تاکید امام علی (ع) به کارگزاران برای جلب رضایت توده‌های مردم
یک دکترای تاریخ و تمدن ملل اسلامی گفت: امام علی (ع) به نقش مردم در حکومت بسیار توجه داشت و به کارگزار تأکید می‌کرد که یک حاکم باید تلاش و کوشش در راستای جلب رضایت توده‌های مردم باشد، عدل و انصاف را رعایت کند و از ظلم و ستم به دور باشد.
ایکنا از قزوین نوشت: «سیدحسن مهدیخانی سروجهانی، دکترای تاریخ و تمدن ملل اسلامی، در گفت‌وگو با ایکنا، با بیان اینکه سخن گفتن درباره امام علی(ع) سخت و دشوار است، گفت: هرچه ما از ویژگی‌های این حضرت بگوییم و توصیف کنیم حق مطلب ادا نخواهد شد، حضرت علی(ع) بزرگ مردی بی‌نظیر در شجاعت، عدالت و تمام سجایای اخلاقی که در عالم هستی تعریف می‌شود، است و باید نقش و جایگاه والای امام علی(ع) را در جامعه تبیین کنیم و این رسالت بر دوش همه ماست چراکه نسل نوجوان و جوان از امام علی (ع) شناخت محدود و کمی دارند.
او اظهار کرد: به قول مرحوم دکتر شریعتی که خطاب به امام علی(ع) می‌گویند ای علی شناخت تو را از مغزهای ما برده‌اند؛ همواره دستگاه‌های تبلیغاتی مخالفان علی(ع) سعی کرده‌اند چهره دیگری از این حضرت در تاریخ نشان دهند و از طرفی دیگر برخی از دوستداران امام علی(ع) که در تاریخ با عنوان غلات یا تندروها از آنان یاد می‌شود یک چهره غیرعقلانی و غیرمنطقی از این حضرت نشان داده و معرفی کرده‌اند.
این استاد دانشگاه بیان کرد: ما وظیفه داریم که حضرت علی(ع) را به نسل‌های آینده معرفی کنیم، حضرت علی(ع) دارای ویژگی‌های بسیاری است مهم‌ترین تفاوت امیرالمؤمنین از دیگر افراد مسلمانانی که در عصر پیامبر(ص) از آن‌ها به نام صحابه تعبیر می‌شود و هیچ کدامشان چنین خصوصیتی را نداشتند این است که امام علی(ع) تربیت‌یافته مکتب در دامان حضرت محمد(ص) است.
او تصریح کرد: نبی مکرم اسلام که از او با إِنَّک لَعَلَیٰ خُلُقٍ عَظِیمٍ یاد می‌شود تمام سجایای اخلاقی خاص را دارا بودند و این سجایا طی دوران حیات به امام علی(ع) منتقل شد؛ بنابراین حضرت علی(ع) از سرچشمه تربیتی بی‌نظیر در عالم هستی متأثر است. علی(ع) نزدیک‌ترین و مورد اعتمادترین فرد به پیامبر(ص) بود، تمام ویژگی‌های خاص حضرت علی(ع) نشأت گرفته از تربیتی است که در مکتب پیامبر(ص) کسب کرده‌اند، همچنین وقتی که حوادث و اتفاقات تاریخی زمان پیامبر(ص) را بررسی می‌کنیم می‌بینیم در بسیاری از حوادث امام علی(ع) نقش منحصر به فردی ایفا کرده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی خاطرنشان کرد: در یوم‌الدار یا یوم‌الانذار وقتی که پیامبر(ص) در جمع خویشاوندان صحبت می‌فرمایند و از آنان دعوت می‌کنند تنها فردی که ندای لبیک می‌گوید امام علی(ع) است و از این باب حدیث منزلت مختص علی(ع) است؛ در ماجرای مباهله در حدیث کسا، علی(ع) از بین صحابه پیامبر(ص) به همراه اهل بیتش حضور دارند و این موارد نشان از مقام خاص این حضرت است. همچنین این حضرت به عنوان مورد اعتمادترین فرد از سوی پیامبر(ص) برای بازگرداندن امانات اهل مکه و همچنین آوردن برخی از افراد منزل پیامبر(ص) به مدینه مأموریت پیدا کرده بود.
استادیار دانشگاه آزاد اسلامی قزوین ادامه داد: همچنین در جنگ‌هایی که در زمان پیامبر ص) اتفاق افتاد رفتار و منش امام علی(ع) خاص بود، از دیگر ویژگی اخلاقی حضرت علی(ع) در جنگ خندق در مواجهه با عَمرِو بن عَبدُوَدّ است که وقتی آن پهلوان نامی به سمت علی(ع) با پرتاب آب دهان اهانت می‌کند این حضرت در آن لحظه ایشان را نمی‌کشد و این ویژگی خاصی امام علی (ع) بود.
او خاطرنشان کرد: از ویژگی‌های خاص این امام به ویژه از منظر سیاسی این است که در دوران زمامداری خود با سه گروهی که با او مخالفت کردند و جنگ جمل، صفین و نهروان به وقوع پیوست منش خاصی داشتند و این امر جاذبه و دافعه‌ای است که به تعبیر استاد شهید مرتضی مطهری بیان شده است که در این جنگ‌ها علی(ع) از یک طرف با گروه‌هایی مقابله کرد که کار هر کسی نبود چراکه در جنگ جمل طلحه و زبیر شخصیت‌های کمی نبودند که علی(ع) با آنان به نبرد پرداخت.
مهدیخانی سروجهانی تصریح کرد: حضرت علی(ع) از یک طرف با اصحاب جمل با صلابت و شجاعت و اقتدار کامل برخورد کرد و از طرف دیگر جاذبه علی(ع) در این نبرد نمایان است زیرا نصیحتی که به زبیر کرد و همچنین بعد از اینکه غائله جنگ جمل خاتمه پیدا کرد رفتاری که حضرت با عایشه داشتند و او را تحت مراقبت به مدینه فرستادند که نشان از دیگر ویژگی‌های خاص امام علی(ع) است.
حضرت علی(ع) با صلابت معاویه را برکنار کرد
او افزود: علی(ع) در نبرد با معاویه‌ای که با زور بر قدرت نشسته بود و نماد حیله‌گیری داشت با صلابت با او مقابله کرد و حتی راضی نشد که یک روز معاویه زمامداری مسلمان‌ها و حکومت را بر عهده بگیرد. از طرف دیگر نیز وقتی که معاویه آب بر سپاه امام علی(ع) بست در مواجهه با آن امام علی(ع) وقتی که به آب دسترسی پیدا کرد می‌توانست مقابله به مثل کنند اما سپاه معاویه را در استفاده از آب آزاد گذاشت.
این استاد دانشگاه بیان کرد: در جنگ نهروان با اصحاب خوارج نیز افرادی حضور داشتند که با توجه به ظاهر مذهبی و دینی آنان برخورد کار سختی بود و امام بعد از پایان جنگ نهروان می‌فرماید من بودم که جرئت کردم چشم این فتنه را برون بیاورم و از طرفی دیگر می‌بینیم حضرت در برابر خوارج تا زمانی که آن‌ها به فتنه دست نزدند و صرفاً به عنوان مخالف در جامعه ظاهر شده بودند، مدارا کرد و از بیت‌المال سهمشان را پرداخت کرد و با آنان مذاکراتی داشت که از ۱۲ هزار نفری که آمار خوارج بود ۸ هزار نفر برگشتند و امام با ۴ هزار نفر به نبرد پرداخت.
مهدیخانی گفت: وقتی تاریخ را بررسی می‌کنیم می‌بینیم دوره ۵ ساله زمامداری علی(ع) چه در انتخاب کارگزاران و چه در توصیه‌ها و سفارش‌هایی که به کارگزارانش دارد خط و مشی مشخص کرده است که یکی از این معیارها توانمندی افراد و تخصص در اموری بود که به آنان واگذار می‌شد در این خصوص می‌توانیم به انتخاب کمیل اشاره کنیم امام کمیل را از نظر تقوا شناخته شده بود و مسئولیت کاری را به او سپرد اما وقتی که متوجه شد کمیل توانمندی مسئولیت این کار را ندارد او را بر کنار کردند بنابراین این کار امام نشان از این است که توانمندی و تخصص فرد اهمیت بسیاری دارد چراکه کوتاهی و ناکارآمدی یک کارگزار اگر هم فرد مؤمن، متعهد و متقی باشد نیز آسیب‌رسان خواهد بود.
او بیان کرد: از دیگر معیارهایی که امام برای انتخاب کارگزاران در نظر می‌گرفت تقوا و ایمان بود به طور مثال وقتی که امام علی(ع) به حکومت رسیدند معاویه را که از زمان خلیفه دوم در شام حکومت داشت برکنار کرد چراکه تعهدات ایمانی و دینی را دارا نبود، در این خصوص نیز به امام سفارش می‌شود اکنون تازه روی کار آمده‌ای و حکومت نوپا است بهتر است فرصت دهی تا پایه‌های حکومتت تثبیت شود فعلاً درگیر شدن با معاویه به صلاح نیست ولی امام می‌فرمایند حتی برای یک روز هم شخصی مانند معاویه که شایستگی و صلاحیت زمامداری امور مسلمین را ندارد نباید بر این جایگاه بشیند.
عضو هیئت علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی تصریح کرد: امام علی(ع) معیارهای دیگری را نیز برای انتخاب کارگزاران مد نظر قرار می‌دادند بهترین نمونه آن عهد نامه مالک اشتر است وقتی که حضرت مالک را به حکومت مصر منصوب می‌کنند نامه‌ای به مالک نوشتند که از این نامه می‌توان به عنوان مرام‌نامه سیاسی یاد کرد البته مسائل اخلاقی و معرفتی هم در آن ذکر شده است.
توجه امام علی (ع) بر نقش مردم در حکومت
او گفت: در این نامه امام علی(ع) تأکید کرده است یک کارگزار باید دشمن خود را بشناسد و در محدوده حکومتی‌اش وظیفه دارد که با دشمنان پیکار کنند و به عمران و آبادی سرزمینش برسد؛ امام به نقش مردم در حکومت بسیار توجه داشت و به کارگزار تأکید می‌کرد که یک حاکم باید تلاش و کوشش در راستای جلب رضایت توده‌های مردم باشد، عدل و انصاف را رعایت کند و از ظلم و ستم به دور باشد.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: مشورت در امور نیز از موضوعاتی است که امام علی(ع) بر آن تأکید کرده‌اند که یک کارگزار باید در موضوعات مختلف حکومت‌داری مشورت کند؛ خداوند می‌فرمایند که حضرت رسول(ص) همواره در دوران حکومت‌داری اصل مشورت را مبنای کار خود قرار می‌داد پیامبری که به آن وحی می‌شد و بر همه امور آگاه بود نیز نظر مردم و کارشناسان و افراد باتجربه را می‌پرسید.
او اظهار کرد: علی(ع) در انتخاب مسئولان حکومتی به کارگزاران توصیه می‌کردند افرادی را انتخاب کنند که سابقه درخشانی دارند، خوشنام و صالح هستند و اصل و ریشه دارند؛ در حل مشکلات به کتاب و سنت مراجعه و احکام را از منبع اصلی دین یعنی قرآن کریم و سنت نبوی استنباط می‌کنند.
مهدیخانی گفت: نظارت بر امور قضات نیز یکی دیگر از مواردی دیگری است که امام به کارگزاران گوشزد می‌کردند و همچنین بر تأمین هزینه‌های زندگی قضات برای پیشگیری از لغزش ها توصیه داشتند؛ درباره فرمانداران، مدیران و والی‌های حکومتی به کارگزاران سفارش می‌کردند از نظر معیشتی آنان را تأمین کنید و حقوق کافی به آنان دهید تا در دام فساد اقتصادی نیفتیم.
او ادامه داد: از معیارهای دیگری که امام در عهدنامه مالک اشتر یادآوری کردند این است که یک والی و کارگزار حتماً باید زمانی را برای ملاقات با مردم اختصاص دهد و ارتباط نزدیک با مردم داشته باشد؛ موضوع نماز جماعت نیز در نامه مالک اشتر سفارش به کارگزاران شده است چراکه معتقد بودند نماز جماعت آثار و برکاتی در حکمرانی اسلامی دارد. در این عهدنامه امام علی(ع) بر حق مردم توصیه به کارگزاران می‌کند اگر کاری را انجام می‌دهید منت بر رعایای خویش نگذارید چراکه یک کارگزار وظیفه دارد به مردم خدمت کند؛ همچنین پرهیز از رانت خواری و گرفتن حق اختصاصی در بیت‌المال و اموال عمومی را امام علی(ع) توصیه کرده‌اند.
معاون فرهنگی و دانشجویی دانشگاه آزاد اسلامی قزوین خاطرنشان کرد: برای جاری شدن عدالت علی(ع) در جامعه کنونی باید به مفهوم و معنای واقعی عدالت توجه داشته باشیم مفهوم واقعی عدالت این است که به هر کسی در برابر کاری که انجام می‌دهد و بر اساس ظرفیتی که دارد حقی داده شود اما وقتی که افراد کاری نمی‌کنند و برابر مساوات حق دریافت می‌کنند نشان از ناعدالتی است پس مفهوم حقیقی عدالت باید رعایت شود.
او اظهار کرد: علی(ع) چه در حکومت ۵ ساله چه قبل از آن همیشه برای اجرای عدالت جهاد می‌کرد، تمام گفتار، افکار و اعمال این حضرت برای پیاده‌کردن عدالت بود، علی(ع) برای برقراری عدالت در جامعه در نامه مالک اشتر توصیه می‌کند ای مالک شما که به مصر می‌روی در آنجا مردم دو دسته‌اند عده‌ای مسلمان‌اند که برادران دینی تو هستند و عده‌ای انسان‌اند که در آفرینش با تو برابرند به این معنا که همه این افرادی که در جامعه هستند حقی دارند و برای اینکه عدالت رعایت شود باید به هر فردی حق خودش داده شود و مبادا به کسی ستم شود حتی آنکه مسلمان نیست سهمی دارد.
استادیار دانشگاه آزاد اسلامی قزوین گفت: از تأکیدات دیگر امام علی(ع) این بود که تمام افراد جامعه، مدیران و مسئولان و توده‌های مردم در اموالی که در اختیارشان است باید حساس باشند چراکه بخشی از اموال شخصی و بخشی دیگر عمومی است و باید اموال عمومی و شخصی را تفکیک کنند تا عدالت برقرار شود. حضرت علی(ع) در زمانی که افراد به دیدار خصوصی با ایشان می‌آمدند شمعی که مربوط به دیدارهای عمومی و اموال عمومی بود را خاموش می‌کردند و شمعی که مربوط به خودشان بود را روشن می‌کردند و این موارد نکته‌های ظریفی است در پیاده‌سازی عدالت باید به آن توجه شود.
مهدیخانی سروجهانی در پایان گفت: قانون‌مداری و پرهیز از فرصت‌طلبی و سواستفاده از مقام و موقعیت از مواردی است که سبب اجرای عدالت در جامعه می‌شود، علی(ع) زمانی که در حکومت خلیفه بودند وقتی با یک فرد یهودی به اختلاف خوردند در برابر قاضی و قانون حضور پیدا کردند و به دلیل اینکه حاکم و خلیفه هستند حق اختصاصی برای خود قائل نبودند و این موارد نکاتی است که در اجرا شدن عدالت در جامعه می‌توانیم از علی(ع) الگو برداری کنیم.»
انتهای پیام
