محقق داماد: زندگی اخلاقی فراتر از زندگی تکلیف محور است

در نشست سالانه انجمن علمی اخلاق در علوم و فناوری که در محل سالن همایش های مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی با عنوان اخلاق، فقه و آسیب‌های اجتماعی برگزار شد، آیت‌الله دکتر سید مصطفی محقق داماد درباره رابطه فقه اسلامی و اخلاق سخنرانی کرد.

به گزارش انصاف نیوز به نقل از اعتماد، وی ضمن اشاره به تاریخ تکوین اخلاق اسلامی و پیروی تاریخی متفکران مسلمان از رویکرد اخلاقی یونان باستان در قرون اول اسلامی و تلاش آنها برای منطبق کردن الگوی اخلاق اسلامی با آنچه فلاسفه یونان باستان گفته اند، به نقش بی بدیل امام محمدغزالی در توجه به این نقیصه تاریخی و تلاش وی برای ارائه رویکرد اسلامی به اخلاق به ویژه در کتاب معروف احیاء العلوم پرداختند و تاکیدکردند که در سال های بعد کار غزالی توسط فیض کاشانی از علمای برجسته شیعه و با اضافه شدن ادبیات اهل بیت عصمت و طهارت‌(س) در کتاب مهجه البیضاء فی احیاء الاحیاء تکمیل شد.

 ‌در ادامه این استاد حوزه و دانشگاه به تقسیم بندی علامه طباطبایی در المیزان برای انواع مختلف اخلاق پرداختند و به گفته ایشان علامه طباطبایی در المیزان از سه نوع اخلاق صحبت به میان آوردند: اول اخلاق فلسفی که بیشتر از کارهای فلسفی ارسطو در حوزه اخلاق سخن گفته‌اند، دوم اخلاق سایر ادیان که بیشتر مبتنی بر رویکرد بهشت و جهنم است و سوم طرح اخلاق که بیشتر بر ادبیات عرفانی نزدیک است.

 ‌در ادامه بخش عمده سخنان رییس گروه فقه پزشکی مرکز تحقیقات اخلاق و حقوق پزشکی به ارائه یک نظریه جدید در حوزه اخلاق اسلامی اختصاص داشت. ایشان افزودند: محور دستورات شریعت با محور دستورات اخلاقی متفاوت است، در شریعت، محور دستورات اصل «عدالت» است حال آنکه در حوزه اخلاق بخش «احسان» محوریت دارد. ایشان در ادامه به دو رویکرد حداقل و حداکثری از شریعت اشاره کردند و افزودند که در شریعت به معنای اعم تمام اعمال و رفتارهای انسان دارای حکمی مخصوص است و اعمال در چارچوب واجب، مستحب، مکروه، مباح و حرام دسته بندی می شوند از این رو در چنین رویکردی جایی برای اخلاق به عنوان حوزه یی جداگانه باقی نمی ماند و اخلاق درون همین شریعت جای می گیرد. اما در رویکرد اخص و حداقلی به شریعت چنین نیست، همان طور که در قرون اول اسلام دوره اول قرآنی دسته بندی احکام به شکل پنجگانه فوق نبوده است احکام واجب و حرام مدنظر در معنای اخص آن قرار می‌گیرند که می توان آنها را حوزه اخلاق به حساب آورد.

‌

 این حقوقدانان برجسته ضمن اشاره به آیه شریفه «ان الله یامر بالعدل و الاحسان» عدالت را محور اصل شریعت و فعالیت دانستند و افزودند: هرچیزی که با این اصل متعارض باشد در شریعت جایی ندارد ایشان در ادامه به این نکته اشاره کردند که با وجود اهمیت بحث عدالت می توان ادعا کرد که این اصل حداقل هدف رسالت پیامبر عظیم الشان اسلام است و هدف اصل رسالت پیامبر‌(ص) رساندن زندگی به «فراعدالت» است که در احیای مکارم اخلاق تجلی می یابد. ایشان در ادامه ضمن اشاره به حدیثی از امام علی‌(ع) در حکمت 231 نهج البلاغه که می فرمایند «العدل الایضان و الاحسان التفضل» به موضوع فضل و تفضل اشاره کردند و احسان و تفضل را فرای عدالت دانستند. ایشان جهان بینی اخلاقی قرآن را بر پایه احسان و تفضل و شریعت را در معنای اخص آن حداقل ضروریات اخلاقی دانسته و آرمان گرایی و آیده آل هر اخلاقی را فراتر دانستند.

 ‌ایشان در ادامه ضمن امعان نظر «زندگی محسنانه» به عنوان زندگی اخلاقی به تکرار 15 مرتبه‌ای کلمه «محسنین» در قرآن اشاره و خاطرنشان کردند که براساس آیه شریفه «ان رحمه الله قریب من المحسنین» می‌توان گفت فردی که تنها به تکالیف عمل می‌کند معشوق خداوند متعال نمی‌تواند قرار بگیرد.

‌

استاد محقق داماد در ادامه سخنرانی مبسوط شان به حسن ایمان از دیدگاه اسلام اشاره کردند و افزودند در حالی که در مسیحیت ایمان براساس عشق و حب تعریف می شود در اسلام ایمان مبتنی بر «معرفت» است و از آنجا که معرفت یعنی «متحد شدن با همه خوبی ها»، مومن بودن واقعی را مستلزم کسب فضایل و میقات الهی از جمله «ودود و دوستی و بخشندگی (عفو کردن)» دانستند و کینه ورزی را متعارض با ایمان واقعی قلمداد کردند. ایشان درباره بحث عفو به موضوعی فراتر از آن با عنوان صفه اشاره کردند که به معنی عفو کردن و فراموش کردن موضوع است.

 ‌در پایان استاد محقق داماد برخورد اخلاقی با مهاجران را از مصادیق احسان دانستند و با اشاره به تاریخ صدر اسلام که مسلمانان مدینه، مهاجران را بر خودشان ترجیح می‌دادند، به نحوه برخورد با مهاجران افغانی در ایران آن را به عنوان نمونه و مصداقی از حرکت محسنانه برشمردند.

انتهای پیام