بررسی فضای سیاسی ایلام در سال انتخابات مجلس

ایلام، استانی در جنوب غربی ایران که در زمان جنگ، خط مقدم جبهه کشور بود، هنوز زخم جنگ را به تن دارد؛ استانی شناور بر ذخایر نفت و گاز، اما محروم از توسعه! اما اینها مانع از مشارکت مردم ایلام برای حضور در انتخابات ادوار مجلس نبوده است. ایلامی‌ها یکی از استان‌های رتبه‌دار در میزان مشارکت هستند و حضور آنها همواره تاثیر بالایی در افزایش مجموع درصد مشارکت کشور در انتخابات دارد. اما این اقبال عمومی ایلامی‌‌ها با وجود آنکه محروم از یک زندگی عادی و با حداقل رفاه معیشتی و اقتصادی است، از کجا نشأت می‌گیرد؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد که در ایلام، سیاست و قومیت دو بازوی قوی در مشارکت بالای مردم در انتخابات است، هرچند که مردم در حضور خود همواره بر دغدغه و مشکلات اقتصادی نیز تاکید داشتند. در پژوهشی که سال گذشته، در زمینه نقش سرمایه‌های اجتماعی و سیاسی مردم ایلام در انتخابات ادوار مجلس1 در فصلنامه علمی دانش سیاسی منتشر شد، مشخص شد که اعتماد سیاسی ایلامی‌ها در حد متوسط روبه بالا است. آگاهی سیاسی و اجتماعی مردم در این استان در حد متوسط رو به بالاست و کنش ایلی و طایفه‌ای نیز متوسط رو به بالا است. به نظر می‌رسد جنگ و گفتمان انقلابی تاثیر بسزایی بر اعتماد ایلامی‌ها به مشارکت در انتخابات داشته باشد، آنها که از جنگ آسیب‌های فراوانی دیده‌اند و امید به اصلاح و بازسازی را با گفتمان انقلابی بسیار می‌دیدند. در کنار این نقش ساختار ایلی-طایفه‌ای نیز بر میزان مشارکت ایلامی‌ها در انتخابات بسیار اثرگذار است، به‌گونه‌ای که هم‎قبیله‌ای‌ها رای ندادن به فرد مورد نظر در ایل را نوعی خیانت می‌دانند. هرچند در کنار اینها، وعده‌های به نتیجه نرسیده کاندیداها در زمینه تامین شغل، ردصلاحیت‌های دوره قبلی و مشکلات معیشتی در این استان باعث عقب‌نشینی برای حضور در انتخابات دوره گذشته مجلس شده، اما مشکلات معیشتی ایلامی‌ها راه دیگری را برای جلب مشارکت مردم در پای صندوق رای باز کرده است. در پژوهشی که سال 97 به بررسی نقش خرید و فروش آرا بر مشارکت سیاسی استان ایلام در انتخابات مجلس2 انجام شد، میزان خرید و فروش آرا در این استان بالاتر از سطح متوسط قرار داشت. در پژوهش دیگری که در سال 95 در زمینه تاثیر عوامل اقتصادی بر رفتار انتخاباتی رای‌دهندگان ایلامی3 انجام شد، فقر اقتصادی با رفتار انتخاباتی شهروندان رابطه مستقیم داشت و فقر یکی از عوامل اصلی در مشارکت انتخاباتی ایلامی‌ها است.
از سوی دیگر ایلامی‌ها معتقدند که تاثیر نمایندگان آنها در تصمیم‌گیری‌های کلان و تغییرات ساختاری کمترین میزان است و حق رای برای آنها موضوع مهمی است. شاید به همین دلیل است که در هیچ دوره‌ای نماینده دوره قبل را مجدداً انتخاب نمی‌کنند. درصد حضور ایلامی‌ها در انتخابات ادوار مختلف مجلس نشان می‌دهد که آنها امید به تغییر را با حضور در انتخابات همواره حفظ کرده‌اند و مخالفت خود را با عدم رای دادن به نماینده کنونی نشان می‌دهند؛ هرچند که تعصب‌های ایلی و قبیله‌ای نیز در این تغییرات متعدد بی‌تاثیر نیست.
نکته دیگر درباره ایلام، جریان‌شناسی سیاسی است. ایلامی‌ها در صدر استان‌هایی هستند که بیشترین گرایش را به جریان‌های اصلاح‌طلب دارند، هرچند که در انتخابات یازدهم سایه ردصلاحیت‌ها بر این استان نیز حاکم بود و دو نماینده اصولگرا و یک نماینده مستقل را به مجلس فرستادند. در انتخابات پیش رو، فعالان سیاسی این استان ردصلاحیت‌های دوره یازدهم را عاملی برای انشقاق اصلاح‌طلب‌ها برای حضور در انتخابات یا تحریم انتخابات می‌دانند. اصلاح‌طلبان هنوز ظرف انتخاباتی خود را پر نکرده‌اند و البته این موضوع را زود می‌دانند، اما اصولگراها مانند دیگر استان‌های کشور وارد فضای انتخاباتی شده‌اند، جلسات‌شان به راه است و در حال ارزیابی شرایط برای ارائه لیست‌های واحد یا جداگانه هستند. از سوی دیگر، ایلامی‌ها در اعتراضات سال 1401 نیز حضور داشته‌اند و نارضایتی خود به وضع موجود را نشان دادند. اما باید دید که ایلامی‌ها همچون دیگر انتخابات، در انتخابات مجلس دوازدهم نیز حضور گسترده‌ای خواهند داشت یا به صف دلسردشدگان از انتخابات خواهند پیوست؟

ارجاعات:
1. نقش سرمایه سیاسی – اجتماعی در مشارکت سیاسی مردم ایلام (مورد مطالعه: انتخابات مجلس شورای اسلامی)
2. بررسی نقش خرید و فروش آراء بر مشارکت سیاسی در استان ایلام با تاکیدی بر انتخابات مجلس شورای اسلامی
3. تأثیرعوامل اقتصادی بر رفتار انتخاباتی رأی‌دهندگان در انتخابات مجلس شورای اسلامی (حوزه انتخابیه ایلام)

نگاه اصلاح‌طلب 1

حسن نجفی فعال سیاسی اصلاح‌طلب مطرح کرد:

احتمال افزایش مشارکت به دلایل قومی

حسن نجفی، فعال سیاسی اصلاح‌طلب در استان ایلام است. او در گفت‌وگو با هم‌میهن علاوه بر مشارکت قومی و قبیله‌ای در ایلام، معتقد است برخی الزامات کارمندی مردم ایلام را مجبور به حضور در پای صندوق‌های رای می‌کند. گفت‌وگوی او در ادامه می‌آید.

‌فضای انتخاباتی استان ایلام در سال برگزاری انتخابات مجلس را چگونه ارزیابی می‌کنید و حضور جریان‌های سیاسی در انتخابات چگونه است؟

در ایلام به دلیل بافت قبیله‌ای و سنتی که در آن حاکم است، همواره شرایط انتخابات حول محور قبیله چرخیده است. به‌رغم اینکه افراد پویایی داشتیم و همیشه حضور مردم در انتخابات و گرایش آنها با توجه به نمایندگانی که طی یازده دوره راهی مجلس شدند، با رویکرد جریان اصلاح‌طلبی بوده است. افرادی مثل داریوش قنبری، در مجالس هفتم و هشتم، یا در مجلس ششم عبدالرضا حیدری، در مجلس دهم، جلال میرزایی و حتی سارا فلاحی که الان نماینده ایلام هستند، جریان روشنفکری را نمایندگی کردند و با رویکرد اعتدال یا اصلاح‌طلبی در مجلس بودند. در ایلام رقابت‌‎های انتخاباتی به‌صورت رسمی شروع نشده، اما کاندیداها بعضا با افراد شاخص تماس می‌گیرند و درخواست حمایت دارند. جریان اصلاح‌طلب همیشه پای کار بوده‌اند. در ادوار گذشته، شورای هماهنگی جبهه اصلاحات و شورای سیاست‌گذاری جبهه اصلاحات همواره فعال بوده‌اند. اما واقعیت این است که گرایش بخشی از مردم به احزاب طی سالیان اخیر به دلیل محدودیت‌هایی که وجود دارد، کم شده است چراکه اکثریت کسانی که احزاب را تشکیل می‌دهند معمولا از قشر کارمندان هستند و در بخش خصوصی نیز خیلی کمتر حضور پیدا می‌کنند، اما محدودیت‌ها باعث می‌شود که مردم به‌صورت رسمی وارد احزاب نشوند. البته در انتخابات همواره ثابت کرده‌اند که گرایش آنها به جریان اصلاح‌طلبی بیشتر بوده است.

‌اینکه گفتید ایلامی‌ها در ادوار مختلف به اصلاح‌طلب‌ها اقبال بیشتری داشته‌اند اما شرایط استان ایلام نشان می‌دهد که یکی از محروم‌ترین استان‌های کشور است؛ آمار بیکاری بالاست و این سوال برای ایلامی‌ها مطرح است که این‌همه سال نماینده به مجلس فرستادیم و نتوانستند استان ما را از محرومیت نجات بدهند. آیا این موضوع باعث عقب‌نشینی مردم از پای صندوق‌های رای نمی‌شود؟

وقتی نماینده براساس قبیله انتخاب می‌شود و قبایل سرنوشت انتخابات را رقم می‌زنند، ماحصل آن محرومیت ایلام از نظر توسعه و عمران و اشتغال است. به‌رغم پتانسیل‌هایی که ایلام در حوزه نفت و گاز دارد، اما به دلیل بافت قبیله‌ای و اینکه قبیله تعیین می‌کند چه کسی به مجلس برود و حاکم بر سرنوشت سیاسی مردم است، باید شاهد عدم توسعه‌یافتگی استان نیز باشیم. وقتی حزب نتواند کارکرد سیاسی خود را داشته باشد و همبستگی اجتماعی در جامعه را به‌خوبی ایفا کند، حاصل آن همین عدم توسعه‌یافتگی خواهد شد. متاسفانه جریان قبیله‌ای خیلی قدرتمندتر از احزاب است و ما نتوانسته‌ایم چهره‌های شاخصی را که توانایی آن را دارند در مجلس به‌عنوان یک نیروی قدرتمند فعالیت کنند، به مجلس معرفی کنیم. ما غیر از افراد شاخصی مانند آقای قنبری دیگر نمی‌توانیم افرادی را طی این یازده دوره مجلس نام ببریم، چراکه حاکمیت با قبایل و اقوام همراه بوده است تا چهره‌های سیاسی. مردم به طنز مطرح می‌کنند که نماینده‌ها در مجلس اسم خود را به یادگاری می‌نویسند تا ماندگار شوند و این نشان می‌دهد نماینده‌ها قدرت این را نداشتند که تاثیرگذار باشند و در طرح‌ها و لوایح نقش‌آفرینی کنند.

‌در واقع  اگر ایلامی‌ها بخواهند حزبی رای دهند، انتخاب آنها اصلاح‌طلب‌ها است اما برآیند کلی استان اینگونه است که مردم قومی و قبیله‌ای رای می‌دهند. درست است؟

بله، دقیقا همین است.

پیش‌بینی شما از حضور مردم ایلام در انتخابات آتی مجلس چیست؟ با توجه به اعتراضاتی که در گذشته شاهد آن بودیم و با رشد مشکلات معیشتی و اقتصادی، آیا مردم باز هم پای صندوق‌های رای حاضر خواهند شد؟

باید بپذیریم بخشی از جامعه ما را کارمندان تشکیل می‌دهند و مکانیزم‌هایی برای آنها در نظر گرفته شده، در نتیجه به دلیل محدودیت‌هایی که برای آنها ایجاد می‌شود، در انتخابات حضور پیدا می‌کنند. بخش دیگری از جامعه که به وضعیت معیشتی و سیاست‌های دولت اعتراض دارند، احتمال اینکه مشارکت کمتری داشته باشند وجود دارد، اما چون هیجان در آستانه انتخابات غالب می‌شود و انتخابات قومی و قبیله‌ای است، احتمال اینکه مشارکت زیادی در ایلام داشته باشیم، دور از ذهن نیست. بافت ایلام کاملا سنتی است و عدم حمایت از قبیله ممکن است تبعاتی داشته باشد و همین‌ها باعث می‌شود مشارکت در این استان بیشتر باشد.

‌فعالیت انتخاباتی جبهه اصولگرا چگونه است؟

ایلام جزو استان‌هایی بوده که بعد از اردکان یزد بالاترین رای را به آقای خاتمی و روحانی دادند و این مسئله نشان می‌دهد که جریان اصولگرایی پایگاه اجتماعی قابل توجهی بین مردم ایلام ندارد. سیاست‌های دوساله آقای رئیسی و شورای شهر و عملکرد مدیران شورای شهر باعث شده است که حتی نزدیکان آقای رئیسی و رؤسای ستاد آقای رئیسی در برخی محافل خصوصی اعلام کنند که به هیچ اصولگرایی رای نخواهیم داد چراکه شعارهایی که آقای رئیسی دادند، هیچ تاثیری در سبد معیشتی و اقتصاد ما نداشت. جریان اصولگرایی در ایلام پایگاه ضعیف و پراکنده‌ای دارند.

نگاه اصولگرا

استراتژی اصولگرایان در ایلام

عمران احمدی

دبیر شورای وحدت استان ایلام