نقیب زاده: عذرخواهی نشانه درایت مسوولان است

فرهنگ عذرخواهی مسئولان مدت‌هاست که فراموش شده بود چنانکه اگر اشکالی در کار دولت دیده می‌شود برخی با توجیه و شانه خالی کردن از زیر بار عذرخواهی نه‌تنها به رفع آن کوتاهی و مشکل کمک نکردند بلکه ابهاماتی در ذهن مخاطب باقی ماند. این درحالی است که در بسیاری از جوامع عذرخواهی به عنوان حس بزرگواری افراد، رشد تفکر شناختی و روابط بالای اجتماعی در نظر گرفته می‌شود و در این جوامع افراد به راحتی به خطای خود اعتراف می‌کنند و تاکید می‌کنند که تلاش در جهت انجام ندادن مجدد این رفتار را دارند و طرف مقابل هم این ظرفیت را در خود نشان می‌دهد که پذیرای این عذرخواهی است. باید به این نکته توجه کرد که سوء استفاده نکردن و بهره‌برداری نکردن از موقعیت عذرخواهی به نفع خود کمک بالایی به ادامه روحیه عذرخواهی خواهد کرد و انجام این رفتار باعث می‌شود که هر فردی از سطوح پایین و جزیی تا افراد در سطوح بالاتر از عذرخواهی اجتناب نکنند. وقتی در کشوری با وقوع اتفاقی یکی از مقامات مسئول از مردم عذرخواهی می‌کند چون فرد الگویی برای جامعه است بنابراین تاثیرگذار خواهد بود اینها الگویی برای بافت جامعه است. در خانواده هم وقتی پدری به‌راحتی به‌دلیل ضعف خود از فرزندش عذرخواهی می‌کند، باعث نهادینه شدن این فرهنگ در خانواده می‌شود و این فرهنگ به‌مراتب در سطوح مختلف باید به چشم بخورد تا در بین مردم به یک فرهنگ عام تبدیل شود. با روی کارآمدن دولت تدبیر و امید بار دیگر این فرهنگ پسندیده به کشور بازگشت چنانکه تعدادی از وزرا و در راس آنها رئیس‌جمهور به‌دلیل برخی مشکلات از مردم عذرخواهی کردند تا شاید فتح‌بابی برای بخش‌های دیگر باشد که نتیجه آن افزایش اعتماد عمومی به مسئولان است. دراین باره با احمد نقیب‌زاده، پژوهشگر علوم سیاسی و استاد دانشگاه به گفت‌وگو پرداختیم. او به بررسی کمرنگ شدن فرهنگ عذرخواهی در کشور پرداخت و راهکارهایی برای نهادینه شدن آن در جامعه بیان کرد.

متن گفت‌وگوی احمد نقیب‌زاده با آرمان در ادامه آمده است:

متاسفانه در ایران کاملا فرهنگ عذرخواهی جا نیفتاده و این هم دلیل دارد. تا قبل از انقلاب هیچ مقام سیاسی اعتبار و مشروعیت خود را از مردم نمی‌گرفت و نظر مردم در تصمیمات و روند زندگی آنها تاثیری نداشت و انتخابات بیشتر فرمایشی بود و کسی که نماینده می‌شد اصلا توجه به خواست مردم نداشت درصورتی که مردم او را انتخاب کرده بودند بعد از انقلاب هم یک وضعیت دیگری حاکم شد و مبنا بر انقلابی بودن قرار گرفت و اینکه ما وفادار به انقلاب هستیم و بر مواضع خود باید پایداری کنیم و اگر این مساله باب شود، ممکن است مدعیانی پیدا شود و… که این خود اشتباه بزرگی است چراکه ما دیدیم زمانی که مسئولان اشتباه می‌کنند مردم به راحتی می‌پذیرند. اصلاح‌طلبان مشاهده کردیم نسبت به اعمال و اشتباهاتی که داشتند عذرخواهی کردند که البته این عذرخواهی به ضرر آنها تمام شد و از طرف جناح مقابل حمل بر این شد که اینها از مواضع انقلابی خود عدول کردند و اتفاقاتی افتاد که باید عذرخواهی صورت می‌گرفت اما ما یک‌بار ندیدیم که یک مسئول لب به عذرخواهی بگشاید و آبی روی آتش بریزند و این به ضرر خودشان و اساسا به ضررکل جامعه هم هست چراکه بعضی وقت‌ها یک نزاع و دلخوری را می‌توان با یک عذرخواهی از بین برد ولی وقتی عذرخواهی صورت نگیرد آن ناراحتی مانند آتش زیر خاکستر باقی می‌ماند.

امیدوارم این روند ادامه پیدا کند و این مساله هم از درایت آقای روحانی سرچشمه می‌گرفت و هم از اعتماد به نفس ایشان. چراکه دیدیم از ایشان چیزی کم نکرد علاوه بر اینکه از شدت انتقادات کاسته شد درصورتی که در اینجا اشتباه مردم و دولت به یک اندازه بود. همان‌طور که آقای علی مطهری هم گفتند اگر جارو هم پخش کنند، مردم ما هجوم می‌آورند و مردم ما کرامت خودشان را باید خودشان پاسداری کنند و اینطور هجوم آوردن‌ها به سمت سبد کالا پسندیده نیست البته که بخشی هم تقصیر مسئولانی بود که کار توزیع را برعهده داشتند. مثلا می‌توانستند بر اساس حروف الفبا و دیگر روش‌ها نظمی به قضیه بدهند و در عین حال چون پیش‌بینی‌های لازم انجام نشده بود ایشان عذرخواهی کردند و دیدیم که عذرخواهی ایشان بسیار هم بجا و مفید بود و امیدوارم این کار ادامه پیدا کند. این‌چنین انسان‌هایی که اعتماد به‌نفس دارند و چنین افرادی که متزلزل نیستند و فکر نمی‌کنند که عذرخواهی جایگاه آنها را کوچک می‌کند یا اینکه موجب افزایش تقاضاها می‌شود این را یاد بگیرند و هرجا اشتباهی از آنها سر می‌زند به‌طور واقعی عذرخواهی کنند. بنابراین این مساله یکی از هزاران نکته‌ای هست که باید به‌صورت یک انقلاب فرهنگی در بین ما صورت بگیرد. مادامی که دگرگونی‌های فرهنگی صورت نگیرد نه مردم نه دولت در روابط خوب و مستحکمی قرار نمی‌گیرند. این درست است که ما انقلاب کردیم و انقلاب ما اجتماعی و هم فرهنگی بود ولی متاسفانه تنها تحت‌تاثیر هیجانات یک اصلاحات خوبی صورت گرفت و البته خیلی از این اصلاحات هم برگشت مانند ساده‌زیستی مردم و مسئولان یا بی‌اعتنایی به آنچه دنیوی بود اما بعد از مدتی این مسائل کمرنگ شد و تجمل‌گرایی باب شد و کسی هم نه تنها از این مساله خجالت نمی‌کشد بلکه برای مثال داشتن زندگی ساده یا خانه‌ای محقر خجالت‌آور است که این معیار در اوایل انقلاب نشانه سالم‌زیستی بود و داشتن زندگی ساده مطلوب تلقی می‌شد و. مردم هم به آن احترام می‌گذاشتند.

ببینید این اعتماد به نفس دو منشا دارد؛ یکی پربودن و یکی خالی بودن بیش از حد است یعنی خیلی از اوقات افرادی که نابخرد هستند اعتماد به‌نفس بالایی دارند .این یک اعتماد به نفس کاذبی هست که طرف به‌دلیل نادانی و اینکه هیچ گاه در یک چالش درونی و وجدان خود قرار نگرفته دچار اعتماد به نفس می‌شود. زمانی هست یک فردی آگاهانه این اعتماد به نفس را پیدا می‌کند. سال‌ها کار کرده است روی خودش و به اینجا رسیده و به قول معروف دیگر بیدی نیست که به هر بادی بلرزد. در دولت گذشته آقای احمدی‌نژاد، مردم در ظاهر مورد توجه قرار داشتند ولی در اساس گاهی ابزاری بیش نبودند. در واقع اگر کسی موافق آن روند و تشکیلات نبود با عناوین مختلف به آنهاتوهین‌ می‌شد و هیچ گاه هم کسی در برابر آن توهین ها عذر خواهی نکرد آن یک اعتماد به نفس کاذب بود که متاسفانه ضایعات آن بر فرهنگ ما سنگینی خواهد کرد.

با توجه به اینکه دولت تنها چند ماه است که روی کارآمده اما می‌توانیم تغییرات محسسوسی را در فضای کشور ببینیم و به‌طورکلی یک نعمتی که این دولت و دولت اصلاحات داشت این بود که به حسن‌نیت رئیس‌جمهور اعتقاد داریم و این خیلی مهم است چراکه فکر نمی‌کنیم که قرار است به ما دروغ گفته شود بنابراین همین اعتماد به رئیس‌جمهور یعنی یک نوع آرامش حالا مساله به این ختم می‌شود که آیا تصمیماتش درست هست یا خیر؟ دولت فعلی دولتی است که گام‌ها را آهسته برمی‌دارد و به‌نظرم هم این یک امتیاز مثبتی است برای دولت چراکه آهسته گام برداشتن باعث می‌شود که کسی متعرض شما نشود و کسی تحریک نشود برای مقابله با شما و از طرف دیگر مردم فرصت پیدا می‌کنند برای اینکه اوضاع را مزه‌مزه کرده و بسنجند بنابراین بیشتر سیاست‌های دولت متمرکز بر سیاست خارجی است و تا آن حل نشود هیچ یک از مسائل داخلی هم حل نخواهد شد. برای مثال من که متوسط حقوقم خوب است به بیستم ماه که می‌رسم با مشکل مواجه می‌شوم به هر حال خانواده‌هایی که حقوق کمتری دریافت می‌کنند قطعا سختی بیشتری را تحمل می‌کنند و به هر حال برخی از این مشکلات به‌دلیل وجود تحریم‌هاست و باید دولت همانطور که در حال حاضر در این راه تلاش می‌کند تمام تخصص تیم خود را به کار ببندد که این تحریم‌ها را از میان بردارد و صحبت‌هایی هم که در زمینه مسائل حقوق بشری و مسائل داخلی وجود دارد و ایرادهایی که در این زمینه به دولت گرفته می‌شود به‌نظرم رئیس‌جمهور به‌خوبی می‌داند که چگونه این مشکلات را سامان دهد اما آنچه برای این دولت کاملا واضح است این است که برای حل هر مشکلی ابتدا باید مساله سیاست خارجی حل شود تا بتواند با قدرت بیشتر به مسائل داخلی بپردازد.