ریم البصلی: مردم تونس همزمان مدرن و مذهبی هستند
آوا دیپلماتیک نوشت: کشور تونس با توجه به موقعیت استراتژیکی که در شمال آفریقا دارد در طول تاریخ ۳ هزار سالهٔ خویش در معرض رفت‌وآمد تمدن‌ها و فرهنگ‌های مختلف قرار گرفته است و این موضوع کشور توریستی تونس را به خواستگاه تنوع فرهنگ تبدیل کرده است. ۹۹ درصد مردم تونس مسلمان سنی با گرایش مالکی هستند و در این کشور بیش از پنج هزار مسجد وجود دارد که معروف‌ترین آن مسجد عقبه بن نافع است. به منظور بررسی آداب و رسوم و نیز فضای فرهنگی و اجتماعی تونس، با “ریم البصلی بن‌صالح” همسر سفیر تونس در تهران گفتگویی انجام داده ایم که در ادامه می خوانید.
گفتگوی اختصاصی آوا دیپلماتیک با “ریم البصلی بن‌صالح” همسر سفیر تونس در ایران:
در ابتدای مصاحبه برای آشنایی بیشتر خودتان را معرفی می‌کنید؟
اسم من “ریم” است به معنای آهو، از آنجایی که در تونس صحراهای زیادی وجود دارد این اسم هم بسیار پر کاربرد است.
آیا در تونس اسامی از دو قسمت تشکیل می شوند؟
اسم خانم‌های متاهل تونسی از سه قسمت تشکیل می شود، چون نام‌خانوادگی همسران‌شان هم به نام خانوادگی آنها اضافه می شود.
پس نام کامل شما “ریم البصلی بن‌صالح” است. متولد کدام شهر هستید؟
بله. همینطوره. سال ۱۹۶۶ در شهر سوس که یکی از شهرهای ساحلی و گردشگری معروف تونس است به دنیا آمده ام.
آیا نام‌گذاری فرزندان در تونس دارای آداب و رسوم خاصی می باشد؟
آداب و رسوم خاصی ندارد و پدر و مادر برای نام‌گذاری فرزندشان به تفاهم می‌رسند، گاهی هم نام پدربزرگ یا مادربزرگ را بر روی فرزندشان می‌گذارند.
در کشورهای آمریکا لاتین نام جد پدری یا مادری را برای فرزندان‌شان انتخاب میکنند، آیا این سنت نیز در تونس وجود دارد؟
گاهی نام پدربزرگ یا مادربزرگ را بر روی فرزندشان می‌گذارند.
کدام نام‌های دخترانه بیشتر در تونس فراوان هستند؟
فاطمه و زینب، ولی نام‌های عروسیه و مبروکه مخصوص تونس است که در گذشته نیز رواج داشت.
در تونس اسامی مذهبی رواج بیشتری دارد یا نام‌های سنتی؟
نام محمد خیلی رواج دارد و پیشوند اکثر نام‌ها در تونس می باشد مانند محمدکریم.
در تونس زمانی‌که فرزندی به دنیا می‌آید چه آداب و رسومی وجود دارد؟
گوسفند قربانی میکنند، خانمی که صاحب فرزند شده مهمانی می‌دهد و دوستانش را دعوت می‌کند و دسرهای خاصی درست میکنند که مخصوص همین مراسم است.
شغل پدرتان چه بود؟
مدیر مدرسه ابتدایی بود.
با توجه به اینکه پدرتان یک فرد فرهنگی بود، آیا الگوی خاصی برای تربیت شما در نظر می گرفت؟
پدرم تا حدی سخت‌گیر بود و روش تربیتی او قدیمی بود ولی هیچ‌گاه ما را تنبیه بدنی نکرد.
چند تا خواهر و برادر بودید؟
فقط دو خواهر دارم.
بنابراین مادرتان در تربیت سه دختر دردسرهای زیادی داشتند؟
حتماً همینطور بوده است.
از خاطرات دوران کودکی یا جوانی‌تان برایمان تعریف کنید؟
من و هم‌نسلی‌هایم محدودیت‌های بیشتری داشتیم و آزادی‌هایی که الان دخترها دارند برای ما وجود نداشت.
تفریح یا بازی خاصی نداشتید؟
بیشتر بازی که انجام می دادیم قایم موشک، هفت سنگ، طناب بازی بود.
با توجه به اینکه در شهر ساحلی زندگی می‌کردید آیا امکان شنا برای شما فرآهم بود؟
کل تابستان را در ساحل دریا بازی می‌کردیم به طوری‌که پوستمان تیره می‌شد. به یاد دارم با چند نفر از دوستان برای شنا به دریا رفته بودیم که من نزدیک بود غرق شوم، این خاطره همیشه در یاد من باقی مانده است.
مهمترین صنایع‌دستی شهر سوس شامل چه محصولاتی می شود؟
دوختن لباس عروس مخصوص شهر سوس است و باید چند دست هم دوخته شود چون عروس در مراسم عروسی خود سه یا چهار دست لباس عوض می‌کند.
صنایع‌دستی مانند حصیربافی یا جاجیم‌بافی در شهر ساحلی سوس وجود ندارد؟
لحاف دوزی، گلدوزی بر روی روتختی از صنایع دستی شهر سوس محسوب می شود.
آیا برای ادامه تحصیل در دانشگاه به پایتخت مهاجرت کردید؟
به طور معمول در تونس زمانی‌که دانش‌آموزان دیپلم می‌گیرند بر اساس معدل در دانشگاه ادامه تحصیل می‌دهند. ولی چون من زود ازدواج کردم فقط تا مقطع دیپلم درس خواندم و بعد به مدت دو سال در رشته هنرهای تجسمی ادامه تحصیل دادم و بعد از آن هم سفرهای همسرم شروع شد که دیگر نتوانستم این رشته را ادامه دهم.
درباره آداب و رسوم عروسی در تونس بیشتر توضیح می‌دهید؟ چون شما فرمودید عروس سه دست لباس عوض می‌کند این مربوط به مراسم‌های مختلف است؟
نه این سه دست لباس تنها در شب عروسی پوشیده می‌شود. در گذشته چون دخترها درس نمی‌خواندند بیشتر کار گلدوزی می‌کردند و لباس‌هایی را برای عروسی خودشان آماده می‌کردند. البته دوختن این لباس‌ها سالها طول می‌کشد و به همین خاطر دوست دارند این لباس ها را در شب عروسی بپوشند تا همه ببیننند ولی امروزه لباس عروس را کرایه میکنند.
آداب و رسوم آشنایی دختر و پسرهای تونسی قبل از ازدواج چگونه است؟
در گذشته دختر و پسرهای تونسی مانند همه کشورهای عربی تا شب عروسی یکدیگر را نمی‌دیدند و به همین دلیل بیشتر ازدواج‌ها فامیلی بود.
مراسم خواستگاری به چه نحوی برگزار می شود؟
به طور معمول یک موافقت اولیه از قبل ایجاد شده و بعد خانواده داماد به خواستگاری دختر مورد نظر می‌آیند و معمولا یک تکه طلا هرچند کوچک را به عروس هدیه می دهند. بعد تاریخ معینی را انتخاب میکنند و مکان بزرگتری را در نظر می‌گیرند و در آن مراسم یک سری وسایل مانند لباس، کفش و همینطور طلا برای عروس می‌آورند و تقریباً یک سال بعد عروسی می‌گیرند . البته اکثر عروسی‌ها در تابستان است.
عروس خانم با خودش جهیزیه می آورد؟
فرش، وسایل آشپزخانه، وسایل برقی و … را عروس باید تهیه کند. داماد تنها طلا و پرده می‌خرد و خانه را کرایه می‌کند. در گذشته مقدار مهریه زیاد بود ولی الان این‌طور نیست.
الان مهریه چقدر است؟
خیلی جزئی است که به صورت مکتوب ثبت می‌شود ولی این مقدار کم هم داده نمی‌شود.
در برخی از کشورهای عربی زمین به عنوان مهریه تعیین می‌شود در تونس به چه صورت است؟
در تونس معمولا پول به عنوان مهریه تعیین می‌شود.
مراسم عروسی چطور برگزار می‌شود؟
در گذشته مراسم عروسی هفت روز طول می‌کشید و الان در دو روز مراسم برگزار می‌شود.
نام روز اول صابون است. چون در گذشته سالها دوخت لباس‌های عروس طول می‌کشد به همین خاطر دخترها و خانم‌های فامیل دو هم جمع می‌شدند و مراسم خاصی برای شست‌وشوی لباس ترتیب می دادند و با صابون معطری که خودشان تهیه کرده بودند لباس‌ها را می‌شستند، بعد از آن هم لباس‌ها را اتو می‌کردند.
روز دوم خانواده داماد می‌آمدند و جهیزیه عروس را می‌برند و می‌چیدند که البته در طول همه این مراسم رقص و پایکوبی هم داشتند.
روز سوم هم عروس با دوستان و هم سن و سال‌هایش به حمام عمومی می‌رفت. روز چهارم هم روز حنابندان است که انگشت‌ها را به حنا آغشته میکنند. در روز پنجم نقش و نگار با حنا روی دست‌ها می‌کشند. روز ششم هم جشن حنابندان است که همه مهمان‌ها حاضر می‌شوند. در روز هفتم هم عروسی برگزار می‌شود.
البته امروزه مراسم عروسی خیلی تغییر کرده، لباس‌های گران قیمت می‌پوشند و در هتل جشن می‌گیرند و در کل مراسم عروسی را به شکل مدرن برگزار میکنند.
آیا عروسی شما هم به سبک مدرن برگزار شد؟
عروسی ما دو روز طول کشید. روز اول لباس سنتی پوشیدم و به شکل سنتی برگزار شد و روز دوم هم به سبک امروزی جشن گرفتیم.
در کنار این آداب و رسوم هدایای خاصی هم داده می‌شود؟ به عنوان مثال در فرهنگ ایرانی خانواده عروس به خانواده داماد پارچه هدیه می‌دادند، شما هم چنین رسومی دارید؟
در مدتی که نامزد هستند در مناسبت‌های خاص برای عروس هدیه می‌آورند.
در برخی از فرهنگ‌ها دخترانی که قرار است عقد کنند روی صورتشان خال‌کوبی میکنند، آیا چنین رسمی در تونس هم وجود دارد؟
در گذشته در شمال و جنوب تونس چنین رسومی وجود داشت ولی نه به خاطر ازدواج دختران بلکه برای زیبایی چنین کاری را انجام می‌دادند اما امروزه دیگر چنین سنت‌هایی وجود ندارد.
چه آداب و رسوم دیگری در تونس وجود دارد؟
در عید قربان همه باید گوسفند قربانی کنند و از گوشت گوسفند قربانی شده هم کباب درست می‌کنیم و می‌خوریم، به نیازمندان کمک می‌کنیم. البته قسمتی از گوشت را هم در نمک می‌گذاریم و برای چندین ماه نگه می‌داریم.
بنابراین عید قربان یکی از مهمترین اعیاد تونس است؟
بله خیلی مهم است. عید قربان امسال با اتباع تونسی ساکن در ایران از طرف سفارت‌خانه تماس گرفته شد که اگر توان خرید گوسفند ندارند به سفارت‌خانه بیایند و پول دریافت کنند. در تونس اگر کسی فقیر باشد همسایه‌ها پول جمع میکنند یا یک گوسفند می‌‌خرند و به درب منزلش می‌برند.
خیلی جالب است، دیگر چه مراسم‌هایی در عید قربان برگزار می‌شود؟
روز قبل عید قربان (روزعرفه) سبزیجاتی مانند جعفری و اسفناج را آماده و خرد می‌کنیم و زمانی‌که گوسفند را سر بریدند سیرابی را با جگر، گوشت و سبزیجات پر کرده و غذایی سنتی درست میکنند.
دید و بازدید هم دارید؟
بله ولی کمتر از عید فطر است.
عید فطر چه مراسم‌هایی دارید؟
از نیمه دوم ماه رمضان برای عید فطر تدارک می‌بینیم. انواع شیرینی‌ها را درست می‌کنیم، منازل‌مان را تمیز می‌کنیم و لباس برای فرزندانمان می‌خریم مانند کارهایی که ایرانیان برای نوروز انجام می‌دهند و دید و بازدیدمان هم سه یا چهار روز طول می‌کشد. در روز عید بعد از خواندن نماز به زیارت اهل قبور می‌رویم.
عید فطر در تونس چطور اعلام می‌شود؟
در سالهای گذشته و قبل از انقلاب روز عید تعیین شده بود ولی اخیراً برای اعلام عید فطر باید هلال ماه رویت شود.
در سالهای اخیر چه کسی وظیفه رویت هلال ماه را برای آغاز و پایان ماه رمضان برعهده دارد؟
در گذشته هم این کار برعهده مفتی بود ولی از قبل این زمان تعیین شده بود و مردم می‌دانستند عید چه روزی است ولی هم اکنون مفتی در برنامه تلویزیونی حاضر می‌شود و اعلام می‌کند که هلال ماه رویت شده و فردا عید است.
آیا این به معنی است که جامعه تونس مذهبی‌تر شده است؟
بله ولی مذهبی‌تر شدن جامعه مربوط به ده سال گذشته است، در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ میلادی مردم از مذهب فاصله داشتند ولی الان وضعیت متفاوت است.
آیا تجربه مذهبی ترشدن با رویکرد مدرنیته در تونس با هم در تضاد نیستند؟
به نظر من این دو موضوع تناقضی با هم ندارند چون هم می‌توان مدرن بود و هم مذهبی. به طور مثال در کنار فعالیت‌ها و آزادی‌های اجتماعی می‌توان با ایمان هم بود.
آیا انقلاب بر روی آداب و رسوم و همینطور فعالیت‌های اجتماعی مردم تونس تاثیرگذار بوده است؟
بعد از انقلاب دگرگونی عمیقی اتفاق نیفتاد، به نظر من جامعه مذهبی‌تر شده است. دوسال بعد از انقلاب آمار گردشگری کاهش پیدا کرد ولی در حال حاضر روند رو به رشدی دارد، البته موضوع بسیار مهم افزایش دموکراسی در تونس است.
زین‌العابدین تا ژانویه ۲۰۱۱ در تونس حکومت می‌کرد، به طور حتم ۲۳ سال حکومت زمان طولانی است و این دوره باعث رشد باورها و تفکرات غیر دموکراتیک در جامعه می‌شود. نظر شما چیست؟
زین‌العابدین دیکتاتور بود.
ژانویه ۲۰۱۱ در تونس حضور داشتید؟
بله در همه صحنه‌ها حضور داشتم.
چه خاطره‌ای از آن دوران دارید؟
بار اول بود که با چنین رخداد بزرگی مواجه می‌شدم.
در ایران درباره انقلاب تونس اخبار متفاوتی منتشر شد، آیا خودسوزی یک جوان می‌تواند تنها علت شروع یک انقلاب باشد؟
خودسوزی آن جوان قطره آخر لیوان بود. مسئله اصلی در زمان حکومت بن‌علی، آمار بالای بیکاری بود که بدنبال فقر در جامعه گسترش پیدا کرده بود ولی ما این مسئله را احساس نمی‌کردیم بلکه فکر می‌کردیم وضعیت مالی خوب یا در حد متوسط است ولی زمانی که بن‌علی رفت ما تازه متوجه شدیم جامعه در چه وضعیتی قرار داشت.
فردی که خودسوزی کرد در واقع به علت نبود کار با گاری سبزی می‌فروخت، خانم پلیس به وی تذکر داد که بدون مجوز اجازه فروش ندارد البته این بار اول نبود که به وی تذکر می‌دادند چندین بار جلوی کار کردنش را گرفته بودند، به همین علت حرکت غیراخلاقی در مقابل پلیس خانم انجام داد که وی هم از این فرد شکایت کرد و آن جوان هم بر اثر فشار زیاد اقدام به خودسوزی کرد.
خانم پلیس به او سیلی زده بود؟
نه، فقط گاری او را هل داد، ترازویش را برداشته بود و به او گفته بود مجوز فروش نداری.
خیلی از افراد بر اثر مشکلات و فشارها اقدام به خودکشی میکنند ولی اقدام آنها منجر به انقلاب نمی‌شود.
چون آمار بیکاری در تونس به سطح خیلی بالایی رسیده بود و این اقدام نیز محرکی برای اعتراض همه بیکاران شد.
کدام شهرهای تونس از نظر اقتصادی وضعیت بهتری دارند؟
پایتخت کشور تونس و شهرهای شمالی.
درآمد ساکنین این شهر ها از چه راهی تامین می‌شود؟
عده‌ای صاحب هتل‌های بزرگ و عده‌ای هم کشاورزان بزرگ هستند.
بنابراین سرمایه‌گذاری در بخش گردشگری و کشاورزی تونس می تواند انتخاب مناسبی باشد؟
قطعاً همین طور است.
به جز گردشگری و کشاورزی در کدام حوزه‌های دیگر می توان در تونس سرمایه‌گذاری کرد؟
در تونس ما می توانیم فرصتهای بسیاری را در کنار توریسم و کشاورزی عرضه کنیم که شامل سرمایه گذاری در مراکز بزرگ خرید در شهرهای بزرگ می شود؛ یعنی جایی که می توانیم برندهای مهم و شناخته شده خارجی و فناوری و تحقیقات پیشرفته در حوزه دارو و تولید را توأمان داشته باشیم.
مهمترین اقلام کشاورزی تونس شامل چه محصولاتی می شود؟
تونس رتبه نخست را در صادرات زیتون در سال ۲۰۱۵ بدست آورد.
به غیر از زیتون چه محصول کشاورزی دیگری در تونس کشت می شود؟
در شمال کشور پرتقال، در شهرهای ساحلی زیتون و در جنوب کشور خرما کشت می شوند. در مرکز کشور نیز سبزیجات و محصولات زمینی را عرضه می کنیم.
بر اساس آمار بیشترین گردشگرانی که از تونس دیدن کردند مربوط به کدام قاره هستند؟
بیشترین آمار همیشه مربوط به اروپا است.
با توجه به اینکه تونس مستعمره فرانسه بود، در حال حاضر رابطه تونس با فرانسه چگونه است؟
روابط ما خوب است. بخاطر هفتصد هزار تونسی که در این کشور زندگی می کنند، ما به یکدیگر احترام می گذاریم.
سال ۱۹۵۶ تونس از فرانسه استقلال پیدا می کند، حضور طولانی فرانسه در تونس چه تاثیری بر بافت فرهنگی، معماری و آداب و رسوم این کشور داشته است؟
تاثیر بسزایی داشته است، اگر شما زبان ما را بررسی کنید یک کلمه فرانسوی و یک کلمه عربی است ، در تونس غذاهای فرانسوی زیاد درست می‌شود. در مدت حضور فرانسوی‌ها در تونس ازدواج‌های سنتی خیلی کاهش پیدا کرد و برای ازدواج تنها به محضر می‌رفتند، حتی سبک لباس پوشیدنشان هم مانند فرانسوی‌ها شده بود و حتی از لباس‌های سنتی در مراسم عروسی استفاده نمی‌کردند. با این حال، امروز تمام اینها دیگر گذشته است.
بنابراین کسی که وارد تونس می‌شود فرانسه کوچکی را در قاره آفریقا می‌بیند؟
می‌توان چنین چیزی گفت، ولی در حال حاضر فضا بیشتر عربی شده ولی در گذشته مردم تونس بیشتر شبیه فرانسوی‌ها بودند.
به نظر شما کدام یک از نمادها، باورها و آداب و رسوم تونس باعث جذب گردشگران خواهد شد؟
در شهرهای تونس محله‌ها و مکان‌های در نظر گرفته شده که کاملاً سنتی‌اند و هر اطلاعی که درباره سنت و آداب و رسوم تونس بخواهید کسب کنید در این محله‌ها با بناهای قدیمی وجود دارد، این محله‌ها اروپایی‌ها را خیلی جذب کرده است.
در جنوب کشور هم مردان لباس‌های خاصی می‌پوشند که مانند دامن است و روی سرشان هم شش یا هفت تا گلدان می‌گذارند و با همان گلدان‌ها می‌رقصند. در زمستان هم برداشت زیتون خیلی جالب است.
بنابراین جشن برداشت زیتون هم دارید. این جشن در کدامین ماه سال برگزار می شود؟
بله مراسم برداشت زیتون از ماه اکتبر تا دسامبر طول می‌کشد.
سال نو میلادی را مانند اروپا جشن می‌گیرید؟
بله، البته همه مردم تونس جشن نمی‌گیرند.
تعطیلات سال نو هم دارید؟
تنها روز اول ژانویه تعطیل است.
در تونس کدام مناسبت ها تعطیلات طولانی‌تری دارد؟
عید قربان وعید فطر دو روز تعطیلات داریم و یک روز به مناسبت استقلال تونس تعطیل است.
در حوزه صنعت و فن آوری تونس در چه جایگاهی قرار دارد؟
علاوه بر مواردی که قبلا گفتم کشور تونس ماهی هم صادر می‌کند.
چه نوع ماهی دارد؟
ماهی ساردین، میگو و انواع دیگر ماهی‌ها.
در حوزه صنعت و فن آوری چه ظرفیتی دارد؟
ما چون مانند الجزایر نفت و گاز نداریم بیشتر بر روی کشاورزی و گردشگری برنامه‌ریزی کرده ایم. علاوه بر این موارد لباس چرم هم صادر می‌کنیم. ولی قصد داریم تا سهم خود از مواد اولیه، تحقیق و تولید را گسترش دهیم.
اگر کسی بخواهد معماری تونس را ببیند باید به کدام شهرها سفر کند؟
شهر تونس و اریانه. هشتمین منطقه زیبای جهان در سیدی بو سعید است. چون منطقه گردشگری بسیار زیبایی است. به علت استفاده از رنگ آبی به صورت گسترده در تمام سطح شهر، شهرت خاصی دارد. این منطقه بر روی تپه‌ای قرار دارد که در پایین تپه دریاست.
مردم تونس بیشتر به کدام یک از شاخه‌های کلامی اهل تسنن گرایش دارند؟
مالکی. اما بیش از ۳۰۰۰ یهودی در کشور هستند که در جربا زندگی می کنند.
یهودیان چه تعداد هستند؟
در گذشته تعداد یهودیان بیشتر بود.
کنیسه هم در تونس وجود دارد؟
در جزیره جربه معبدی وجود دارد به نام غریبه که یهودیان آنجا می روند و مانند ما که به مکه، تونس و سوس می‌رویم زیارت مخصوص به خود را دارند.
آیا می توان گفت که در تونس اعیاد مذهبی بر مناسبت‌های ملی چیره شده است؟
این ویژگی مختص تونسی‌هاست که در عین داشتن زندگی مدرن، دین‌شان را رها نکردند و هر دو را با هم تجربه میکنند. به طور مثال در عروسی‌هایمان هم خانم‌های محجبه حضور دارند و هم خانم‌هایی که حجاب ندارند و هر کس هر جور که دوست دارد زندگی می‌کند.
در تونس چه سازهای موسیقی وجود دارد؟
مالوف موسیقی سنتی تونس است و از همه سازها هم استفاده می‌شود.
این نخستین بار است که به ایران سفر می‌کنید؟
بله اولین بار هست که به ایران آمده ام.
ذهنیتی که نسبت به ایران داشتید چقدر با مشاهدات شما متفاوت بود؟
قبل از سفر به ایران تحقیقاتی انجام دادیم و پسرعموی همسرم که در سال ۲۰۰۶ در اینجا سفیر بود از ایران خیلی تعریف می کرد.
ذهنیتی که نسبت به ایرانی ها داشتید متفاوت بود؟
نه تنها من بلکه همه فکر میکنند که ایران کشور بسیار مذهبی است. درست است که خانم‌ها در بیرون حجاب دارند ولی جشن‌ها و عروسی‌های مختلط هم برگزار می کنند.
برداشت یک تونسی چقدر متفاوت از واقعیت امروز ایران است؟
ذهنیت من خیلی تغییر کرد، چون فکر می‌کردم جامعه خیلی مذهبی است، یعنی ایران مساوی با مذهب بود به همین خاطر فکر می‌کردم شاید زندگی در ایران سخت باشد.
به نظر شما برای اینکه مناسبات ایران و تونس در زمینه‌های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی گسترش پیدا کند چه راهکارهایی وجود دارد؟
انجمن دوستی ایران و تونس می‌تواند چنین مسئولیتی را بر عهده گیرد ولی گردشگری می‌تواند عنصر خیلی مهمی برای پیشرفت مناسبات دو جانبه باشد.
