از تحریف نگاه امام تا خطاهای آناکرونیستی!
ایرناپلاس نوشت: با وجود آن که اندیشه و نگاه امام خمینی(ره) یکی از منابع تبیین مسیر جمهوری اسلامی به شمار می‌رود، تحریف نگاه ایشان و نیز استناد به برخی سخنان ایشان بدون تطبیق شرایط ایراد سخن، دو آسیبی است که همچنان در فضای سیاسی و رسانه‌ای کشور مشهود است.
آخرین مورد در این موضوع، یکی ماجرای ترور سردار سلیمانی و چالش نحوه واکنش به آن بود و دیگری، سخنان جنجالی مهمان شبکه افق درباره زندگی سلحشورانه.
در پی ترور سردار سلیمانی، این نگاه در برخی جریان‌ها مطرح بود که مشی امام(ره) مقابله به مثل و پاسخ شدید بوده است.
پیشنهاد آیت‌الله منتظری: حمله به منافع آمریکا
در چنین شرایطی، احمد زیدآبادی یادداشت کوتاهی منتشر کرد و با استناد به وقایع بعد از حمله به ایرباس ایران در دوران جنگ، نوشت: «بعد از حملۀ ناو وینسنس آمریکا به هواپیمای مسافربری ایران در سال ۶۷ بر فراز خلیج فارس، زنده‌یاد آیت‌الله منتظری در نامه‌ای به مرحوم آیت‌الله خمینی خواستار حمله به منافع آمریکا در سراسر منطقه و جهان شد. آیت‌الله خمینی اما ضمن اعلام همدردی با آیت‌الله منتظری، پیشنهاد او را محترمانه رد کرد و خواستار پشتیبانی وی از مرحوم هاشمی رفسنجانی شد! این را فقط محض یادآوری آن دسته از افرادی نوشتم که به‌خصوص این روزها تاریخ را وارونه می‌خوانند!».
در خاطرات روزانه ۱۳ تیر ماه ۶۷ آیت‌الله هاشمی هم اینگونه آمده که: «امروز نامه آیت‌الله منتظری به امام و جواب امام منتشر شد. امام در جواب، دستور حمایت از من در جنگ به ایشان داده‌اند.»
آیت‌الله منتظری در نامه خود به امام (ره) خواستار حمله به منافع آمریکا شده بود. در بخشی از این نامه آمده بود: «این جنایت دلخراش بار دیگر چهره ضد انسانی و منافقانه دولت آمریکا را برای جهانیان روشن نمود… امید وافر دارم که اگر مقام معظم رهبری مصلحت دیدند و دستور اقدام دادند، توده‌های میلیونی مسلمانان جهان، امکانات مادی و معنوی فوق العاده خود را برای جنگ و مبارزه با دشمن اصلی اسلام و قرآن و ملت‌های مظلوم در اختیار قرار خواهند داد.»
امام خمینی (ره) نیز در نامه‌ای پاسخ آیت‌الله منتظری را دادند که در بخشی از آن آمده بود: «جنابعالی که یکی از ذخایر این انقلاب میباشید، با پشتیبانی از آقای هاشمی وقت خود را مصروف در ساختن دنیا[یی] از کرامت و بزرگواری نمایید و مردم شریف ایران نیز بدانند که این روزها دستهای ناپاک شرق و غرب برای هدم اسلام و مسلمین در یکدیگر گره خورده است، باید نگذاریم که تلاش فرزندان انقلابیمان در جبههها از بین برود. برای برپایی احکام اسلام عزیز دست اتحاد به یکدیگر داده، محکم و استوار تا پیروزی اسلام حرکت کنیم. مسئولین نظام باید تمامی همّ خود را در خدمت جنگ صرف کنند… انفجار هواپیمای مسافربری، زنگ خطری است برای تمامی مسافرتهای هوایی. باید با تمام وجود تلاش کنیم تا چنین صحنههای دردناکی پیش نیاید.»
تفسیر وارونه از کلام امام(ره)
همچنین پس از پخش فیلمی که در آن یک مجری تلویزیونی عنوان کرد هرکس اراده‌ای بر سبک زندگی «سلحشورانه» ندارد، می‌تواند از کشور خارج شود، برخی فعالان فضای مجازی با استناد به سخنانی از امام خمینی(ره)، سعی کردند این رویکرد را به امام خمینی(ره) منتسب کنند. برخی مخالفان نظام هم سعی در القای این دیدگاه داشتند که امام خمینی نیز به دنبال بیرون کردن مخالفان خود از کشور بوده است.
این در حالی است که بررسی دقیق این جملات امام(ره) نتیجه دیگری به دست می‌دهد، چرا که مبنای حاکمیت را رای مردم می‌داند: «شما کارهایتان را خوب بکنید. ملت ایران رأی داده است به جمهوری اسلامی؛ هرچه زحمت داشته و توان داشته است در طبق اخلاص گذاشته است گفته ما اسلام را می‌خواهیم؛ شما اگر با اسلام بد هستید، خوب تشریف ببرید اروپا و آمریکا و هرجا دلتان می‌خواهد، آنجا زندگی کنید. یا همین‌جا زندگی کنید و اگر ملت را می‌خواهید، هی نگویید که «ملت با من است»، «ملت با من است». ملت با اسلام است. نه با من است و نه با شما و نه با دیگری. من اگر یک کلمه‌ای بر خلاف اسلام بگویم، همین ملت می‌ریزند و من را از بین می‌برند. ملت اسلام را می‌خواهد. ملت شخص نمی‌خواهد».
آفت زمان‌پریشی
معقولیت اندیشه و سخن و معیارهای معقولیت اندیشه و گفتار یا رفتار، در پارادایم‌های متفاوت، معیار یکسان و یگانه‌ای ندارد و تفاوت‌های کیفی این معیارها در درجه نخست ناشی از تفاوت محتوای کانون‌های جاذبه و فراارزش‌های آنهاست.
عقلانیت پدیده‌ای فارغ و مستقل از فضایی نیست که در درون آن عمل می‌کند. عقلانیت در سال‌های پرمخاطره اول انقلاب یک چیز بود و عقلانیت امروزی چیزی است به کلی متفاوت با آن. فضاهای متفاوت، عقلانیت‌های متفاوت می‌طلبند و آن را فرآوری می‌کنند. به زبان امروزه، عقلانیت نرم‌افزاری است که بسته به شرایط و مقتضیات آن فضا، فراتر از آگاهی، اراده و خواست بومیان آن فضا برنامه‌نویسی می‌شود. قواعد برنامه‌نویسی آن نیز بنا به شرایط و مقتضیات دگرگون‌شونده، تغییر می‌یابند.
از همین روست که در فضای سیاسی ایران و به‌واسطه ساخت تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی، این موضوع بدل به یکی از چالش‌های نیروهای سیاسی می‌شود. زمان‌پریشی یکی از آفاتی است که در فضای سیاسی ایران رشد می‌کند و گاهی دوقطبی‌های کاذب می‌سازد. زمان‌پریشی (آناکرونیسم) در روایت تاریخی، یعنی دستکاری در ترتیب اجزای داستان و پس‌وپیش کردن آن. آناکرونیسم مغالطه‌ای گاه‌نگارانه است که طی آن فرد، رویداد، گفتار یا هر چیز دیگری مطابق با ارزش‌های زمان فعلی ارزیابی می‌شود. به دیگرسخن، فرد رویدادها یا شخصیت‌های تاریخی را با نگاه ارزشی امروزی تحلیل می‌کند. استفاده از آناکرونیسم می‌تواند عمدی یا غیرعمدی باشد. در صورت عمدی بودن ممکن است فردی که از این مغلطه بهره می‌برد، هدف‌های طنزپردازانه، ادبی یا تحریک‌کننده داشته باشد. صورت غیرعمدی این مغلطه نیز از سر ناآگاهی فرد مغلطه‌کار خواهد بود.
در روزهای اخیر حوادث مختلف و گاه بی‌ارتباط سبب شد تا افراد و جناح‌های مختلف برای اثبات رفتار یا گفتار یا گاهی پیش‌بینی‌های خود دچار همین خطای تحلیلی شوند. هرچند عده‌ای مقایسه رفتار یا گفتار خود با «گذشته نزدیک مشابه» را نه از جانب تأیید تحلیل خود، که برای توجیه عمل خود صورت‌بندی کردند. در حالی که خوانش هر تکست می‌بایست در همان کانتکست (ظرف زمانی و مکانی) صورت گیرد.
همچنین باید توجه کرد سخنان امام که برخی فعالان مجازی به آن استناد کرده‌اند، در چه مقطع زمانی و خطاب به چه کسانی است. مرحوم امام این سخنرانی را در تاریخ ۶ خرداد ۱۳۶۰ یعنی در اوج درگیری‌های داخلی که نقطه آغاز – و به تعبیری – پایانش ۳۰ خرداد ۶۰ بود، خطاب به نیروهای سیاسی که سعی در تضعیف نظام جمهوری اسلامی داشتند، بیان کردند. وقایعی که با بیانیه جبهه ملی در خصوص اعتراض به حکم قصاص آغاز شد و با پشتیبانی لجستیکی سازمان مجاهدین خلق تبدیل به روزهایی پرآشوب برای مردم شد. حال اینکه شرایط کنونی و مخاطب این افراد چه نسبتی با شرایط دهه ۶۰ و مخالفان لایحه قصاص دارد، سؤالی است که این افراد باید به آن پاسخ دهند.
بنابراین تکیه امام بر مشروعیت نظام سیاسی جمهوری اسلامی به پشتوانه جایگاه و حق انتخاب ملت است. لذا این سخن امام مبنی بر اینکه کسانی که با قوانین صریح اسلام (همچون لایحه قصاص که موضوع سخنرانی امام در همین خصوص است) مخالفت دارند، جایگاهی در این نظام ندارند، از همین معبر است.
به نظر می‌رسد آنچه زمینه‌ساز استفاده درست از کلام بنیانگذار جمهوری اسلامی است، یکی خودداری از تحریف کلمات ایشان است و دیگری توجه به موقعیت زمانی و مکانی بیان آن؛ شاید آنچه حجت‌الاسلام سید حسن خمینی با عنوان «اجتهاد در اندیشه امام» از آن یاد کرد، شاید بهترین راهنما در این مسیر باشد.
انتهای پیام
