مردم‌شناسی پیاده‌روی اربعین از نجف تا کربلا
به گزارش انصاف نیوز، محمدحسین نجاتی در شرق نوشت:
سرزمین عراق بهشت نشانه‌شناسی فرهنگی و انسان‌شناسی در دل تاریخ شیعه است. برای لحظات کوتاهی تصور کنید، از سال‌های کودکی تا به امروز، کمتر ایرانی وجود دارد که از زبان واعظان و نوحه‌خوانان، تصاویری از این سرزمین را در واقعه عاشورا در ذهن خود نداشته باشد. وسعت این تصاویر به حدی است که بی‌اعتقاد‌ترین افراد نیز تصاویری از عاشورا و قیام امام‌حسین در ذهن خود دارند. با این تفاوت که این تصاویر در ذهن معتقدان جایی امن دارد و محلی است برای تذهیب روح دردمند انسانی. سرزمین عراق لبریز از نشانه‌هایی است که سال‌ها، شیعیان در اقصی‌نقاط جهان، در دل مجالس عزاداری امام‌حسین(ع)، آنها را در جایی امن در ذهن خود ثبت کرده‌اند. واعظان و نوحه‌خوانان، از رود فرات می‌گویند. رودی که می‌گویند چون آب را به مشام کودکان امام‌حسین(ع) نرساند، شرمسار است و موجی ندارد. از زمین داغ نینوا که خون ثارالله به آن حرمت داده است، از صحراهای بی‌آب‌وعلف عراق و از نخل‌هایی که ایستاده می‌میرند. از شهر کوفه، از شهر کربلا، از آستان و حرم امام‌حسین(ع) و حضرت ابالفضل(س) و مسیری طولانی از دمشق تا کربلا که کاروان فرزندان و خویشاوندان امام‌حسین(ع) با پای پیاده از آن سرزمین پس از واقعه عاشورا رفتند و سال بعد دوباره بازگشتند. همه این تصاویر در گوشه‌ای از ذهن شیعیان جهان وجود دارد. همین می‌شود که وقتی پا در سرزمین عراق می‌گذارند، با حجم بزرگی از تصاویر واقعی مواجه می‌شوند و همه تصاویری که در ذهن خود ساخته‌اند را به عینه می‌بینند و این سرزمین برایشان تبدیل به سرزمینی مقدس می‌شود و آن را با هیچ نقطه از جهان معاوضه نمی‌کنند. این روزها خطوط هوایی و زمینی شیعیان، به شهر نجف ختم می‌شوند؛ شهری که حالا سرآغاز بزرگ‌ترین اجتماع شیعیان در جهان است و آیین‌های رنگارنگ عزاداری شیعیان را یک‌رنگ می‌کند و میلیون‌ها عزادار حسینی را با پای پیاده به سمت کربلا بدرقه می‌کند. در کنار این مقدمه باید اشاره کرد که در جامعه‌شناسی دین، همواره تاکید شده که هیچ جامعه شناخته‌شده‌ای نیست که در آن نوعی از دین وجود نداشته باشد. دین در بسیاری از جوامع جزو بنیادی و اساسی از فرهنگ است که هنجارآفرینی و نقش‌آفرینی مهمی در حیات اجتماعی انسان ایفا می‌کند. دین، ترکیبی از باورها و اعمال است. مراسم و مناسک از اعمال دینی است که بخش گسترده‌ای از کنش‌های اجتماعـی ما را شکل می‌دهند. تـنوع، گستردگی، پـویایی، تاثیر فـرازمـان و مکان، از جمله ویژگی‌های مراسم و مناسک دینی است که در فرهنگ جامعه ما نیز مشهود است؛ ولی آنچه مراسم و مناسک را در حیات اجتماعی جامعه ما از دیگر جوامع متمایز می‌سازد، نه وجود مراسم و مناسک، بلکه ویژگی‌هایی از جمله گستردگی، تنوع، قدمت، تداول، تاثیرگذاری، هنجارآفرینی و نقش‌آفرینی آنها در کنش‌های فردی و اجتماعی و… است. همین مساله را می‌توان در یکی از جذاب‌ترین و بزرگ‌ترین اجتماعات شیعیان جهان تحلیل کرد. این روزها همزمان با ایام اربعین حسینی میلیون‌ها شیعه از اقصی‌نقاط جهان با پای پیاده رهسپار شهر کربلا هستند. در این گزارش سعی شده است، با توجه به تجربه حضور نگارنده در ایام اربعین حسینی در کربلای معلی و همراهی با کاروان‌های پیاده‌روی در سال‌های گذشته، نشانه‌هایی از مردم‌شناسی شیعیان حاضر در این اجتماع بزرگ مطرح شود.
چرا زایران در ایام اربعین پیاده به سمت نجف می‌روند؟
تاریخ شیعه در ایران و جهان، به‌شدت وابسته به روایت‌هایی از امامان شیعه است. روایت‌هایی که در بسیاری از موارد مبنای کنش‌های اجتماعی شیعیان قرار می‌گیرد. همچنین تداوم مراسم و مناسک دینی هم از جمله مسایلی است که به زعم بزرگان دینی مبنای بقای دین در گذر زمان است. در رابطه با دلایل پیاده‌روی شیعیان در این ایام هم روایت‌های متعددی از امام شیعه باقی مانده است،1 هم روایت‌هایی تاریخی که مبنای اجرای مناسک و مراسم دینی می‌شوند و هم قدم‌هایی گره‌خورده با عرفان و سلوک عاشورایی. روایت‌های تاریخی دراین‌باره می‌گویند: «اهل‌بیت علیهم‌السلام پس از شام به سفر خود ادامه دادند تا به دو راهی جاده عراق و مدینه رسیدند، چون به این مکان رسیدند، از امیر کاروان خواستند تا آنان را به کربلا ببرد و او آنان را به سوی کربلا حرکت داد، چون به کربلا رسیدند، جابربن‌عبدالله انصاری2 را دیدند که با تنی چند از بنی‌هاشم و خاندان پیامبر برای زیارت حسین علیه‌السلام آمده بودند، همزمان با آنان به کربلا وارد شدند و سخت گریستند و ناله و زاری کردند و بر صورت خود سیلی زده و ناله‌های جانسوز سر دادند و زنان روستاهای مجاور نیز به آنان پیوستند»3 همین روایت مبنای محکمی برای پیاده‌روی روز اربعین است. بر همین اساس شیعیان برای زنده نگاه‌داشتن سختی‌ها و مصایبی که به کاروان اهل بیت امام‌حسین(ع) وارد شده است و همچنین به دلیل فضیلت‌هایی که این نوع زیارت برای آنان دارد، پا در این مسیر می‌گذارند.
چرا زایران پیاده‌روی خود را از نجف آغاز می‌کنند؟
در عراق با توجه به ته‌مانده‌های فرهنگ زندگی قبیله‌ای عشیره‌ای رسم است که مردمان برای کارهای بزرگ خود از بزرگان قبیله خود رخصت می‌گیرند. این فرهنگ تا آنجایی پیش می‌رود که مردم در عزاداری اربعین ابتدا به حرم امام‌علی(ع) می‌روند. شیعیان عراق، امام علی(ع) را صاحب عزای فرزند خود می‌دانند. پیاده وارد حرم می‌شوند. در صحن حرم فردی جلو می‌ایستد، با صدای بلند زیارت‌نامه می‌خواند، دیگران آهسته زمزمه می‌کنند و از حضرت رخصت می‌گیرند. در ادامه خود را به خروجی نجف یعنی جایی در نزدیکی‌های قبرستان «وادی‌السلام» (جایی که به باور مردمان عراق محل پهلوگرفتن کشتی نوح است) پیاده‌روی خود را آغاز می‌کنند. فاصله نجف تا کربلا 80کیلومتر است و طبق زمان‌بندی، زایران سه روز در مسیر هستند. نشانه‌های آنها برای پیاده‌روی، تیر‌های برق وسط جاده است. 1452 تیر برق. بیتوته اول در حسینیه‌ها و خانه‌های مردم فقیر و روستایی در حدفاصل تیر‌های برق شماره 450 تا 500 است. بیتوته شب دوم در حدفاصل تیر‌های شماره 950 تا هزار است و شب آخر نیز وقتی به تیر برق شماره 1452 می‌رسند گنبد حرم حضرت ابالفضل‌العباس را به چشم می‌بینند.
خدمات مردمی در طول مسیر از ماساژ پا تا قیمه نجفی
آنچه مسیر پیاده‌روی را برای زایران جذاب و دارای کنش‌های اجتماعی همچون گستردگی، تنوع، قدمت، تداول، تاثیرگذاری، هنجارآفرینی و نقش‌آفرینی می‌کند، خدمات مردمی است که در طول مسیر به زایران ارایه می‌شوند. مسیر نجف تا کربلا لبریز است از روستاها و شهرهای کوچکی که مردمان آن در این ایام، حسینیه‌های خود را به لب جاده می‌آورند؛ شهرهایی چون حیدریه تا هندیه، حله، طویریج و… که همگی به دنبال میزبانی مردمان هستند. در این میان خدماتی که بیش از همه برای مردم ایران جذاب است، چایی‌های غلیظ و پرشکر عراقی، قیمه نجفی، ایستگاه‌های ماساژ پا، حسینیه‌هایی با حیاط‌های بزرگ برای بیتوته شبانه، ایستگاه‌های تعمیر کفش و دمپایی و… است. همچنین انواع پذیرایی صبحانه، ناهار و شام. طبیعتا در این حالت حق انتخاب با شماست که از کدام چادر چه چیزی را برای ناهار یا شام انتخاب می‌کنید! مثلا ممکن است جایی به اصرار، شما را دعوت به قیمه نجفی کنند و چادری دیگر آبگوشت پخته باشد یا حتی در ایستگاهی برای صرف ساندویچ فلافل توقف کنید! حتی تنور هم در کنار راه یافت می‌شود و همان‌جا مشغول پخت نان هستند! انواع طعام از ماهی تا انواع ساندویچ و خورشت را می‌توانید در طول مسیر میل کنید. محل خواب و استراحت هم مهیاست. بعضی از موکب‌ها طوری شرایط موکب را طراحی کرده‌اند که محل استراحت زایرین باشد. در این موکب‌ها پتو و بالش و سایر ملزومات یافت می‌شود و معمولا در هر ساعتی عده‌ای در این موکب‌ها مشغول استراحت هستند. همچنین برخی از موکب‌ها دست به نو‌آوری زدند و خدماتی به مردم ارایه می‌کنند که ممکن است مورد نیازشان باشد مثلا موکب‌هایی هستند که خیاط در آنها نشسته و با نخ و سوزن و چرخ خیاطی آماده است تا مشکل لباس یا کیف دستی شما را برطرف کند، در موکب‌هایی کفاش نشسته، در موکب‌هایی برخی با تلفنی در دست التماس می‌کنند که از تلفن آنها استفاده کنید و با هر جای دنیا که می‌خواهید تماس بگیرید.
یکرنگی شیعیان رنگارنگ
شکوه عزاداری اربعین حسینی در کربلا یکرنگی آن است. شیعیان وقتی به کربلا می‌رسند، یک‌رنگ، بدون لهجه و با یک‌صدا عزاداری می‌کنند و صحنه‌هایی بدیع از بزرگ‌ترین اجتماع شیعیان جهان را خلق می‌کنند.
پی‌نوشت‌ها:
1- کسی که به قصد زیارت امام‌حسین(ع) از منزلش خارج شود اگر پیاده باشد، خداوند بابت هر قدمی که برای زیارت اباعبدالله برمی‌دارد، یک حسنه می‌نویسد و یک سیئه از او محو می‌کند. وقتی که به حرم می‌رسد، خداوند او را جزو صالحین برگزیده می‌نویسد. وقتی مناسک او تمام شد، خداوند نام او را جزو فایزین می‌نویسد. وقتی می‌خواهد بازگردد یک فرشته الهی در مقابل او قرار می‌گیرد و می‌گوید: رسول خدا(ص) به شما سلام می‌رساند و پیغام می‌دهد (مژده می‌دهد): عملت را از سر بگیر که تمام گناهان گذشته‌ات بخشیده شده است (کامل الزیارات/ص132) .
2- قمقام زخار. 579.
3- لهوف سیدبن‌طاووس.
انتهای پیام
