خبرنگاران ایرانی برای فعالیت مجازی خود حد و مرزی دارند؟
/ رسانه‌ای‌ها پاسخ می‌دهند /
زهرا منصوری، انصاف نیوز: در برخی رسانه‌های مطرح دنیا همچون بی بی سی، برای فعالیت خبرنگاران در فضای مجازی محدودیت‌هایی قائل هستند به این معنا که خبرنگاران و مجریان آن رسانه باید در چارچوب مشخصی در صفحه‌های مجازی شخصی خود عمل کنند و به قراردادی که با رسانه در ابتدای همکاری بسته می‌شود، پایبند باشند.
این درحالی است که در ایران چنین شیوه و یا دستور العملی برای فعالیت خبرنگاران در فضای مجازی وجود ندارد؛ مثلا چندی پیش توییتی منتشر شد که در آن ادعا شده بود خبرگزاری ایرنا از سه تن از خبرنگاران خود به دلیل اظهار نظر انتقادی در توییتر شخصی شکایت کرده است. هرچند سید ضیا هاشمی مدیر عامل ایرنا، در طی تماس انصاف نیوز این خبر را تکذیب کرد و گفت ایرنا از خبرنگارانش شکایتی نکرده است.
اما این نخستین بار نبود که چنین اخباری در مورد رسانه‌ها به گوش می‌رسید و قبلا هم پیش آمده بود که رسانه‌ای از اظهار نظر خبرنگار خود تبری جوید.
این برخوردها تنها در ایران صورت نمی‌گیرد و در برخی موارد هم خبرنگاران رسانه‌های خارج از کشور –مثل بی بی سی فارسی- پس از زدن توییت یا گذاشتن اظهار نظری در دیگر صفحات مجازی خود، آن را پاک کرده بودند. اما تفاوت خبرنگاران بی بی سی با خبرنگاران رسانه‌های ایرانی در این است که آنها چارچوب‌هایی برای اظهارنظرشان تعریف شده است اما در ایران چنین کتابچه‌ی راهنمایی برای خبرنگاران هر رسانه وجود ندارد.
به این بهانه به سراغ تعدادی از مسوولان رسانه‌ای همچون مهدی رحمانیان، مدیر مسوول روزنامه شرق، حامد طالبی، فعال رسانه‌ای، علی نادری سردبیر سابق سایت رجا نیوز ، محمود ملکی سردبیر تابناک و همچنین با دو تن از خبرنگاران، احسان بداغی از روزنامه‌ی ایران و جواد منتظری، خبرنگار یورو نیوز گفت‌و‌گو کردیم.
مهدی رحمانیان می‌گوید شیوهنامهی کتبی‌ای در این زمینه ندارند اما تذکرات لازم را به خبرنگاران داده است.
حامد طالبی می‌گوید در فارس یک قراردادی با خبرنگار در این زمینه می‌بندند. علی نادری نیز می‌گوید در واقع شبکه‌ی اجتماعی خبرنگار هم بخشی از رسانه‌ای است که در آن کار می‌کند. از سوی دیگر جواد منتظری می‌گوید تا به حال در این زمینه توبیخ نشده است و همچنین احسان بداغی هم می‌گوید که در روزنامه ایران خبرنگاران بر خلاف سیاست‌های روزنامه توییت می‌کنند اما تا به حال مشکلی برای آنها به وجود نیامده است.
متن کامل این گفت‌وگوها را به همراه بخشی از شیوهنامهی بی بی سی –مربوط به سال 2011- که بزرگ‌ترین رسانه‌ی پخش همگانی در جهان است را در ادامه بخوانید:
یک خبرنگار نمی‌تواند دوگانه رفتار کند
مدیر مسوول روزنامه‌ی شرق با بیان اینکه در دنیا خبرنگارها باید هماهنگ شده با منشوری که هر رسانه‌ای برای خود دارد عمل کنند، به انصاف نیوز گفت: «البته چنین دستور عمل مکتوبی در روزنامه شرق نداریم اما به خبرنگارهای خود توصیه کرده‌ایم که مراقب نوشته‌های خود در شبکه‌های مجازی باشید.»
مهدی رحمانیان در ادامه اضافه کرد: «اما اینکه خیلی محدودشان کنیم و یا با کسی برخورد کنیم تا به حال صورت نگرفته، بیشتر به حالت توصیه‌ای است و من تذکرات لازم را داده‌ام که نوشته‌ها در همان چارچوبی باشد که در روزنامه می‌نویسند.
یک خبرنگار نمی‌تواند دوگانه رفتار کند و در توییترش یک چیز و در روزنامه چیز دیگری بنویسد؛ اما ضرورتی هم برای شکایت از خبرنگار در اینگونه مواقع نیست، می‌توانیم به آنها تذکر دهیم که دیگر تکرار نکنند.»
رسانه‌های معروف در دنیا همان ابتدا شروطی را تعیین می‌کنند
حامد طالبی با بیان اینکه در دنیا میان کارفرما، خبرنگار و یا فعال رسانه‌ای در این‌باره قرار دادی منعقد می‌شود، به انصاف نیوز گفت: «در رسانه‌ها و روزنامه‌های معروف دنیا همچون رویترز از همان ابتدا با خبرنگار و یا فعال رسانه‌ای این شرط را مطرح می‌کنند. البته حرفه‌ای است که از همان ابتدا این شروط را برای خبرنگار مطرح کنیم؛ نه اینکه نگوییم و بعدا با آن خبرنگار به خاطر فعالیتش در فضای مجازی برخورد کنیم.»
او در مورد خبرگزاری فارس توضیح داد: «در فارس هم همین طور است؛ در قراردادهایش با خبرنگاران در طی سال‌های اخیر یک چنین مواردی به صورت جزیی‌تر ذکر می‌شد. اینکه به هر حال شما به عنوان یک خبرنگار یک شخصیت حقوقی دارید و شخصیت حقیقی شما تحت تاثیر شخصیت حقوقی‌تان است. مثلا بدون هماهنگی با خبرگزاری توییتی یا هر چیز دیگری که در تعارض با قرارداد اولیه است را منتشر نکنید اما من ندیدم که برخوردی با آنها شود و معمولاً بیشتر اهل تعامل هستند و با یکدیگر صحبت می‌کنند.»
تابناکی‌ها نمی‌توانند از عنوان حقوقی خود در فضای مجازی استفاده کنند
محمود ملکی ، سردبیر پایگاه خبری و تحلیلی تابناک با بیان اینکه در تابناک محدودیتی که برای خبرنگاران ایجاد کرده این است که آنها نمی‌توانند از عنوان حقوقی خود در فضای مجازی استفاده کنند، به انصاف نیوز گفت: «اگر می‌خواهند نظرات شخصی خود را در صفحات مجازی منتشر کنند در اکانت‌شان اسمی از شخصیت حقوقی خود نیاورند. آنها باید از شخصیت حقیقی خود در فضای مجازی استفاده کنند، در پروفایلشان هر چیزی را که مربوط به‌سایت خبری تابناک باشد را نمی‌توانند بگذارند، این تنها آیین نامه‌ی تابناک است.
به همین دلیل چون از شخصیت حقیقی خود استفاده می‌کنند، حتی اگر برخلاف سیاست سایت هم مطلبی را منتشر کنند با آنها برخوردی نمی‌شود؛ در امور شخصی آنها دخالتی نمی‌کنیم.»
صفحه مجازی خبرنگار شاخه‌ای از آن رسانه‌ای که در آن کار می‌کند، است
علی نادری، سردبیر سابق سایت رجانیوز هم با بیان اینکه نمی‌توان صفحات مجازی شخصی خبرنگاران را از رسانه‌ای که در آن کار می‌کنند جدا کرد، گفت: «زیرا در خیلی از رسانه‌ها صفحه‌ی شخصی خبرنگار هم زیر پروتکل حاکم بر رسانه قرار می‌دهند. یعنی صفحه مجازی خبرنگار را هم شاخه‌ای از آن رسانه می‌دانند؛ اینکه خبرنگاری بگوید من در صفحه‌ی شخصی خودم یک موضع جداگانه با رسانه‌ای که در آن کار می کنم، می‌گیرم، حرفه‌ای نیست؛ نمی توان روی آن حساب کرد. در رسانه‌های بزرگ در دنیا هم صفحات شخصی خبرنگاران با آن رسانه‌ای که در آن کار می‌کنند، رویکرد یکسانی دارند.»
او با اشاره به رویکرد سایت رجا نیوز گفت: «در رجانیوز هم معمولاً خبرنگاران رویکرد یکسانی با سایت دارند زیرا بر اساس اعتقاداتشان آنجا کار می‌کردند لذا چالشی در این زمینه به وجود نیامده است.»
روزنامه نگاران ایران بر خلاف سیاست‌های روزنامه توییت می‌کنند
احسان بداغی خبرنگار سیاسی روزنامه ایران با بیان اینکه گاهی میبینیم روزنامه‌نگاران ایران علیه همان حوزه‌ای که در آن کار می‌کنند توییت‌ها را منتشر می‌کنند، به انصاف نیوز گفت: حتی با اینکه روزنامه‌ی دولت هستیم ولی علیه آن توییت منتشر می‌کنیم. اما به هر حال یک سری خط و خطوطی وجود دارد؛ همه باید رعایت کنند؛ از ما هم می‌خواهند که رعایت کنیم.
البته این درخواست را به صورت شفاهی یا کتبی مطرح نمی‌کنند؛ در واقع در نظام سازمانی روزنامه ایران خود به خود مشخص است. تا به حال برای توییت و محتوای آن برای ما خط قرمزی را تعیین نکرده‌اند.
در خیلی از زمان‌ها خبرنگاران روزنامه ایران علیه دولت که مالک روزنامه است، توییت می‌کنند؛ مثلا در صفحه‌ی شخصی خود من توییت‌های بسیاری علیه دولت، رییس جمهور و انتقاد از رییس دفتر رییس جمهور وجود دارد. حتی خبرنگارانی در روزنامه ایران هستند که در حوزه‌های خودشان توییت‌های جدی و انتقادی علیه دولت می‌کنند.
در نتیجه غیر از اینکه به طور عادی به ما بگویند چارچوب‌های امنیتی را حفظ کنید و توییت‌هایی را منتشر نکنید که همسو با اپوزیسیون خارج از کشور باشد، چیز دیگری را نه به صورت کتبی و نه شفاهی اعلام نکردند.»
او در پاسخ به این پرسش که آیا بخاطر فعالیتش در فضای مجازی تذکری دریافت کرده است، گفت: «البته اگر منظور شما از تذکر سازمانی است من تا به حال تذکری دریافت نکرده‌ام اما مثلا ممکن است سردبیر روزنامه شخصا به کسی تذکر دهد.»
منتظری: به خاطر فعالیتم در فضای مجازی توبیخ نشده‌ام
جواد منتظری خبرنگار یورونیوز با بیان اینکه تا به حال به خاطر فعالیتم در فضای مجازی توبیخ نشده‌ام، گفت: «مثلاً یک بار توییتی علیه نتانیاهو نوشته بودم؛ یک سری از آن طرف آبی‌ها یک صفحه در توییتر به نام دیده‌بان رسانه‌ها داشتند -البته اسم آن دقیق خاطرم نیست- که برای فرشگردی‌ها است آن را منتشر کردند.
کار آنها این است که هر خبرنگاری در هر جایگاهی مطالبی از این دست علیه سلطنت طلب‌ها، سازمان مجاهدین خلق و یا ضد اسرائیل منتشر کند، اول به این نوع توییت‌ها حمله می‌کنند و بعد هم به رسانه مربوطه گزارش می‌دهند. مثلاً چند تا از همکاران ما در فرانسه ضد صهیونیست هستند؛ البته نه اینکه ضد یهود باشند، پس مطالب ضد صهیونیستی‌ای را در فضای مجازی خود منتشر می‌کنند. به این نوشته‌ها دائماً از طرف گروه‌هایی که سمپات صهیونیست هستند، حمله می‌شود و حتی نامه‌هایی به رسانه‌ی آنها ارسال می‌شود که خبرنگار شما نژادپرست است؛ اما علیرغم این نامه‌ها هم تا به حال به آنها تذکری داده نشده است؛ اینکه یورونیور در این باره شیوه‌نامه‌ای داشته باشد را من خبر ندارم.
بند اول شیوهنامهی بی بی سی: احمق نباشید!
وبسایت آی جی نت، با ترجمعه‌ی شیوه‌ی نامه‌ی بی بی سی که در سال 2011 تغییراتی کرده است می‌نویسد: بی بی سی کارکنانش را از داشتن حساب های کاربری خصوصی منع نکرده اما در شش نکته به آنها یادآور شده است که چگونه بدون ایجاد دردسر برای این رسانه یا خودشان، در سایت های اجتماعی توییتر و فیس بوک فعال باشند یا مطالب وبلاگی منتشر کنند.
بی بی سی در ابتدای دستور العمل رسانه های اجتماعی خود می نویسد: «به عنوان یکی از کارکنان بی بی سی و به ویژه در مقام فردی که کار خبری می‌کند باید نکاتی را در خاطر داشته باشید. تمام این نکات را می‌توان اینطور خلاصه کرد: کار احمقانه‌ای انجام ندهید.»
بر اساس دستورالعمل جدید، کارکنان بی بی سی می‌توانند در حساب‌های کاربری خود بگویند که برای این رسانه کار می کنند اما نباید نام بی بی سی را در اسم کاربری خود بیاورند. این سازمان همچنین به کارکنان خود گفته است که از هرگونه بحث که امکان آن وجود دارد سیاسی قلمداد شود پرهیز کنند.
بر این اساس، اگر کارکنان بی بی سی اعم از رادیو، تلویزیون و وبسایت قصد نوشتن مطالب وبلاگی درباره موضوع بحث برانگیزی را دارند، باید ابتدا با مدیران خود مشورت کنند.
این راهنما همچنین در برگیرنده خط مشی بی بی سی درباره «تازه ترین اخبار» است که به طور غیرمنتظره باید به اطلاع مخاطبان برسد و اینکه گزارشگران و روزنامه نگاران این رسانه چگونه باید در این مواقع عمل کنند.
بی بی سی در حالی دستورالعمل یاد شده را منتشر می‌کند که اکثر سازمان های خبری این روزها در تلاش هستند از مزایا و امکانات رسانه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند ولی خطر نشت ناخواسته اخبار و اقدام‌های جنجال برانگیز در سایت‌هایی نظیر توییتر و فیس بوک را به حداقل برسانند.
خبرگزاری آسوشیتدپرس که سیاست ترکیب حساب‌های کاربری شخصی و حرفه ای کارکنانش را دنبال می کند، به تازگی از آنها خواسته است از بیان نظرات شخصی در شبکه های اجتماعی اینترنتی خودداری کنند.
# دستورالعمل‌های بی‌بی‌سی برای استفاده از شبکه‌های اجتماعی
خبرنگاران بی‌بی‌سی چه حرف‌هایی می‌توانند در شبکه‌های اجتماعی بزنند؟
راما شرما، سردبیر پیشین شبکه‌های اجتماعی در سرویس جهانی بی‌بی‌سی، دستورعمل‌های این رسانه برای خبرنگارانش را مرور می‌کند:
کاری که باید بکنید این است که از خود بپرسید «آیا حاضر می‌شوم این حرف را روی آنتن بزنم؟»
اگر قاطعانه بگویید آری، احتمالا مشکل‌زا نخواهد بود.
اما اگر با خود فکر کنید که این حرف را روی آنتن نمی‌زنم چون ممکن است جانبدار یا آماتور به نظر برسم، یا باعث بی‌آبرویی سازمان شود، بهتر است نزنید.
ما به هیچ عنوان نمی‌خواهیم جلوی استفاده‌ی افراد از شبکه‌های اجتماعی را بگیریم.
اتفاقا برعکس، ما می‌خواهیم خبرنگارانمان در این شبکه‌ها حضور داشته باشند و این فضا را درک کنند چون برای مخاطبان ما بسیار مهم است و برای ما ارزش زیادی دارد.
پس ما اصلا نمی‌خواهیم شما را از حضور در این شبکه‌ها بازداریم، ولی از شما می‌خواهیم مسوولانه رفتار کنید، چون به عنوان خبرنگار بی‌بی‌سی به چشم می‌آیید.
# مطرح کردن عقاید شخصی و سیاسی خود در این شبکه‌ها چه ایرادی دارد؟
مشکل این است که تفاوت گذاشتن بین حساب شخصی و کاری در فضای اینترنت خیلی سخت است.
می‌شود اسم شما را پیدا کرد و تشخیص هویت شما خیلی راحت خواهد بود.
در قدم اول مشخص است که داشتن یک هویت جداگانه در اینترنت خیلی سخت است.
نکته‌ی دوم این است که مردم فرض می‌کنند چیزهایی مثل فیسبوک خصوصی‌اند
اما سوال من این است که آیا حسابی که ۱۵۰ دوست در فیسبوک دارد واقعا خصوصی است؟
پس سوالی که باید از خود بپرسید این است که آیا این فضا خصوصی است یا عمومی؟
اگر عمومی باشد در عمل مثل این است که دارید گزارش پخش می‌کنید.
پس همانطور که قبلا گفتم، حرفی که روی آنتن نمی‌زنید در شبکه‌های اجتماعی هم نزنید.
وقتی پای سیاست در میان باشد باید بیش از پیش مراقب بود.
تصور کنید که دارید یک موضوع سیاسی را گزارش می‌کنید
و در عین حال یک مطلب شخصی کاملا جانبدارانه هم نوشته‌اید
اصلا عجیب نیست که نسبت به گزارش شما ایجاد تردید کند
و این می‌تواند مشکل‌زا باشد چون بی‌طرفی یکی از ارزش‌های مهم ما است.
# آیا می‌توانم سیاست‌مدارها را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنم؟
از آن‌جایی که موارد متعددی وجود داشته که ما باید فعالیت‌های فعالان سیاسی یا سیاست‌مدارها را گزارش می‌کردیم، دنبال کردن این اشخاص می‌تواند بعضی مواقع کاملا موجه باشد.
اگر آنها را دنبال نکنید راهی برای دسترسی به اطلاعاتی که در اختیار عموم است ندارید.
تنها توصیه‌ی ما این است که حواستان باشد که اگر سیاست‌مدارها را دنبال می‌کنید سعی کنید همه‌ی آنهایی را که حساب دارند دنبال کنید.
در کار خود شفافیت داشته باشید.
دنبال کردن این دسته اشکالی ندارد چون شما باید به عنوان خبرنگار از همه چیز مطلع باشید.
اما حواستان باشد که باید در این کار شفافیت داشته باشید.
# چگونه باید با کاربرانی که بی‌احترامی و تهدید می‌کنند برخورد کرد؟
متاسفانه اذیت و آزار در اینترنت چیز معمولی است و زیاد اتفاق می‌افتد. برای همین باید تا حدودی با این مساله کنار آمد و پذیرفت که فضا اینگونه کار می‌کند و مردم از نبود محدودیت استفاده می‌کنند و آزادانه هر حرفی که می‌خواهند می‌زنند.
نتیجتا در بعضی موارد می‌توانید نادیده بگیرید چون بخشی از بازی است.
در بعضی موارد، اگر حرف‌هایی که می‌زنند موجه باشد، شاید بد نباشد وارد بحث شوید.
خیلی از شلوغ‌بازی‌ها به این خاطر است که مردم اطلاعات لازم را ندارند.
می‌توان با یک لینک اینترنتی به آنها پاسخ داد و فضا را برای بحث آرام و مهیا کرد.
اما اگر دارند به تهدید رو می‌آورند و شما هم احساس ناامنی می‌کنید، باید مساله را جدی بگیرید.
از نوشته‌های آنها عکس بگیرید و با مسوول قسمتتان صحبت کنید.
شاید لازم بدانند دست به اقدامات متعاقب بزنند چون حداقل در خارج از بی‌بی‌سی مواردی وجود داشته که افراد نگران خانه رفتن بوده‌اند و احساس می‌کردند که مساله شاید به آزار اینترنتی خلاصه نشود.
موارد این‌چنینی را جدی بگیرید و با سردبیر خود صحبت کنید.
انتهای پیام
