چهارشنبه پایان سال و مدیریت هیجانات
امیرعباس میرزاخانی، کارشناس تعلیم و تربیت در یادداشتی ارسالی به انصاف نیوز نوشت:
در سالهای اخیر همواره شاهد بودهایم چند روز مانده به چهارشنبه آخر سال حوادث مرتبط با رفتارهای پرخطر آغاز میشود. این حوادث نهتنها کسانی را که رقمزننده آن هستند قربانی میکند که به صدمه دیدن شهروندان دیگری منجر میشود که همواره سعی کردهاند از این رفتارهای پرخطر اجتناب کنند.
هنوز چند روزی تا آغاز جشنهای چهارشنبهسوری مانده، اخبار تلخ درباره اینکه تلفات رفتارهای پرخطر آغاز شده است، روی خروجی خبرگزاریها قرار میگیرد. چند سالی است که کشف مواد محترقه، بروز حادثه در هنگام ساخت ترقه و… پای ثابت اخبار رسانهها در ماه آخر سال است. هر چه به روزهای پایانی سال نزدیک میشویم، اخبار هم بیشتر و تلختر میشود، اما همواره رفتار رسانهها به این صورت بوده که اخبار تلخ را آن هم در روزهای منتهی به چهارشنبهسوری منتشر میکنند و یک کارزار رسانهای برای پیشگیری از حوادث رفتار پرخطر در چهارشنبهسوری به راه نمیافتد.
روزهای پایانی سال با تمام رفت و آمدها و شور و هیجان خود سنت ملی ما به نام چهارشنبهسوری را به همراه دارد. این جشن ملی با تمام جذابیتهای خود هرساله تلفات و خسارتهای جانی و مالی فراوانی را به همراه دارد. با وجود اینکه در سالهای اخیر اقدامهای بازدارنده گوناگونی در قالب آموزش و فعالیتهای فرهنگی از سوی سازمانهای مسئول اعمال شده است، اما همچنان هراس خاصی در این شب وجود دارد، به عبارتی دیگر میتوان گفت که آخرین شب چهارشنبه سال آبستن حوادث است. یکی از عوامل ضروری برای پیشگیری از حوادث و اتفاقها ارتقای سطح آگاهی مردم و بهویژه گروههای در معرض خطر است. هیجانهای این شب و فعالیتهایی همچون آتشبازیها باعث شده تا هر ساله در بین نوجوانان و جوانان شاهد بروز برخی آسیبها همچون سوختگی، قطع عضو، سقط جنین و… باشیم. آموزش در این زمینه سبب افزایش آگاهیها برای مقابله با آسیبهای احتمالی میشود و به این ترتیب انگیزه، مهارت و رفتارهای پیشگیری از حوادث مذکور افزایش مییابد. در واقع باید به این امر تاکید داشت که آموزش و اقدامهای پیشگیری میتواند در بروز حوادث احتمالی در این شب نقش بسزایی داشته باشد. برای مثال هر اندازه افراد درباره عواملی نظیر ترقه، مواد منفجره و آتشبازی که احتمال وقوع حادثه را افزایش میدهند، بیشتر اطلاعات کسب کنند بهتر میتوان از احتمال وقوع این حوادث پیشگیری کرد. در جامعه ما حوادث و آسیبهایی نظیر حوادث ناشی از مواد محترقه و منفجره یا آتشافروزی چهارشنبهسوری، تهدید جدی برای سلامتی افراد به ویژه کودکان، نوجوانان، سالمندان، زنان باردار و… محسوب میشود. با این حال اکثر حوادثی که بدون هشدار رخ میدهند، نتیجه یک رشته اتفاقها یا نتیجه ترکیبی از وقایع گوناگون هستند. تشخیص خطرهای بالقوه در این زمینه به افراد کمک میکند که وارد عمل شده و خود را در شرایط ایمن نگه دارند. در واقع عوامل خطرزایی که بر احتمال وقوع این حوادث میافزایند، نوع نگرشهای افراد و رفتارهای ناایمن آنهاست که با آموزش افراد میتوان هم نگرش و هم رفتار آنها را تغییر داد و اصلاح کرد.
ریسکپذیری سن و سال نمیشناسد
اغلب جوانان به دلیل هیجانخواهی و قدرت ریسکپذیری، برخی مشکلات برایشان بروز میکند. این افراد بیشتر با اشخاص هم سن و سال خود در ارتباط هستند و این امر باعث بروز، تشدید و تشویق انجام رفتارهای پرخطر میشود. ریسکپذیری در هر سنی وجود دارد، اما باید توجه داشت که در کشور ما به علت وجود برخی محدودیتها افراد در تلاش هستند با استفاده از این شیوه هیجان خود را در شب چهارشنبه آخر سال یا دیگر مواقع همچون حواشی مسابقههای فوتبال بروز دهند. باید توجه داشت که برخی از این هشدارها برای جوانان بازدارنده نیست، به همین دلیل لازم است با ایجاد روند بازدارندگی در شرایط، برای آنها زمینه اندیشیدن درباره مسائل را فراهم کرد. در این شیوه خانوادهها هم باید با فرزندانشان همفکری کرده و به ارائه راهحلهای مختلف بپردازند و به این ترتیب بتوانند برخی اقدامهای جایگزین را برای گذراندن شرایط هیجانی اعمال کنند. در این اقدام نیز باید برخی وسایل بیخطر یا کمخطر را برای این شب در اختیار کودکان و نوجوانان قرار داد. در ضمن خطر ریسکپذیری سن و سال نمیشناسد، بلکه در هر سنی احتمال بروز ریسک وجود دارد. خصوصیات شخصیتی در میزان ریسکپذیری افراد تاثیر دارد. برای مثال برخی از افراد حتی در سنین بالا نیز به دلیل قدرت ریسکپذیری گاهی در فاز خاصی از جریانهای خلقی قرار میگیرند. در این شرایط افراد تحریک میشوند، پس با این تفاسیر فقط نباید به نوجوانان و جوانان درباره خطر ریسکپذیری تذکر داد، بلکه احتمال بروز این رفتارها در هر سنی وجود دارد. برای مثال در برخی مواقع مشاهده میشود که افراد در رانندگی با انجام حرکات غیرمعقول نمیتوانند به جنبههای جانبی و احتمالها در عملکرد خود بیندیشند، اغلب افراد تحت تاثیر خلق و خوی ریسکپذیرشان، به قول معروف دم را غنیمت میشمرند که این طرز تفکر در برخی مواقع باعث بروز مشکلها و صدمات جبرانناپذیر میشود.
هیجان کودکانتان را درک کنید
چهارشنبهسوری یکی از جشنهای رسمی قدیمی ایرانی است که قبل از نوروز، در آخرین شب چهارشنبه سال (سهشنبه شب)، برگزار میشود، اما این شب، چند سالی است که به یکی از روزهای پرحادثه و مخاطرهآمیز ایرانیها تبدیل شده است. بسیاری از والدین با شروع اسفندماه، از فرط نگرانی و دلهره، مدام در تلاش هستند که با توسل به زور، اجبار یا ترساندن فرزندانشان، آنها را از انجام آتش بازیهای ویژه چهارشنبهسوری منصرف کنند، در حالی که بسیاری اوقات این شیوه چندان راهگشا نیست. با ایجاد رابطه مناسب بین دانشآموزان، والدین و معلمان میتوان نحوه مدیریت، تخلیه هیجان و… را گوشزد کرد و به این ترتیب شدت خطرات احتمالی را کاهش داد. اغلب کودکان و نوجوانان شور و شوق آتش بازی چهارشنبهسوری را دارند، این امر برای آنها بسیار لذتبخش و خوشایند است و به همین دلیل، بسیاری از والدین، معمولا نمیتوانند مانع تمایل افراطی فرزندان نسبت به تجربه این هیجان شوند؛ پس با این تفاسیر به جای اینکه هیجان آتشبازی این شب را در آنها سرکوب یا انکار کنید، بهتر است با آنها همراه شده و با تعدیل هیجان، رفتارشان را در شرایط مناسبی مدیریت کنید. در این شرایط چهارشنبهسوری، در عین امنیت و حفظ سلامت، برای همگان جذاب و به یادماندنی خواهد بود.
قدرت ریسکپذیری افراد متفاوت است
ریسکپذیری در افراد به شکل آگاهانه و ناآگاهانه بروز میکند. اغلب جوانان مطابق سن و سالشان از قدرت ریسکپذیری بالایی برخوردار هستند و در اکثر مواقع با افزایش سن از خطر ریسکپذیری آنها کاسته میشود. والدین باید این ویژگی فرزندشان را درک کنند و با تدارک امکانات خاص برای آنها در شب چهارشنبه آخر سال از بروز بسیاری آسیبها و مشکلات احتمالی جلوگیری کنند. آن هم به این دلیل که اکثر افراد در شرایط محدود به دنبال یافتن راه میانبر یا به اصطلاح دور زدن شرایط موجود هستند. در این شرایط به دلیل وجود تب خطر پذیری بالا در بین نوجوانان و جوانان باید آنها در کنار خانواده به فعالیتهای گوناگون بپردازند. این نوع همراهی والدین با فرزندان در هر تصمیمی میتواند میزان بروز خطاهای احتمالی را کاهش دهد.
کارزاری برای تبدیل جنگ به جشن
چهارشنبه آخر سال برای بزرگترها به معنی آتش روشن کردن بود و پریدن از روی آن، اما این روزها آتش واقعی جای خودش را به فشفشه و منور داده است. قدیمیترها از قاشقزنی در شب چهارشنبهسوری میگویند؛ قاشقزنی رسمی بود که در آن همه با رفتن به در منازل همسایهها و هم محلیها عید را با هم جشن میگرفتند، اما این در کنار هم بودن هم تبدیل به ترقهبازی و پرتاب نارنجک شده که جز سردرد و ایجاد مزاحمت دستاوردی برای کسی ندارد. چهارشنبهسوری خیلی وقت است که در شهرهای ما از حالت جشن خارج شده و به جنگ شهری تبدیل شده است. جنگی که مثل همه جنگهای واقعی تعداد زیادی زخمی و حتی کشته دارد. صدای توپ و ترقه میآید. همه کوچه بوی باروت و دود میدهد. هیچ کودکی در خیابان نیست و فقط تعدادی جوان و نوجوان کناری سنگر گرفتهاند. چند زن و مرد که مشخص است از سر اضطرار و در بازگشت از کاری در این کارزار گیر افتاده اند، در میان ترقهها و نارنجکهای دستسازی که به سمتشان پرتاب میشود شبیه جنگندههایی هستند که در مصاف دشمن میخواهند خودشان را نجات دهند. هیجان و شادی جشن چهارشنبه آخر سال در خیابان یعنی سر و صدای بمب و ترقه! شدت این آلودگی صوتی تا جایی است که هیچ جنبندهای در اعماق زمین و بالای ارتفاع آن نمیتواند از این ناهنجاری طبیعی جان سالم به در ببرد. گربهها هر کدام به گوشهای خزیدهاند و پرندهها از روی درختها کوچ کردهاند.
اینجا چیزی شوخی و بازی نیست
چهارشنبهسوری جشن است و هدف هر جشنی تنها شادی و سرور است. قرار نیست در جشنها کسی مجروح شود یا در اثر سر و صدای دیگران منزوی شده و گوشهای پناه بگیرد. پای صحبت چند مرد و زن سالمند نشستیم. همه آنها از سر و صدای این روز و ناامنی شهرها گلهمند هستند و میگویند تا جایی که بتوانند در این روز از شهر و خانه خود دور میشوند. به گفته شاهدان عینی «این اتفاقات، جشن نیست که! اگر در خانه بمانی اعصابت خرد میشود و اگر بیرون بروی جانت! هر کسی که این روز از خانه بیرون میآید از جانش سیر شده، زیرا با این بمبهای دستسازی که این جوانها میسازند و پرتاب میکنند دیگر چیزی شبیه شوخی و بازی نیست. قدیمها بهترین خاطره زندگی ما عید بود و بهترین روزهای عید روزهای قبل از آن و به ویژه شب چهارشنبهسوری بود که همه محل و فامیل دور هم جمع میشدیم و شادی میکردیم. اینکه چرا فلسفه روزی که در آن قرار بود همه با هم دوست باشند و حتی اهالی محل که هم را نمیبینند از حال هم مطلع شوند به اینجا رسید که همه در این روز از شهر و محل زندگی خود فراری شوند جای بررسی دارد.»
تخلیه هیجانات درونی؛ وظیفه دستگاهها
هر قشر سنی از جامعه دارای هیجانات و احساسات ویژه خود است که البته این هیجانات و ظرفیتهای درونی افراد باید به شکلی تخلیه شود و چه خوب است این اقدام با تدبیر و بدون ایجاد صدمات بدنی و خسارات مادی و البته بدون ایجاد مزاحمت برای سایرین انجام شود. این موضوع در واقع بهمثابه نوع و رنگ لباس با رفتارهای فردی و اجتماعی قشرهای مختلف جامعه تناسب دارد، رنگ و نوع لباس نوجوانان و جوانان قطعا متفاوت با مدل و رنگ لباس میانسالان و کهنسالان است، همانگونه که مثلا میزان مدت خواب یا راهرفتن کودکان در طول شبانهروز با کهنسالان متفاوت است.
بنابراین، هیجانات درونی افراد بهویژه جوانان و نوجوانان باید به طریقی تخلیه شود. اینکه مشاهده میشود اکثر جوانان و نوجوانان به بهانههایی مانند چهارشنبه آخر سال و… اقدام به استفاده از اقلام انفجاری و صدالبته خطرناک میکنند، بهنوعی تخلیه همین هیجانات آنهاست، مسئلهای که متأسفانه مسئولان و دستگاههای دولتی و اغلب اولیای آنها تلاش میکنند از این اقدام آنها جلوگیری شود. یعنی کودک و نوجوان بهویژه در چهاردیواری آپارتمانها و مدارس شهرهای بزرگ، نباید در خانه توپبازی کنند. نباید بازی رایانهای داشته باشند. نباید سروصدا ایجاد کنند، نباید، نباید، نباید… و در جامعه نیز این نبایدها به طریق اولی مطرح و اجرای آن پیگیری میشود؛ یعنی اقدام یا اقدامات صرف سلبی و قهری. رادیو و تلویزیون و دستگاههای امدادی، درمانی، فرهنگی و… همهساله تلاش دارند تا تبعات منفی و خطرناک استفاده از اقلام انفجاری را به سمع و نظر مردم برسانند. در واقع مخاطب آنها پدران، مادران و اولیای این کودکان و نوجوانان هستند، این در حالی است که توصیه و نصایح والدین هم تا حدودی مؤثر است و نتیجه نهایی نیز هزاران افراد فوتشده یا مصدوم باقیمانده پس از هر چهارشنبه پایان سال است.
قطعا درصد قابلتوجهی از ۱۵۰ تا ۱۸۰ هزار نفری که سالانه در ایران به صورت مجروح، مصدوم، معلول یا فوت قربانی سوختگی هستند، از رهگذر عدم تدبیر مناسب برای شب چهارشنبه آخر سال و استفاده از همین وسایل انفجاری غیراستاندارد و دستساز است.
استفاده از راهکارهای ایجابی به جای سلبی
اگر منصفانه به مسئله نگاه کنیم، دستگاههای انتظامی، اجتماعی، امدادی، درمانی، قضائی و… همهساله اقدام به اطلاعرسانی عمومی در زمینه خطرات و همچنین برخورد با متخلفان و مجرمان عرصه واردات، ساخت و توزیع یا فروش وسایل انفجاری موردنظر میکنند، در عین حال چون تقاضای جامعه بالاست و متأسفانه چرخه تولید، واردات و مصرف کماکان فعال است، این چرخه زمانی خواهد شکست و اقبال جوانان و نوجوانان زمانی کاهش خواهد یافت که در کنار تصمیمات سلبی و قهری، راهکارهای ایجابی ارائه و اجرا شود. دقیقا همانند رسمهایی که در اکثر کشورها (مانند جشن پاشیدن پودر رنگ در هندوستان، جشن برداشت گندم در چین، جشن پنیر در دانمارک و…) به صورت سالانه و در جهت تخلیه هیجانات مردم، بدون هیچگونه صدمات جانی و خسارت مادی صورت میپذیرد.
برونرفت از چرخه یادشده، کاهش اقبال اقشار مختلف به استفاده اقلام غیراستاندارد وارداتی یا دستساز خطرناک، به طرح و برنامهای ایجابی نیاز دارد. به جای پاککردن صورتمسئله و نفی سنتهای غلط یا درست گذشته (و صدالبته نه در جهت تأیید رسمهای یادشده)، مناسب است اولا مسئولان محترم ذیربط مانند فرمانداران و شهرداران با کمک یکدیگر، در روزهای پایانی سال اماکنی مانند پارکهای ویژه، مجموعههای عمومی مناسب و… مشخص شود، دکههای موقت عرضه یا فروش اقلام نورافشانی دستی (غیرمنفجره) در ورودی این پارکها یا اماکن ایجاد شود، تولیدکنندگان وسایل نورافشانی به عرضه و فروش همراه با آموزش کاربران در محل دعوت شوند، از طریق رسانههای گروهی محلی، اطلاعرسانی مناسب انجام شود و ضمن آگاهیبخشی در باب خطرات و ضایعات وسایل انفجاری از خانوادهها خواسته شود تا فرزندان خود را به این اماکن یا پارکها برده و از وسایل نورافشانی به جای وسایل انفجاری استفاده کنند. ضمن اینکه بحمدالله کلیه امکانات و نیازمندیهای این طرح یا اقدام ایجابی در کشور موجود است و نیاز به اعتبارات ویژهای نیز ندارد.
نگارنده بر این باور است که این اقدام و اجرای طرح یادشده، بهتدریج و با گذر زمان جایگزین اقدامات خطرناک، مزاحمتهای عمومی، صدمات و خسارات جانی و مالی و… خواهد شد. ضمن اینکه در آن شرایط برخورد قهری و قانونی با مجرمان و متخلفان نیز آسانتر خواهد شد. این حرکت مهم میتواند در سال جاری و با برنامهریزی وزارت کشور و همکاری دستگاههای مربوطه، در روزهای پایانی سال جاری و به صورت پایلوت حداقل در چند شهر بزرگ کشور به اجرا درآید و پس از بررسی نتایج و رفع اشکالات آن در سنوات آتی به کلیه شهرهای کشور تسری داده شود.
انتهای پیام
