 100 دلار و تقریباً 120 دلار می‌رسد؛ 75 درصد این پول را دولت‌های آنها می‌خورند مالیات می‌گیرند. اگر بناست که نفت گران نشود آنها از مالیات‌شان کم کنند، چرا همیشه از جیب تولیدکننده و کسانی که این همه خودشان نیاز دارند، پرداخت شود؟ این یک حرکت بدی بود که رییس‌جمهور آمریکا انجام داد، ولی انسان متأسف می‌شود. خیلی تلاش شد تا اتحادی میان اوپک به وجود آمد و کنترلی روی قیمت‌ها به وجود بیاید و به این آسانی آن را دوباره به هم بزنند.» رجوع‌کنید←كتاب «هاشمي‌رفسنجاني، خطبه‌های 1379»، دفتر نشر معارف انقلاب، 1401.

[22] – پس از حمله عراق به کویت، آمریکا پس از بمباران و نابودکردن زیرساخت‌های عراق، با تکیه بر قطعنامه سازمان ملل، تحریم‌های همه جانبه سنگینی علیه این کشور اعمال کرد. آسمان عراق را منطقه پرواز ممنوع اعلام کرد و حمل و نقل پول و کالا از و به عراق را متوقف کرد. پس از بحران انسانی در عراق در اثر مواد غذایی و دارو، شورای امنیت سازمان ملل برنامه نفت در برابر غذا را اجرا کرد که خود یک فاجعه انسانی دیگر را در پی داشت. برنامه نفت در برابر غذا (Oil-for-Food Program)، برنامه‌ای بود که با صدور قطعنامه ۹۸۶ شورای امنیت در تاریخ ۱۴ آوریل ۱۹۹۵ به اجرا درآمد و تا ۲۱ نوامبر ۲۰۰۳، همزمان با اشغال نظامی عراق توسط آمریکا ادامه داشت. مطابق قطعنامه ۹۸۶ شورای امنیت، عراق می‌توانست محصولات نفتی خود را صادر کرده و از عواید آن برای بهره‌گیری در جهت نیازهای انسانی (مواد غذایی و دارویی) استفاده کند. عراق، ابتدا این قطعنامه را در ۱۵ آوریل ۱۹۹۵ رد کرد، ولی در نهایت در ۲۰ مه ۱۹۹۶ آن را پذیرفت.

[23] – در خاطرات روز 28 فروردین 1378 آقای هاشمی چنین آمده است: «آقاي [سیدمحمد] خاتمي، ریيس‌جمهور آمد. دربارة اظهارات ديروز [خانم مادلین آلبرایت]، وزير امورخارجه آمريكا بحث شد. گفت، قبلاً از طريق سفارت سویيس، متن نطق را براي ايران فرستاده بودند كه عكس‌العمل ايران، با توجه به متن دقيق نطق باشد و نه نقل خبرگزاري‌ها و گفته‌اند كه به قصد تلطيف فضاي سياسي صحبت مي‌كنند، اما مطالبي كه در مورد رهبري و نهاد رهبري را غيردموكراتيك خوانده و نيز مطالبي كه عليه سپاه و اطلاعات و قوه قضایيه گفته است، وضع را بدتر خواهد كرد. رسانه‌هاي چپ استقبال كرده‌اند و محافل راست، برخورد منفي دارند و صداوسيما هم نكات منفي را برجسته كرده‌ است. آقاي خاتمي از وضع جاري كشور، اظهار نگراني كرد و گفت، به سوي سكولاريسم پيش مي‌رويم و وضع اقتصادي بد است و وضع در دولت شما بهتر بود و حركت آرام به سوي توسعه سياسي و فرهنگي و اقتصاديÃ Äجريان داشت، ولي امروز تحولات، باعث خشم محافل مذهبي و حوزوي شده.

گفتم، بهتر است ايشان، حساب خودش را از عمل بعضي از طرفداران افراطي جدا كنند. از رهبري در چند مورد گله دارد: 1 – عدم توجه به نظرات كارشناسان در مورد آمريكا، منجمله مصوبه اخير شوراي عالي امنيت ملی كه از سوي رهبري رد شده است. 2‌– برخورد تُند ايشان با وزير ارشاد و پي‌نوشت تُند و منفي ايشان، در حاشيه گزارشي كه اخيراً در مورد فيلم‌هاي دهه فجر امسال به ايشان رسيده، با اينكه فيلم خوب هم وجود داشته. 3 –برخورد با نهضت آزادي و عدم همكاري وزارت اطلاعات براي اجرا  4 – اصرار بر ابقاي تيمسار [هدایت] لطفيان، [فرمانده نیروی انتظامی]  و تيمسار [محمدرضا] نقدي، [رییس حفاظت اطلاعات نیروی انتظامی] و …. و گفت، اگر اين يك سال باقي مانده، جان سالم بدر ببرد، به هيچ وجه حاضر به پذيرش مسئوليت در دور بعدي نخواهد بود و گفت، مجمع روحانيون [مبارز] هم از عدم توفيق در انتخابات [مجلس ششم] ناراحت است و مي‌داند، وضع روحانيت هم بدتر است؛ گرچه جريان چپ مجموعاً برنده است.»

[24] – همسر آیت‌الله هاشمی، از تخریب ناجوانمردانه رسانه‌های دوم‌خردادی و عوامل جناح چپ علیه آیت‌الله در جریان انتخابات مجلس ششم، بسیار دلگیر و ناراحت بود. او انتظار داشت که رییس‌جمهور و اعضای کابینه دولت، در برابر این تخریب‌ها موضع‌گیری کنند. آقای محمدعلی صدوقی معاون پارلمانی دولت بود و یک نسبت سببی هم با خانواده هاشمی داشت. خانم عفت مرعشی، به دلیل همین ناراحتی، شیرینی سوغات یزد را که آقای صدوقی فرستاده بود، قبول نکرده و پس فرستاده بود.

[25] – علامه سیدمرتضى عسکرى (1293 – 1386)، از فقها و محققان شیعه معاصر و مؤسس دانشگاه اصول دین بود. او  با تحقیقات و تألیفات خود مانند «معالم المدرستین» و «نقش ائمه در احیاء دین»، راه نوینی در تبیین اسلام شیعی و دفاع از آن ارایه داد. وی عضو شورای عالی مجمع جهانی اهل‌بیت و از روحانیان فعال علیه رژیم بعثی عراق و مدت‌ها از اعضای کادر اصلی حزب الدعوه الاسلامیه بوده است.

[26] – علامه سیدمحمدحسین فضل‌الله (۱۳۱۴-۱۳۸۹)، از مراجع تقلید شیعه ساکن لبنان بودکه از او به عنوان پدر معنوی حزب‌الله لبنان یاد می‌شود. او فعالیت‌های مذهبی و فرهنگی گسترده‌ای در لبنان انجام داد و فتاوایش در زمینه وحدت مسلمین، عزاداری و حقوق زنان مورد توجه و مناقشه بوده است. تشكيك وي در شهادت يا وفات حضرت زهرا (س)، موجي از محكوميت‌ها را به همراه آورد.

[27] – دولت رابرت موگابه، رییس‌جمهور زیمبابوه از سال 2000میلادی، در تداوم تلاشی که از دهه 1970 علیه سفیدپوستان صورت گرفت، هزاران هکتار از اراضی متعلق به آنها را با خشونت، توقیف و بین سیاهپوستان توزیع کرد. زیمباوه در آغاز اجرای سیاست تصرف زمین‌ها در سال2000 میلادی، 4500 کشاورز سفیدپوست داشت، که پس از اجرای این سیاست ، این کشاورزان به کشورهای موزامبیک، زامبیا و نیجریه مهاجرت کردند. تا پیش از دهه 1980، زیمبابوه بزرگترین تولیدکننده محصولاتی چون ذرت، پنبه، تنباکو، گل‌رز و نیشکر بود و ناحیه‌ای حاصلخیز در میان 14 عضو «جامعه توسعه جنوب آفریقا» محسوب می‌شد.

[28] – این بیانیه، تحت‌عنوان «بیانیه تحلیلى فرهنگى سیاسى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم درآستانه ماه محرم» در تاریخ ۱۶ فروردین ۱۳۷۹ صادر شد. در بخشی از این بیانیه آمده است: «متأسفانه باید اذعان داشت که در سال‌هاى اخیر تفکر دینى و اندیشه اسلامى، به طور گسترده و کم‌سابقه مورد هجوم و اهانت قرار گرفته است. آنچه که در چند سال اخیر بر سر مسایل فکرى و فرهنگى آمده است، چیزى جز آشفتگى و بى‌نظمى در حوزه اندیشه دینى و تزلزل عقاید و ابتذال فرهنگى نداشته است. احکام مسلم فقه اسلام، مورد انکار قرار مى‏گیرد، تا آنجا که اجرای حدود، بدون استناد تلقى مى‏گردد! روحانیت شیعه و مشخصاً ولایت‌فقیه نیز مورد اهانت قرارگرفته و قشرى‌گرا و انحصارطلب محسوب مى‏شود. نظام ولایت‌فقیه، نظام دیکتاتورى و استبداد معرفى مى‏شود.»

[29] – در نتایج اولیه اعلام شده انتخابات مجلس ششم در حوزه انتخابیه خلخال و کوثر، آقای کیکاوس خاک‌نژاد با 269 رأی بیشتر نسبت به آقای سیدمطهرکاظمی، منتخب مردم اعلام شد، اما در 18 فروردین 1379، شورای نگهبان با ابطال 21 صندوق، به ورود آقای کاظمی به مجلس رأی داد. این موضوع، شهرخلخال را دستخوش حوادث و شلوغی بسیار کرد. موضوع به همین جا ختم نشد و مجلس ششم در روز چهارشنبه 26 مرداد ماه 1379 اعتبارنامه آقای سیدمطهر کاظمی را ردکرد و وی از ورود به مجلس بازماند.

[30] – کنفرانس «ایران پس از انتخابات» که با عنوان کنفرانس برلین شناخته می‌شود، همایشی بود که نزدیک به دو ماه بعد از انتخابات دوره ششم مجلس، از ۱۹ تا ۲۱ فروردین ۱۳۷۹ به مدت سه روز، از سوی حزب سبز آلمان و به دعوت بنیاد هاینریش‌بل، در «خانه فرهنگ‌های جهان» در برلین برگزار شد. شرکت‌کنندگان درکنفرانس، هدف از برگزاری آن را از یک سو نشان‌دادن نظرات متنوع طیف‌های مختلف فکری اصلاح‌طلب، با هدف ایجاد پلی میان اصلاح‌طلبان و اندیشمندان داخلی و فعالان سیاسی خارج از کشور، و از سوی دیگر برگزاری گفت‌وگو بین شخصیت‌های ایرانی و آلمانی، جهت ترمیم و بهبود وضع افکارعمومی آلمان‌ها نسبت به ایران و به تبع آن، افزایش روابط اقتصادی و صنعتی طرفین اعلام کردند.کنفرانس از یک سو مورد مخالفت و اعتراض برخی گروه‌های اپوزیسیون خارج از کشور قرار گرفت و از سوی دیگر در داخل با واکنش برخی جریان‌های داخلی مواجه شد.

حزب‌کمونیست‌کارگری‌ایران، از مخالفین اصلی برنامه بود و میتینگ آلترناتیوی را هم در بیرون سالن‌کنفرانس برگزارکرده بود. برخی میهمانان کنفرانس برلین عبارت بودند از آقایان و خانم‌ها، اکبرگنجی، حسن‌یوسفی اشکوری، عزت‌الله سحابی، مهرانگیزکار، علیرضا علوی‌تبار، شهلا شرکت، محمود دولت‌آبادی، منیرو روانی‌پور و جمیله‌کدیور. در این کنفرانس، مخالفان نظام که آزادانه در محل حضور داشتند، خواستار عذرخواهی آقایان گنجی و اشکوری، به خاطر سوابق انقلابی و نظامی و امنیتی‌شان شدند. صداوسیما نیز با پخش قسمت‌هایی از کنفرانس برلین، ماهیت این افراد را افشا نمود. مجموعه پیامدهای سنگین کنفرانس برلین، به حدی بود که کام شیرین اصلاح‌طلبان را که خوشحال از پیروزی در انتخابات مجلس ششم بودند، تلخ‌کرد و به اعتراف برخی از همین جمع، کنفرانس برلین، زمینه‌ساز سقوط اصلاح‌طلبان تُندرو در افکارعمومی بود؛ به‌طوری‌که هفته‌نامه «عصرما»، اُرگان سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، یک هفته بعد از جنجال برلین، در مقاله‌ای ازکنفرانس برلین، به عنوان «دامگه اصلاح‌طلبان» نام برد.

[31] – اصل ۷۶ قانون اساسی جمهوری اسلامی می‌گوید: «مجلس شورای اسلامی، حق تحقیق و تفحص در تمام اداره امور کشور را دارد» و برابر سایر قوانين و آيين‌نامه داخلی مجلس، نمايندگان مجلس به جز وظيفه قانون‌گذاری، مسئوليت نظارتی نيز دارند و از طريق سؤال و استيضاح از وزيران و ریيس‌جمهور و همچنين تصويب طرح‌های تحقيق و تفحص می‌توانند وظيفه نظارتی خود را انجام دهند، اما قانون آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی، حق تحقیق و تفحص مجلس را محدود کرده و نمایندگان در همه امور نمی‌توانند تحقیق و تفحص کنند. ممنوعیت تحقیق و تفحص نمایندگان مجلس شورای اسلامی از نهادهای زیرنظر رهبری، به مجلس ششم باز می‌گردد. در این دوره از مجلس، نمایندگان طرح تحقیق و تفحص از سازمان صدا و سیما به ریاست آقای علی لاریجانی را مصوب کردند، ولی این سازمان با استناد به تفسیر شورای نگهبان، مبنی بر ممنوعیت تحقیق و تفحص مجلس از نهادهای زیر نظر رهبری و تأیید این تفسیر توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام، با مجلس همکاری نکرد.

این اختلافات منجر به نامه‎نگاری آقای مهدی کروبی، رییس وقت مجلس شورای اسلامی با رهبری شد. آقای کروبی در این نامه با اشاره به عام بودن حق تحقیق و تفحص مجلس از همه امور و با اشاره به سابقه تحقیق و تفحص نمایندگان مجلس چهارم از سازمان صدا وسیما و بنیاد مستضعفان، خواستار اجازه رهبر انقلاب مبنی بر تجدید نظر در مصوبه مجمع و اجازه تحقیق و تفحص از نهادهای زیر نظر او شد و آیت‌‌الله خامنه‌ای نیز در پاسخ به این نامه، مجوز تحقیق و تفحص از سازمان صدا و سیما را صادر کردند.

[32] – «تفسیر راهنما»، یکی از تفاسیر موضوعی قرآن به قلم آیت‌الله اکبرهاشمی‌رفسنجانی است که از مجموعه فیش‌های تهیه شده در زندان دوره پهلوی فراهم آمده‌است. مرکز فرهنگ و معارف قرآن، در آغاز فعالیت خود برای تکمیل برداشت‌های تفسیری آقای هاشمی، کار تدوین تفسیر راهنما را زیر نظر ایشان، با روشی نو آغاز کرد که در ۲۲ جلد انجام شد. در این تفسیر، بیش از ۶۰ هزار فیش و برداشت از قرآن، بر اساس ترتیب آیات، گرد آمده است که همه دارای نمایه بوده و از فهرست موضوعی جامعی برخوردار است. آقای هاشمی بین سال‌های 1354 تا 1357 زمانی که در زندان اوین بود، این تفسیر را در 22 دفتر دویست برگی- به صورت سه‌هزار برداشت، با هشت‌هزار عنوان – نوشت. این دستنوشته‌ها در سال 1366 به دفتر تبلیغات اسلامی قم واگذار شد و با تأسیس مرکز فرهنگ و معارف قرآن،Ã Äمحققان تدوین و نگارش آن را آغاز کردند. تفسیر راهنما دارای ویژگی‌های منحصر به فردی می‌باشد که می‌توان به این موارد اشاره کرد: ابداع سبک نوینی در تدوین تفسیر، ریزنگری در آیه‌ها و واژه‌های قرآنی و بیان نکات جدید از آنها، اضافه نمودن نمایه در پایان هرآیه و هر جلد، توجه به ساختار ادبی و قیدها و صفت‌ها و برداشت جدیدی از آن، به‌دست آوردن نکات کلی و جامع با استفاده از موضوعات جزیی. این‌ تفسیر درسال ۱۳۷۲ جایزه کتاب‌ سال جمهوری اسلامی را دریافت‌ کرد.

آقای هاشمی، دربارة آغاز نگارش تفسیر خود می‌نویسد: «درآن زندان، با ناگواری‌هایش به خاطر اُنس، اُلفت و پیوندی که با قرآن پیدا کرده بودم و شور و نشاطی که در خود احساس می‌کردم، روزی چند بار مضمون «این الملوک و ابناء الملوک» را بر قلب یا زبان می‌گذراندم. در مراحل نخستین، کتاب تفسیر در اختیار نداشتم، ولی پس از مدتی به تفسیر مجمع البیان و بعد از سوره انفال به تفسیر المیزان نیز دست یافتم. بعد از نماز صبح بلافاصله مشغول می‌شدم و تا نزدیک ظهر، فقط به این کار می‌پرداختم؛ فقط برای صرف صبحانه و ورزش مختصر صبحگاهی و انجام نیازهای ضروری از کارم منفک می‌شدم؛ به جز روزهایی که مسئول کار زندان بودم و نظافت و ظرفشویی و سایرکارها، وقتم را می‌گرفت. برای استفاده بیشتر از وقت و امکانات محدود زندان و تسهیل انتقال فیش‌ها به خارج، فیش‌ها، کوتاه، مختصر و اشاره‌ای و متراکم تهیه می‌شد وکار بدین منوال پیش می‌رفت. سرانجام دوران محکومیت‌ام از شش سال، به سه سال کم شد و من تصمیم به خارج ساختن فیش‌ها گرفتم. کم‌کم ملاقات‌ها برخلاف معمول – که از پشت شیشه با تلفن بود – حضوری انجام می‌گرفت و من در هر ملاقاتی، با نگرانی و اضطراب، یک یا چند دفتر را از زیر عبا به دست همسرم در زیر چادر می‌دادم و او با شجاعت مخصوص خود، خطر را می‌پذیرفت و از زندان بیرون می‌برد..» منبع:  «هاشمی‌رفسنجانی، تفسیر راهنما، ۱۳8۳، جلد ۱، مقدمه، ص۹- ۱۶.»

[33] – آقای هاشمی در بخشی از این مصاحبه دربارة سابقه انس با قرآن گفت: «سابقه من به دوران كودكى‌ام در خانه برمى‌گردد. معمولا صبح‌ها با قرائت قرآن مرحوم پدرم بيدار مى‌شديم. ايشان براى ما خيلى احترام داشت. با همان روحيه به قم آمدم. فضاى قم هم قرآنى بود. بيشتر توجه‌ام به خاطر سابقه روحى‌ام با قرآن بود. از همان اول تحصيل كه با عربى و ادبيات عرب آشنا شدم، متن قرآن به عنوان محكم‌ترين متن ادبى و عربى با محتواى عرفانى و انسانى، توجه‌ام را جلب كرده بود. فكر نمى‌كنم از آن زمان تا به حال دوره‌اى اتفاق افتاده باشد كه انس با قرآن نداشته باشم. گاهى با مطالعه، گاهى با تفسير نوشتن و گاه با كارهاى ديگر، با قرآن سروكار داشتم. فكر مى‌كنم اگر كسى روزى مرا از قرآن جدا كند- البته كسى نمى‌تواند. چون قرآن در وجودم هست- اگر بنا باشد از قرآن فاصله بگيريم، از خودم بيگانه مى‌شوم؛ زندگى‌ام به‌گونه‌اى ديگر مى‌شود.» رجوع‌کنید← كتاب «هاشمي‌رفسنجاني، مصاحبه‌های 1379»، دفتر نشر معارف انقلاب، 1401.

[34] – سرهنگ پاسدار حسین بوربور، عضو لشکر27 محمد رسول‌الله (ص) بود. جنازه او در روز 16 فروردین، درحوالي شهر دماوند کشف شد. در مراسم بزرگداشت وی، سردار محمدكوثري، جانشين فرمانده قرارگاه ثارالله‌ گفت: «شهيد بوربور با وجود هفتاد درصد جانبازي در جبهه جنگ حق عليه باطل، هميشه آرزوي شهادت مي‌كرد.» در پايان مراسم هم بيانيه‌اي قرائت شد که در بخشي از آن آمده بود: «آيا مساله شهادت سرهنگ پاسدار بوربور، به اندازه‌‌ قتل قربانيان پرونده قتل‌هاي مشكوك كه برخي از آنها به تعبير رهبر معظم انقلاب دشمن بودند، اما دشمن بي‌خطر، اهميت طرح و بررسي نداشت؟» آقای حبيب‌الله عسکراولادي، دبیرکل حزب مؤتلفه هم در این خصوص گفت: «چرا اصلاح‌طلبان در اعلام محکوميت به شهادت‌رسيدن مظلومانه شهيد بوربور سکوت‌کرده‌اند؟» با گذشت ده روز از پیداشدن جنازه و با فعاليت اداره آگاهي تهران، اعلام شد، قتل سرهنگ بوربور، با انگيزه‌هاي مادي و شخصی انجام شده است. برای آگاهی بیشتر رجوع کنید: روزنامه همشهری، شماره 2091، چهارشنبه 24 فروردین 1379، صفحه حوادث.

[35] – در بخشی از این سخنرانی آمده است: «حدود دو ماه‌ از پيروزى انقلاب گذشته بود كه امام تصميم را گرفتند و بنياد مسکن را تأسيس كردند. دستور دادند، حسابى باز شد و خودشان هم اين مسأله را اعلام كردند و نوشتند. اوايل انقلاب، يكى از مشكلات، مسكن بود. البته با رفتن سرمايه‌دارها و تعطيل شدن بسيارى از كارها، با بيكارى بسيار بدى مواجه شده بوديم. يكى از راه‌ها، دامن زدن به ساخت و ساز در كشور، مخصوصاً در جاهايى كه نياز به صنعت پيچيده و تكنولوژى بالا نداشته باشد، بود و از دو جهت مهم بود؛ يكى از جهت امور اقتصادى و اشتغالى و دوم از جهت انسانى كه در آن زمان طبقه محروم تقريباً از مسكن مأيوس بود.» رجوع‌کنید← كتاب «هاشمي ‌رفسنجاني، سخنرانی‌های 1379»، دفتر نشر معارف انقلاب، 1401.

[36] – پس از دوم خرداد 76 و تحقق شعار توسعه سیاسی در دادن مجوز فعالیت سیاسی به احزاب مختلف، برخی از محافل جناح راست معتدل که تا حدودی به عملکردهای کلی جناح راست سنتی انتقادهایی داشتند، در پی کسب مجوز از وزارت کشور برآمدند. درآستانه‌ مجلس ششم در روز 24/10/78 ائتلاف جدیدی به نام «چکادآزاداندیشان» که از ائتلاف شش گروه سیاسی تشکیل شده بود، اعلام موجودیت نمود. این اعلام موجودیت با استقبال روزنامه‌های منتسب به جناح راست معتدل، مواجه و در عوض با عکس‌العمل سرد و حتی بدبینانه برخی از مطبوعات منتسب به جناح چپ روبه‌رو شد. تعداد گروه‌‌های تشکیل دهنده‌ این جبهه – چکاد به معنی جبهه می‌باشد- به شش گروه می‌رسید که تا زمان انتخابات مجلس ششم، در این ائتلاف حضور داشتند و یک تشکل دیگر نیز در همان زمان به این جمع اضافه شد. این هفت تشکل عبارتند از: 1- جمعیت ایران فردا، 2- حزب اسلامی رفاه کارگران، 3- خانه‌ معلمان ایران، 4- مجمع بزرگ هم‌اندیشی استادان، 5- جمعیت جوانان انقلاب اسلامی، 6- حزب استقلال ایران، 7- جنبش اعتدال اسلامی (متشکل از اتحادیه‌ی دانشجویان و دانش‌آموختگان دانشگاه‌های کشور). برخی اعضای فعال حزب عبارتند از: سید محمدصادق مهدوی (دبیرکل)، غلامعلی افروز، سعید رجایی‌خراسانی، الهه راستگو، علی معلم دامغانی، کامران دانشجو (سخنگوی حزب)، نورالله حسین‌خانی، جهانبخش محبی‌نیا، منوچهر طاهرخانی و … .

[37] – در روز 17 فروردین 1379 سایت روزنامه فتح، توسط افراد ناشناس هک شده و تصویر صفحه اول این روزنامه با مندرجات جعلی و تحریک‌آمیز، روی سایت قرارگرفت. در صفحه جعل شده، در تیتر یک چنین نوشته بود:Ã Ä«توسط دو مسلح ناشناس، سیدمحمد خاتمی، رییس‌جمهور ترور شد». در بالای صفحه سمت راست تیتر «پیام تسلیت رهبر انقلاب به ملت ایران» و در سمت چپ، تیتر «از سوی هیأت دولت، سه روز عزای عمومی اعلام شد»، درج‌کرده بودند. در پایین صفحه نیز سه تیتر گذاشته بودند: «طی حکمی از سوی رهبر، هاشمی‌رفسنجانی، مسئول تشکیل کابینه شد»، «حسین شریعتمداری، مدیرمسئول روزنامه‌کیهان دستگیر شد» و «شمس‌الواعظین: رهبر باید پاسخگو باشد».

[38] – عمر خیام نیشابوری (۴۴۰ – ۵۱۷)، فیلسوف، ریاضی‌دان، منجم و شاعر رباعی‌سرای ایرانی در دوره سلجوقی است. گرچه جایگاه علمی خیام، برتر از جایگاه ادبی اوست، ولی آوازه وی مدیون رباعیاتش است که شهرت جهانی دارد. ادوارد فیتزجرالد، رباعیات او را به زبان انگلیسی ترجمه و منتشر کرده است. خیام، در کنار فردوسی، مولوی، سعدی و حافظ، یکی از ارکان پنج‌گانه شعر فارسی به شمار می‌آید. یکی از برجسته‌ترین کارهای خیام، سروسامان دادن و سرپرستی محاسبات گاه‌شماری ایران در زمان وزارت خواجه نظام‌الملک، که در دوره ملک‌شاه سلجوقیÃ Äبود. محاسبات منسوب به خیام در این زمینه، هنوز معتبر است و دقتی به مراتب بالاتر از گاه‌شماری میلادی دارد. وی در ریاضیات، نجوم، علوم ادبی، دینی و تاریخی استاد بود.

[39] – در بخشی از این مصاحبه آمده است: «اين جزو مسلمات طبيعت و تاريخ است كه هر انقلابى بعد از حدوث، در مقطعى آسيب‌هايى خواهد داشت. بحث اين است كه آيا بايد اسم آن را آسيب گذاشت، يا اينكه مى‌تواند تحول باشد؟ چون ممكن است مسايل مثبتى اتفاق بيفتد. اگر عواملى كه در حدوث انقلاب مؤثر بودند، مربوط به زمانى خاص و سبك مديريتى خاص در آن زمان بود كه در زمان‌هاى بعدى نيست، بايد منتظر حوادث جديد باشيم. اگر فرض كنيم كار مديران را ببينند و نقاط مثبت و منفى را تشخيص دهند، دليلى ندارد كه منتظر آسيب جدى باشند. بايد از كار خود حفاظت كنند. نتيجه اين مى‌شود كه محتواى انقلاب راكد نمى‌ماند. رو به پيش و بالنده مى‌شود. مى‌تواند شرايط خود را اصلاح بكند. بنابراين حكم كلى نمى‌كنم كه هر انقلابى در مقطع جا به جايى نسل‌ها بايد دچار مشكل شود؛ ممكن است نشود. شرط‌ اين است كه مديريت انقلاب، درست عمل كند. اگر بخواهيم درباره انقلاب خودمان صحبت كنيم، بايد عوامل محدثه را بشناسيم. عوامل محدثه در ادامه انقلاب، كار ساز نيستند. بايد دنبال عوامل ديگر باشيم. اگر بخواهيم عوامل سلبى را بگوييم، يكى نارضايتى مردم از حكومت پهلوى است.

اين جزو عواملى بود كه شرايط را براى حدوث انقلاب درست كرد. الان كه حكومت پهلوى نيست. اگر قرار باشد آن عامل الان هم كارساز باشد، پس مردم از انقلاب ناراضى هستند. اگر كشور خوب اداره شود، دليلى ندارد كه نارضايتى عمومى به وجود بيايد. نارضايتي‌هاى آن زمان را نسل جديد به خاطر نمى‌آورد كه به خاطر آن نارضايتي‌ها به انقلاب وفادار بماند، ولى اگر خودش ناراضى نباشد و زندگى برايش عادى باشد، دليلى براى ناراحتى وجود ندارد. نسل حاضر به خاطر نارضايتى نسل گذشته از حكومت گذشته، به انقلاب وفادار نيست، ولى ادله ديگرى وجود دارد كه به انقلاب وفادار مى‌ماند. مى‌خواستيم حكومت سلطنتى را از بين ببريم كه از بين رفت. مى‌خواستيم مردم به صحنه بيايند و حكومت را با آراى مردم تشكيل دهيم كه اين اتفاق هم افتاد. دركشور نفوذ اجانب بود و دچار استعمار و استثمار خارجى بوديم كه از بين رفت. حكومت هزار فاميل بود كه مردم ناراحت بودند، آن هم از بين رفت. اگر فساد ادارى مشكل فرهنگى و غيره بود، الان از بين رفت يا فرض كنيد كه از بين رفت.» رجوع‌کنید← كتاب «هاشمي‌رفسنجاني، مصاحبه‌های 1379»، دفتر نشر معارف انقلاب، 1401.

[40] – در این دیدار که سردار عبدالله عراقی، فرمانده ارشد استان‌های قم و مرکزی، پدر سرداران شهید مهدی و مجید زین‌الدین، مدیرکل بنیاد شهید قم، نمایندگان قم در مجلس، فرماندهان رده‌های مختلف بسیج و سپاه قم و اعضای ستاد برگزاری یادواره شهدای استان قم حضور داشتند، آقای هاشمی گفت: «بايد مواظب باشيم و نگذاريم اين سرمايه‌ها را از ما بگيرند. شهيدان در جوار رحمت حق آرميدند و يك لحظه پيش حق ماندن را با همه دنيا عوض نمى‌كنند. بهجت و بهار و رضايت مطلق و سعادت و خير را مى‌بينند و بايد براى ما دعا كنند كه با صدقه‌ سر آنان، پيش خداوند راهى پيدا كنيم. آنها احتياجى به حركت‌هاى ما ندارند. ما خودمان احتياج داريم. انقلاب و نسل جديد احتياج دارند. آنها سوختند تا شمعى باشند و راه ما را روشن كنند. خودمان بايد نگذاريم اين شمع را خاموش كنند. اين سرمايه بزرگ، فراوان و زياد است و توجهات آن در سطح وسيعى از جامعه پخش مى‌شود، منتها عظمت سرمايه نبايد ما را غافل كند و بگوييم فراموش نمى‌شود. البته خانواده‌هاى شهدا و آثار شهدا نمى‌گذارند، اينها فراموش شوند.» رجوع‌کنید← كتاب «هاشمي‌رفسنجاني، سخنرانی‌های 1379»، دفتر نشر معارف انقلاب، 1401.

[41] – وزارت اطلاعات این ۱۳ یهودی را در خرداد 1378 به اتهام جاسوسی برای موساد (سازمان جاسوسی اسراییل) دستگیرکرد. دستگیرشدگان پنج بازرگان، یک مربی، دو استاد دانشگاه، سه معلم، یک قصاب کوشر و یک پسر شانزده ساله کلیمی بودند. بیشتر این افراد در شیراز و بقیه در اصفهان بازداشت شدند. دستگیری آنان واکنش‌های گسترده جهانی در پی داشت. پس از محاکمه، سه نفر آزاد شدند و برای ۱۰ نفر احکام چهار تا ۱۳ سال زندان صادر شد. دو ایرانی مسلمان، متهم به همدستی با این افراد نیز به حبس محکوم شدند.

[42] – «سامانه کنترل و هشدار زودهنگام هوابرد»، با نام اختصاری آواکس،گونه‌ای هواپیما با قابلیت دیده‌وری راداری است که به عنوان یک ایستگاه رادار نیرومند و متحرک، برای انجام عملیات فرماندهی و کنترل و مدیریت جنگ  طراحی شده‌است. وظیفه سامانه‌های آواکس، شناسایی هواگردها، کشتی‌ها، و وسایل نقلیه دیگر از مسافت‌های بسیار دور و همچنین نظارت و فرماندهی جنگ‌های هوایی از طریق راهنمایی و هدایت هواپیماهای جنگنده و حمله به زمین است.

[43] – آيت‌الله معصومي اشكوري، (1272-1316) خطیب عارف و صاحب كشف و شهود بود. آن‌گونه كه مشهور است و خود او در كتاب «دو چوب و يك سنگ» ذكر كرده است، اسم اعظم را مي‌دانست و داراي كراماتي بوده است .

[44] – آقای مجید انصاری، نماینده تهران و رییس کمیسیون آیین‌نامه داخلی مجلس، در مورخه 22 فروردین 1379 در نامه‌ای مفصل به آقای هاشمی، رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام، اشکالات حقوقی و محتوایی حذف تبصره 3 ماده 198 آیین‌نامه داخلی مجلس را در 9 بند برشمرده است. با حذف آن تبصره، تحقیق و تفحص از نهادهایÃ Äتحت امر مستقیم رهبری، منوط به اذن معظم‌له شده است. پاسخ به این نامه با امضای روابط عمومی مجمع تشخیص انتشار یافت. در بخشی از آن نامه آمده است: «ممكن است بعضى‌ها فكركنند، اين‌گونه مصوبات مجمع براى تأمين نظر مقام معظم رهبرى انجام مى‌شود كه اين برداشت حقيقتاً خلاف حق و واقعيت است. بررسى موارد اختلاف نظر بين مجلس و شوراى نگهبان دركار مجمع، ارتباطى با نظر رهبرى پيدا نمى‌كند و عملاً هم ايشان در جريان قرار نمى‌گيرد و بنا هم براين نيست كه نظر ايشان گرفته شود تا مجال مباحثه و تبادل نظر در مذاكرات مجمع تنگ شود.»

[45] – آیت‌الله خامنه‌ای، در بخشی از‌ خطبه‌ دوم‌ گفتند: «اگر اختلافات‌ و جنجال‌ها و تشنج‌های‌ سیاسی،‌ جایگزین‌ امنیت‌ و وحدت‌ در جامعه‌ شود، اولین‌ مجموعه‌ای‌ که‌ از این‌ فضا متضرر خواهد شد، دولت‌ است. دولت‌ در چنین‌ فضایی‌ قادر به‌ انجام‌ وظایفش‌ نخواهد شد و وضعیت‌ جوانان‌ و تمامی‌ کسانی‌ که‌ تشنه‌ اقدامات‌ دستگاه‌های‌ مسئول‌ کشور هستند، اصلاح‌ نخواهد شد. یکی‌ از مواردی‌ که‌ وحدت‌ ملی‌ را خدشه‌دار می‌کند، مفاهیم‌ شبهه‌انگیزی‌ است‌ که‌ دائماً به‌ فضای‌ فکری‌ مردم‌ پرتاب‌ می‌شود. این‌ مفاهیم‌ گاهی‌ اختلافات‌ غیر لازم‌ را در جامعه‌ ایجاد می‌کند که‌ تنها به‌ سود دشمنان‌ است‌ و گاهی‌ احتمال‌ داده‌ می‌شود که‌ دشمنان‌ در ایجاد آنها دست‌ دارند.» رهبر معظم انقلاب، با تبیین‌ مفاهیم‌ خشونت‌ در فرهنگ‌ اسلامی‌ تصریح‌ کردند که‌ خشونت‌ غیرقانونی‌ که‌ فردی‌ خودسر و خودرأی، بر خلاف‌ قانون‌ به‌ آن‌ دست‌ بزند، جنایت‌ و امری‌ زشت‌ است. اسلام، استفاده‌ از خشونت‌ را اصل‌ قرار نداده،‌ اما در موارد قانونی، اعمال‌ خشونت‌ را نفی‌ نکرده‌ است.» ایشان به‌ مباحث‌ برخی‌ روزنامه‌ها دربارة‌ خشونت‌ اشاره‌ کردند و با تقسیم‌بندی‌ خشونت‌ در دو قالب‌ قانونی‌ و غیرقانونی، اظهار داشتند: «خشونت‌ قانونی‌ که‌ در مقابل‌ انسان‌های‌ بی‌قانون‌ و متجاوز اعمال‌ می‌شود، خشونتی‌ بد نیست،‌ چرا که‌ در غیر این‌ صورت‌ تجاوز و متجاوز در جامعه‌ زیاد می‌شود.» منبع: تارنمای دفترحفظ و نشرآثارآیت‌الله خامنه‌ای، بخش بیانات‌ 1379.

[46] – پیمان محدودسازی جنگ‌افزار راهبردی (سالت)، (Strategic Arms Limitations)، گفت‌وگوهای دوجانبه‌ای بود که در جریان جنگ سرد – میان آمریکا و شوروی – برقرار شد. سالت ۲ در ۲۴ ژوئن ۱۹۷۹، میان آمریکا و  شوروی به امضا رسید. این قرارداد را لئونید برژنف، رهبر اتحادشوروی و جیمی‌کارتر، رییس‌جمهور ایالات متحده در وین امضا کردند. بر پایه این قرارداد، تعداد موشک‌های راهبردی با چند کلاهک دو کشور، به ۱۳۲۰ فروند کاهش یافت و اتحاد شوروی متعهد شد، ۲۰۰ فروند از این موشک‌ها را نابود کند. آمریکا نیز قول داد، آزمایش موشک‌های کروز با بُرد بیشتر از ۶۰۰ کیلومتر را متوقف کند. این قرارداد در ادامه قرارداد سالت یک بود، اما به دلیل مخالفت‌های داخلی در آمریکا و در پی حمله شوروی به افغانستان، کنگره آمریکا، از تصویب آن سرباز زد.

[47] – تیم ترور آقای سعید حجاریان، جوانانی از شهرری در جنوب تهران بودند که با هم ارتباط و همفکري داشتند و مدتی برای کارشان برنامه‌ریزی کرده بودند. یکی از آنها به نام محمدعلی مقدمی، از قبل به ستاد انتخاباتیÃ Äاصلاح‌طلبان رفته و بدون آنکه با آنها قرابت فکری داشته باشد، از آنها حکم کتبی فعالیت در ستاد دریافت کرده بود. چند روز پیش از ترور هم به شورای شهر مراجعه و از آقای احمد حکیمی‌پور، عضو شورا و هم‌جناحی آقای حجاریان، توصیه‌نامه گرفته بود تا در برنامه ترور سوءاستفاده کند. خط فکری و هدف تیم ترور مشخص بود، اما رسانه‌های جناح راست، برای کم کردن فشار سنگین افکار عمومی، مجبور شدند موضوع ارتباط حکیمی‌پور با ترور را چنان مطرح کنند که منجر به دستگیری و بازجویی از وی شود. او ارتباطی با ترور نداشت و ترورکنندگان، برای حذف تئوریسین اصلاح‌طلبان اقدام کرده بودند.

[48] – در بخشی از این سخنرانی آمده است: «خداوند اين عزادارى را از شما و از مردم ما كه نمى‌گذارند چراغى كه اباعبدالله (ع) و يارانش روشن كردند، خاموش شود، قبول كند. كار امام حسين (ع) در تاريخ اسلام، كار بسيار بزرگى است. آن قطعه‌اى كه اباعبدالله (ع) احساس وظيفه كردند كه قيام كنند و فاجعه عاشورا به وجود بيايد و مصائب بر آل پيغمبر (ص) و بهترين انسان‌هاى روى زمين اتفاق بيفتد، حركتى بود كه چاره‌اى غير از اين نمانده بود. امام حسين (ع) نزديك 60 سال داشتند و بعد از رحلت جد خود، مصائب سختى زيادى ديده بودند، ولى هيچ وقت به اين قطعه نرسيده بودند. در زمان خلفاى قبل، حتى در زمان معاويه ملاحظاتى بود. ولى وقتى نوبت به يزيد رسيد، هتاكى از حد گذشت. تعبير امام حسين(ع) اين‌است: وقتى‌اداره‌كشوراسلام به دست فردى مثل يزيد بيفتد، بايد فاتحه اسلام را خواند. به جاى اينكه آنان فاتحه اسلام را بخوانند، امام حسين (ع) فاتحه خاندان بنى‌اميه را خواندند. آمدند و آن شور عظيم را به پا كردند و زلزله‌اى در اركان حكومت اموى انداختند.» رجوع‌کنید← كتاب «هاشمي‌رفسنجاني، سخنرانی‌های 1379»، دفتر نشر معارف انقلاب، 1401.

[49] – درحاشیه‌کنفرانس برلین، مصاحبه‌ای از آقای اکبرگنجی، در نشریه آلمانی «تاکس‌سایتونگ» با تیتر «عاقبت [امام] خمینی در موزه تاریخ است» منتشر شد. وی بیان چنین مطلبی را تکذیب‌کرد. روزنامه کیهان، علیرغم تکذیب گنجی، به انعکاس کامل مطلب چاپ‌شده در نشریه آلمانی در صفحه اول در دو روز متوالی پرداخت. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) در تاریخ 29/1/79 نامه‌ای به روزنامه کیهان نوشت و به انتشار آن مصاحبه علیرغم تکذیب گنجی، اعتراض نمود. در نامه مؤسسه، چاپ مصاحبه مجعول را موجب «حریم شکنی» دانست و اعلام کرد: «بازگویی و درج عین اظهارات یک نشریه آلمانی در صفحه اول روزنامه کیهان، سه‌شنبه 23 فروردین 1379 که متعاقباً بیان مطالب منتشرشده در نشریه مزبور از سوی مصاحبه‌شونده تکذیب گردیده، مایه تأسف است. نخستین اثر این گونه نقل‌ها و افشاگری‌ها، شکستن حریم‌های مورد احترام جامعه اسلامی و عادی ساختن خلاف‌گویی‌ها و اهانت به مقدسات است. انتظار داریم، در نقل‌قول‌هایی از این دست، دقت بیشتری نموده و به جای ترویج و اشاعه عین اظهارات توهین‌آمیز، مراتب را از طریق مجاری و مراجع قانونی پیگیری نمایید.»

منبع: کتاب خاطرات هاشمی در سال 1379؛ «اصلاحات در بحران»

انتهای پیام