مازوت!

روزنامه شرق نوشت:

در تیر‌ماه سال 1402 کمیسیون اصل 90 مجلس در صحن علنی گزارش داد که تعداد روزهای ناسالم هوا سه‌ برابر شده است. در این گزارش به گسترش استفاده از سوخت بسیار آلاینده مازوت اشاره شده بود. مازوت تولیدی هفت برابر میزان استاندارد گوگرد است و استفاده از مازوتی چنین آلوده، دو سال است که در جهان متوقف شده‌؛ اما گزارش کمیسیون اصل 90 مجلس یازدهم تأکید کرده بود که نه‌تنها مصرف چنین سوخت منسوخ و به‌شدت آلاینده‌ای در کشور متوقف نشده، بلکه ناترازی انرژی سبب استفاده بیشتر از مازوت شده است. این گزارش با واکنش سایر نهادهای متولی مواجه شد و برخی نهادها استفاده گسترده از مازوت را به کل منکر شدند و برخی دیگر مدعی شدند مازوت‌سوزی در خارج از شهرهاست یا اینکه در اطراف هیچ کلان‌شهری مازوت سوزانده نمی‌شود. در همین زمینه، شرکت مادر‌تخصصی تولید برق در تاریخ 20 آذر 1402 در پاسخ به گزارش «شرق» اعلام کرد «‌سال گذشته در دوره محدودی به دلیل تراز منفی سوخت گاز در کشور، پس از ابلاغ مراجع بالادستی، مصرف مازوت به ناچار در دستور کار برخی نیروگاهای بخاری کشور (خارج از شهرها) قرار گرفته است». به‌جز این، سازمان محیط زیست نیز به‌تازگی مدعی شده است اطراف هیچ کلان‌شهری مازوت سوزانده نمی‌شود. با‌این‌حال، بررسی صورت مالی برخی نیروگاه‌های بزرگ کشور ظاهرا خلاف این ادعاها را اثبات می‌کند. این گزارش‌ها نشان می‌دهد سهم مازوت از کل سوخت مصرفی برخی نیروگاه‌های بخاری کشور تا 65 درصد هم می‌رسد. نکته شایان توجه اینکه گاهی این نیروگاه‌ها با کلان‌شهرها فاصله زیادی ندارند و بدیهی است که با سرعت وزش باد و انتقال هوا نمی‌توان با قطعیت مدعی شد این نیروگاه‌ها در افزایش آلودگی شهرهای بزرگ تأثیری ندارند.

 تولید یک‌پنجم برق کشور در نیروگاه‌های بخاری

نیروگاه‌های بخاری که احتمالا میزان مصرف مازوت در آنها بالاست، سهم درخور توجهی در تولید برق کشور دارند. بر اساس گزارش شرکت تولید نیروی برق حرارتی، سهم نیروگاه‌های حرارتی در تأمین برق مورد نیاز کشور ۹۲ درصد اعلام شده است. در این گزارش که ایرنا منتشر کرده، توضیح داده می‌شود که تولید برق کشور از چند روش نیروگاه‌های حرارتی شامل نیروگاه‌های بخاری، گازی و سیکل ترکیبی و نیروگاه‌های غیر‌حرارتی شامل نیروگاه‌های برق‌آبی، انرژی‌های تجدید‌پذیر، دیزلی، مقیاس کوچک و اتمی انجام می‌شود. درحال‌حاضر کل ظرفیت نصب‌شده ‌نیروگاه‌های کشور به ۸۳‌هزار‌و ۲۶۴ مگاوات رسیده که از این میان سهم نیروگاه‌های بخاری ۱۵‌هزار‌و ۸۰۰ مگاوات، گازی ۲۵‌هزار‌و ۴۰۰ مگاوات، سیکل ترکیبی ۲۵‌هزار‌و ۷۹۰ مگاوات، برق‌آبی ۱۲ هزار مگاوات و تجدید‌پذیر ۸۲۵ مگاوات است. با این حساب، چیزی نزدیک به 20 درصد و معادل یک‌پنجم برق تولیدی کشور توسط نیروگاه‌های بخاری تولید می‌شود که از قضا بر اساس پارامترهایی میزان درخور توجهی مازوت مصرف می‌کنند. در این گزارش وضعیت مصرف سوخت هشت نیروگاه بزرگ بخار ایران بررسی شده است. بررسی صورت مالی هشت نیروگاه بزرگ بخار کشور نشان می‌دهد سهم مازوت از کل سوخت مصرفی آنها رقم بزرگ و درخور توجهی است. بر اساس این گزارش‌ها، سهم مازوت از کل سوخت مصرفی این نیروگاه‌ها، گاهی به بیشتر از 65 درصد می‌رسد. در ادامه به بررسی جزئیات میزان مصرف سوخت هر یک از نیروگاه‌های گفته‌شده، بر اساس صورت‌های مالی سال 1401 برخی شرکت‌های مدیریت تولید برق استانی می‌پردازیم که مدیریت برخی از نیروگاه‌ها در اختیار آنها‌ست. لازم به ذکر است که مقادیر مصرف گاز به مترمکعب و مقادیر مصرف گازوئیل و مازوت در صورت‌های مالی بر اساس لیتر است. در جهت همسان‌سازی مقادیر مصرف سوخت‌های فسیلی از تبدیل نسبت گرمای حرارتی (BTU) هر یک از این سوخت‌های فسیلی استفاده کرده‌ایم. بر این اساس ارزش حرارتی هر مترمکعب گاز طبیعی معادل 8,600 BTU، ارزش حرارتی هر لیتر گازوئیل معادل 9,227 BTU و ارزش حرارتی هر لیتر مازوت معادل 9,786 BTU است

سهم بالای مازوت در سوخت مصرفی 8 نیروگاه بزرگ

1. اولین نیروگاه مورد بررسی، نیروگاه شهید رجایی واقع در کیلومتر 25 جاده قزوین_کرج است. میزان تولید برق این نیروگاه در سال 1401 معادل 11‌هزار‌و 869 میلیون کیلو‌وات ساعت برق بوده و واحدهای تولید برق این نیروگاه در سال 1371 تا 1373 به بهره‌برداری رسیده است. مصرف سوخت این نیروگاه همان‌گونه که در یادداشت‌های توضیحی صورت‌های مالی شرکت مدیریت تولید برق شهید رجایی و در بخش سوخت مصرفی و ستون عملکرد مشاهده می‌شود، شامل هزارو 611 میلیون مترمکعب گاز، 267 میلیون لیتر گازوئیل و هزارو 150 میلیون لیتر مازوت است. پس از همسان‌سازی مصرف سوخت بر اساس معیار ارزش حرارتی، مشخص می‌شود که 40 درصد از سوخت مصرفی این نیروگاه از طریق مازوت تأمین شده است.

2. دومین نیروگاه مورد بررسی، نیروگاه شهید سلیمی است که در ساحل دریای خزر و 25‌کیلومتری شمال شهرستان نکا واقع شده است. مقدار تولید برق این نیروگاه در سال قبل هشت‌هزار‌و 904 میلیون کیلووات ساعت برق بوده است. بر اساس یادداشت‌های همراه صورت‌های مالی در بخش بهای تمام‌شده، ترکیب سوخت مصرفی این نیروگاه جهت تولید برق، شامل 862 میلیون مترمکعب گاز، هزارو 569 میلیون لیتر نفت کوره (مازوت) و 65 میلیون لیتر گازوئیل بوده که با همسان‌سازی مقدار انرژی حرارتی ایجاد‌شده، مشخص می‌شود بیش از 65 درصد از سوخت مصرفی این نیروگاه مازوت بوده است.

3. نیروگاه حرارتی بندرعباس در 12‌کیلومتری غرب بندرعباس واقع شده است. بهره‌برداری از این نیروگاه حرارتی از سال 1359 آغاز شد‌. مقدار تولید برق این نیروگاه در سال قبل و بر اساس صورت‌های مالی شرکت تولید برق بندرعباس، معادل پنج‌هزار‌و 345 میلیون کیلووات ساعت بوده است. میزان مصرف سوخت و انرژی این نیروگاه بر اساس همین صورت‌های مالی، شامل 923 میلیون مترمکعب گاز طبیعی، یک میلیون لیتر گازوئیل و 913 میلیون لیتر مازوت بوده است که با همسان‌سازی مقدار انرژی حرارتی مشاهده می‌شود بیش از 53 درصد از سوخت این نیروگاه از مازوت بوده است. درباره این نیروگاه، ذکر این نکته ضروری است که با توجه به اینکه شرکت تولید برق بندرعباس مدیریت بهره‌برداری از دو نیروگاه بخاری بندرعباس و گازی ایسین را بر عهده دارد، مصرف سوخت نیروگاه بخار در این بخش باید مدنظر قرار بگیرد.

4. نیروگاه حرارتی شازند اراک که در کیلومتر 25 اراک-همدان واقع شده‌، در سال 1380 به بهره‌برداری رسیده است. تولید برق این نیروگاه که قرار است در آینده با اضافه‌شدن دو واحد گازی به نیروگاه سیکل ترکیبی تبدیل شود، معادل هشت‌هزار‌و 441 میلیون کیلووات ساعت برق بوده است. مصرف سوخت این نیروگاه، بر اساس اطلاعات مندرج در صورت‌های مالی شرکت مدیریت تولید نیروی برق شازند، شامل هزار‌و 547 میلیون مترمکعب گاز طبیعی و 679 میلیون لیتر مازوت بوده است. به این ترتیب، سهم مازوت از کل سوخت مصرفی این نیروگاه بیش از 33 درصد بوده است.

5. نیروگاه شهید مفتح در دشت کبودرآهنگ در کیلومتر 45 جاده همدان-تهران واقع شده است. مقدار تولید برق این نیروگاه در سال گذشته معادل شش‌هزار‌و 486 میلیون کیلووات ساعت بوده است. این نیروگاه که شامل چهار واحد بخار و با ظرفیت اسمی هزار مگاوات برق است، در سال‌های 1373 تا 1374 به بهره‌برداری رسید‌. مقدار مصرف سوخت این نیروگاه در سال گذشته و بر اساس صورت‌های مالی و اطلاعات درج‌شده شرکت مدیریت تولید برق شهید مفتح، شامل هزار‌و 214 میلیون مترمکعب گاز طبیعی و 754 میلیون لیتر مازوت بوده است. به این ترتیب سهم مازوت با تبدیل انرژی حرارتی هر یک از حامل‌های انرژی ذکر‌شده، بیش از 41 درصد است.

6. نیروگاه حرارتی بیستون کرمانشاه با ظرفیت اسمی 640 مگاوات برق شامل دو واحد بخاری 320 مگاواتی در کیلومتر 25 جاده کرمانشاه به بیستون واقع شده است. میزان تولید برق این نیروگاه در سال گذشته‌، سه‌هزار‌و 99 میلیون کیلووات ساعت برق بوده است. سوخت مصرفی این نیروگاه، شامل 321 میلیون مترمکعب گاز طبیعی و رقم عجیب 568 میلیون لیتری مازوت است که معادل بیش از 65 درصد از کل سوخت مصرفی نیروگاه به شمار می‌آید. اطلاعات ذکر‌شده از صورت‌های مالی شرکت مدیریت تولید برق بیستون در سال مالی منتهی به 29 اسفند 1401 استخراج شده است. لازم به ذکر است که شرکت مدیریت تولید برق بیستون، مدیریت دو نیروگاه بخاری بیستون کرمانشاه و گازی اسلام‌آباد را بر عهده دارد و اطلاعات درج‌شده شامل بخش اهداف کمی و ستون عملکردی نیروگاه بخار زیرمجموعه این شرکت (یعنی نیروگاه بخار بیستون کرمانشاه) است.

7. نیروگاه بخار سهند با ظرفیت اسمی 650 مگاوات برق در ساعت شامل دو واحد بخار 325 مگاواتی است. این نیروگاه در کیلومتر هفت جاده بناب به تبریز واقع شده است.

فرایندهای تبدیل این نیروگاه به نیروگاه سیکل ترکیبی در حال انجام است. مقدار تولید برق این نیروگاه، سال گذشته و بر اساس صورت‌های مالی شرکت مدیریت تولید برق آذربایجان شرقی، معادل سه‌هزار‌و 212 میلیون کیلو‌وات ساعت برق بوده است. مصرف سوخت این نیروگاه شامل 848 میلیون مترمکعب گاز طبیعی و 216 میلیون لیتر مازوت بوده است که با تبدیل انرژی به واحدهای همسان، مشاهده می‌کنیم بیش از 22 درصد از سوخت مصرفی این نیروگاه از محل مصرف مازوت بوده است.

8. نیروگاه تبریز که در کیلومتر 16 تبریز به آذر‌شهر واقع شده، در سال گذشته موفق به تولید چهار‌هزار‌و 480 میلیون کیلووات ساعت برق شده است. مقدار مصرف سوخت این نیروگاه سال گذشته و بر اساس صورت‌های مالی سال 1401 شرکت مدیریت تولید برق آذربایجان شرقی، شامل 908 میلیون مترمکعب گاز طبیعی و 388 میلیون لیتر مازوت بوده است و بر این اساس مشاهده می‌کنیم بیش از 30 درصد از سوخت مصرفی این نیروگاه از محل مازوت بوده است. اطلاعات مربوط به سوخت مصرفی دو نیروگاه سهند و تبریز در تصویر زیر که از جدول اهداف کمی صورت‌های مالی شرکت مدیریت تولید برق آذربایجان شرقی در سال 1401 است، ارائه شده است. در پایان باید گفت بر‌خلاف گفته‌های مسئولان شرکت مدیریت تولید برق، مصرف مازوت در نیروگاه‌های حرارتی مورد بررسی محدود نبوده و بعضا بیش از دو‌سوم از کل سوخت مصرفی این نیروگاه‌ها مازوت بوده است. نکته دیگری که باید در اینجا به آن اشاره کرد، این است که هرچند این نیروگاه‌ها خارج از محدوده مسکونی شهرها واقع شده‌اند، اما باید گفت از یک سو محدوده شهرها با توجه به رشد حاشیه‌نشینی و ساخت‌وساز در حاشیه شهرها، بسیار طولانی‌تر و وسیع‌تر از سال‌های قبل شده است و از سوی دیگر با توجه به فاصله بعضا 10 تا 15‌کیلومتری این نیروگاه‌ها با شهرها و مراکز پرجمعیت، سرعت وزش باد و انتقال هوا، دیگر نمی‌توان به‌راحتی توجیه نهادهای متولی را مبنی بر اینکه مازوت‌سوزی در نیروگاه‌های خارج از شهرهاست، پذیرفت. امید است با سرعت‌گرفتن طرح‌های تبدیل نیروگاه‌های گاز و بخار به نیروگاه‌های سیکل ترکیبی و اجرای طرح‌های توسعه‌ای کیفی پالایشگاه‌های کشور، میزان مصرف سوخت مازوت در نیروگاه‌های تولید برق به حداقل برسد و یک بار برای همیشه شاهد حذف این ماده خطرناک برای سلامتی انسان و محیط زیست از پهنه جغرافیایی کشورمان باشیم.

انتهای پیان